Liberya Soykırımı: Tarihsel Nedenler, Uygulama Yöntemleri ve Sorumlular. Sefa Yürükel

Liberya, 1980’lerde başlayan iç savaşın etkisiyle, etnik ve siyasi ayrışmaların, toplumsal çalkantıların yaşandığı bir ülke olarak öne çıkmaktadır. 1989-2003 yılları arasında süren iç savaş, sadece Liberya’yı değil, tüm bölgeyi derinden etkilemiş ve birçok soykırım suçu ile insan hakları ihlali yaşanmıştır. Özellikle Charles Taylor ve diğer savaş lordları liderliğindeki grupların uyguladığı şiddet, etnik temizlik, zorla çalıştırma ve kitlesel öldürmeler gibi soykırım suçlarıyla belgelidir.

Tarihsel Nedenler

Liberya’daki soykırımın kökenleri, bağımsızlık sonrası dönemdeki etnik ayrışmalar ve siyasi istikrarsızlıklarla bağlantılıdır. Liberya’nın kurucuları, Amerika’dan özgür bırakılan eski kölelerdi. Bu gruptan oluşan Americo-Liberian toplumu, geleneksel Afrikalı kabilelerle etnik bir çatışma içine girmiştir. 1980’lerde, Samuel Doe’nin Americo-Liberian elitlerine karşı gerçekleştirdiği darbeyle başlayan dönem, Liberya’daki iç çatışmaların fitilini ateşlemiştir.

1989’da Charles Taylor’un liderliğindeki Liberya Ulusal Geçiş Konseyi (NPFL), Samuel Doe hükümetine karşı silahlı bir isyan başlatmış ve bu isyan ülkeyi iç savaşın eşiğine getirmiştir. İsyan, hızla etnik boyut kazandı ve farklı gruplar arasında etnik temizlik, toplu öldürmeler ve işkenceler başladı. Frank M. S. Epprecht, Liberya’daki iç savaşın “sosyal ve politik olarak dışlanmış gruplar arasındaki derin kırılmaların, şiddete dönüşmesinin” bir sonucu olduğunu belirtir (Epprecht, 2007).

Uygulama Yöntemleri

Liberya’daki iç savaş ve sonrasında yaşanan soykırım, özellikle Charles Taylor’un hükümetinin ve savaş lordlarının liderliğindeki grupların kullandığı çeşitli yöntemlerle tanımlanabilir. Bu yöntemler, devlet gücüyle yürütülen sistematik şiddet, etnik temizlik ve kölelik gibi uygulamalarla birleşmiştir.

1. Toplu Katliamlar

Charles Taylor ve diğer savaş lordları, rakip grupları hedef alarak toplu katliamlar gerçekleştirmiştir. Özellikle 1990 yılında başlayan ve birkaç yıl süren bunlar, büyük çaplı öldürmeler ve kasaba köylerinin yok edilmesini içermektedir. 1992’de Bassa bölgesinde NPFL güçlerinin işlediği kitlesel öldürmeler, bu soykırımın simgelerindendir. Bu olayda, binlerce sivil öldürülmüş ve birçok kişi sakat kalmıştır.

2. Etnik Temizlik

Liberya’daki iç savaş sırasında, savaşan gruplar belirli etnik grupları hedef almış ve onları yerinden etme, öldürme ve zorla göç ettirme gibi yöntemlerle etnik temizlik gerçekleştirmiştir. 1994 yılında, Taylor’un kontrolündeki NPFL, bu uygulamaları yoğunlaştırmış ve belirli gruplara mensup insanları hedef almıştır. Michael D. Walzer, “bu türden etnik temizliklerin, yalnızca insanların öldürülmesini değil, toplulukların da yok edilmesini amaçladığını” ifade eder (Walzer, 1997).

3. Zorla Çalıştırma ve Kölelik

Liberya’daki savaş sırasında, çocuklar ve yetişkinler, savaşçıların emriyle zorla çalıştırılmış ve savaşçılara hizmet etmeleri için köleleştirilmiştir. Charles Taylor’un denetimindeki birlikler, çocukları asker olarak kullanmış ve köleliğe zorlamıştır. Birleşmiş Milletler Çocuklara Yardım Fonu (UNICEF), “Liberya’daki savaşın çocukları daha çok kullanma amacı taşıyan bir kölelik sistemine dönüştüğünü” belirtmektedir (UNICEF, 2003).

4. İşkence ve Zorla Kaybetmeler

Savaşın en karanlık yönlerinden biri de, Liberya’daki savaşçıların işkence ve zorla kaybetme uygulamalarıydı. Etnik ve politik gruplara yönelik şiddet, kaybolmalara ve işkencelere yol açmıştır. Charles Taylor’un emriyle, binlerce insan kaybolmuş ve aileler geriye hiçbir iz bırakılmadan terk edilmiştir.

Sorumlular

Liberya’daki soykırımı gerçekleştiren başlıca sorumlular, savaş lordları, özellikle Charles Taylor ve onun destekçileri, hükümet güçleri ve uluslararası aktörlerdir.

1. Charles Taylor ve NPFL

Charles Taylor, Liberya’daki iç savaşın ve soykırımın başlıca sorumlusudur. Taylor’un yönetimi altında, savaşçıları ve militanları, rakip etnik gruplara yönelik etnik temizlik ve kitlesel şiddet uygulamıştır. Taylor, Liberya’daki soykırımın sorumlusu olarak, 2012 yılında Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICC) tarafından savaş suçlarından hüküm giymiştir (Taylor, 2012).

2. Samuel Doe ve Savaşçıları

Samuel Doe’nun 1980’deki darbesi, iç savaşın başlangıcını simgeler. Doe’nun rejimi, etnik bir ayrımcılıkla yürütülen baskıcı yönetimi altında, karşıt gruplara uygulanan şiddet ve soykırım suçlarından sorumludur. Doe’nun hükümetinin şiddeti, etnik ve politik düşmanlarını hedef alarak kitle öldürmelerine yol açmıştır.

3. Uluslararası Aktörler

Liberya’daki soykırımda, uluslararası aktörlerin de sorumluluğu vardır. Fransa, ABD ve diğer Batılı devletler, iç savaşın ilk yıllarında, tarafsızlık iddialarına rağmen, genellikle bir tarafı gizlice desteklemiş ve çatışmayı körüklemişlerdir. Uluslararası toplumun müdahalede gecikmesi, soykırımın büyümesine neden olmuştur.

Uluslararası Hukuk Perspektifinden Değerlendirme

Liberya’daki olaylar, soykırım, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar açısından uluslararası hukukun dikkatini çekmiştir. 2003 yılında başlayan Liberya iç savaşının sonunda, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar açısından bazı savaş liderleri yargılanmıştır. 2006 yılında Charles Taylor’un Freetown’da yargılanmaya başlaması, Liberya’daki soykırımla ilgili önemli bir gelişme olmuştur.

Taylor’a yönelik yargılama, uluslararası hukuk açısından bir dönüm noktasıydı ve “savaş suçları ve soykırım suçları” bağlamında uluslararası adaletin işleyişi hakkında önemli bir örnek teşkil etmektedir. Taylor, 2012’de Lahey’deki Uluslararası Ceza Mahkemesi tarafından suçlu bulunmuş ve 50 yıl hapis cezasına çarptırılmıştır (Taylor, 2012).

Sonuç

Liberya’daki soykırım, iç savaşın yalnızca bir yönü değil, aynı zamanda Afrika’daki etnik çatışmaların ve politik ayrışmaların vahşi sonuçlarından biridir. Charles Taylor’un ve diğer savaş liderlerinin sorumluluğunda gerçekleşen bu suçlar, halkları derinden etkileyen bir travmaya yol açmıştır. Uluslararası toplumun daha hızlı ve etkili müdahaleleri, benzer trajedilerin önlenmesi için gereklidir. Liberya’daki soykırım, uluslararası adaletin ne kadar önemli olduğunu gösteren, aynı zamanda acı bir hatırlatmadır.

Kaynakça

1. Brody, R. (2019). To Catch a Dictator: The Pursuit and Trial of Hissène Habré. Columbia University Press.

2. Epprecht, F. M. S. (2007). Conflict and Human Rights: The Case of Liberia. African Affairs, 106(423), 45-65.

3. Walzer, M. (1997). Just and Unjust Wars: A Moral Argument with Historical Illustrations. Basic Books.

4. UNICEF. (2003). Children and Armed Conflict: The Impact on Liberia’s Children. United Nations Children’s Fund.

5. Taylor, C. (2012). Sierra Leone Tribunal and Charles Taylor’s Sentence. International Criminal Court.

6. Hagan, J. (2003). Justice in the Balkans: Prosecuting War Crimes in the Hague Tribunal. Chicago University Press.

7. International Crisis Group (ICG). (2003). The Liberian Civil War and its Aftermath. International Crisis Group Reports.

8. Kuperman, A. J. (2001). The Liberian Civil War and Its Humanitarian Impact. Humanitarian Policy Studies Journal.