Belçika’nın Kongo’daki Soykırımı: Tarihsel Nedenler, Metotlar ve Sorumlular

19. yüzyılın sonlarına doğru Avrupa’da hız kazanan sömürgecilik hareketleri, Afrika kıtasını emperyalist politikaların hedefi haline getirdi. Bu süreçte Belçika Kralı II. Léopold’un liderliğinde Kongo Bağımsız Devleti’nde uygulanan politikalar, milyonlarca insanın ölümüne ve yerel toplumların sosyal, ekonomik ve kültürel dokularının yok olmasına neden oldu. Kongo’da yaşanan bu trajedi, sadece bir sömürgeleştirme süreci değil, aynı zamanda sistematik bir soykırım olarak kabul edilmektedir.

Tarihsel Nedenler: Emperyalizmin Zemin Hazırladığı Bir Soykırım

19. yüzyılın sonlarında Avrupa’da sanayileşme ile birlikte artan hammadde ve pazar ihtiyacı, Afrika’nın sömürgeleştirilmesini hızlandırdı. Berlin Konferansı’nda (1884-1885), Afrika topraklarının Avrupa güçleri arasında paylaştırılması kararı alındı ve bu süreçte Kongo, Kral II. Léopold’un kişisel mülkü ilan edildi (Nzongola-Ntalaja, 2002). Léopold, “medeniyet götürmek” ve “köleliği sona erdirmek” gibi insani gerekçelerle bu toprakları sahiplenmiş olsa da, asıl amacı bölgedeki kauçuk ve fildişi kaynaklarını sömürerek kişisel servetini artırmaktı (Hochschild, 1999).

Guy Vanthemsche’ye göre, Léopold’un Kongo’ya ilişkin iddiaları, Avrupa emperyalizminin klasik bir örneğini temsil etmektedir. Léopold, Avrupalı kamuoyunu “uygarlık misyonu” söylemiyle kandırmış ve bu bahaneyle bölgeyi insafsız bir ekonomik sömürü sistemine tabi tutmuştur (Vanthemsche, 2012).

Soykırımın Uygulanışı: Sistematik Metotlar ve İnsanlık Dışı Uygulamalar

Kongo’daki soykırım, yerli halkın zorla çalıştırıldığı, ağır işkencelere ve toplu infazlara maruz kaldığı bir sistemle gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte kauçuk üretimini artırmak amacıyla ağır zorunlu kotalar belirlenmiş ve bu kotaları karşılayamayan yerli halk ağır cezalara çarptırılmıştır. Bunlar arasında köylerin yakılması, kadın ve çocukların rehin alınması ve kotalarını dolduramayan kişilerin ellerinin kesilmesi yer almaktadır (Gondola, 2002).

David Renton ve arkadaşları, Kongo’da uygulanan bu politikaları “modern bir kölelik sistemi” olarak tanımlamaktadır. Ona göre, bu süreçte yerli halk, yalnızca ekonomik verimliliği artırmak amacıyla insanlık dışı bir şekilde köleleştirilmiş ve sömürülmüştür (Renton et al., 2006).

Bölgedeki zulmün uygulayıcısı olarak bilinen Force Publique adlı milis güç, köyleri yağmalayarak ve insanları rehin alarak korku yaratmayı amaçlamıştır. Adam Hochschild, Force Publique’in işlevini şu şekilde tanımlamaktadır: “Bu yapı, Léopold’un ekonomik çıkarlarını korumak adına yerli halk üzerinde sürekli bir terör rejimi uygulamıştır” (Hochschild, 1999).

Soykırımın Sonuçları: Ölümler ve Toplumsal Çöküş

Kongo’da yaşanan soykırımın doğrudan sonucu olarak 10 ila 15 milyon insanın öldüğü tahmin edilmektedir (Nzongola-Ntalaja, 2002). Bu ölümlerin temel nedenleri arasında zorla çalıştırma, kıtlık, hastalıklar ve doğrudan şiddet yer almıştır. Özellikle zorla çalıştırma sırasında karşılaşılan ağır koşullar, ölüm oranlarının bu kadar yüksek olmasında başlıca etkendir.

Ch. Didier Gondola, Kongo soykırımının etkilerinin yalnızca fiziksel yıkımla sınırlı kalmadığını, aynı zamanda bölgenin ekonomik ve sosyal yapısının tamamen çöktüğünü belirtmektedir (Gondola, 2002). Bu bağlamda, soykırımın mirası, günümüz Kongo’sunun ekonomik ve politik sorunlarının temel nedenlerinden biri olarak görülmektedir.

Sorumlular: Kral II. Léopold ve Küresel Sömürü Ağı

Kongo’daki soykırımın baş sorumlusu olarak Kral II. Léopold öne çıkmaktadır. Léopold, Kongo’daki tüm faaliyetleri kontrol etmiş ve ekonomik çıkarlarını maksimize etmek için sistematik bir sömürü düzeni kurmuştur. E.D. Morel, bu süreçte Léopold’un ikiyüzlü politikalarını ifşa eden ilk isimlerden biri olarak, “Léopold’un medeniyet getirme bahanesiyle insanlık tarihinin en büyük suçlarından birini işlediğini” ifade etmektedir (Morel, 1906).

Ayrıca, uluslararası ticari aktörler ve Avrupalı şirketler de bu süreçte sorumluluk taşımaktadır. John Mackenzie, sömürgecilik politikalarının yalnızca bireyler üzerinden değil, aynı zamanda Avrupa’nın emperyalist sisteminden kaynaklanan yapısal bir sorun olduğunu vurgulamaktadır (Mackenzie, 1983).

Uzman Görüşleri ve Akademik Yorumlar

Adam Hochschild, Kongo’da yaşanan soykırımı “insanlık tarihinin en unutulmuş trajedilerinden biri” olarak tanımlamakta ve bu sürecin uluslararası toplum tarafından yeterince ele alınmadığını belirtmektedir (Hochschild, 1999). Georges Nzongola-Ntalaja ise Kongo’da yaşanan bu süreçlerin, ülkenin modern tarihindeki krizlerin temelini oluşturduğunu ifade etmektedir (Nzongola-Ntalaja, 2002).

David Renton, soykırımın ekonomik boyutuna dikkat çekerek, Kongo’nun yağmalanmasının yalnızca bireysel zenginleşme amacı taşımadığını, aynı zamanda Avrupalı devletlerin sanayi devrimiyle artan hammadde ihtiyacını karşılamaya yönelik bir sistem olduğunu ifade etmektedir (Renton et al., 2006).

Sonuç

Belçika’nın Kongo’daki sömürge yönetimi, insanlık tarihindeki en acımasız ve yıkıcı dönemlerden birini temsil etmektedir. II. Léopold’un liderliğinde yürütülen bu sistematik sömürü politikaları, milyonlarca insanın ölümüne yol açmış ve bölgenin sosyal, ekonomik ve kültürel yapısını kalıcı olarak tahrip etmiştir.

Kongo soykırımı, sadece bir tarihsel olay değil, aynı zamanda günümüz insan hakları sistemlerinin geliştirilmesi ve uluslararası adaletin sağlanması için önemli bir ders niteliğindedir. Bu tür trajedilerin tekrar yaşanmaması için sömürgecilik tarihi ve mirasıyla yüzleşmek, uluslararası toplumun temel sorumluluklarından biri olmalıdır.

Kaynakça

• Hochschild, Adam. King Leopold’s Ghost: A Story of Greed, Terror, and Heroism in Colonial Africa. Houghton Mifflin, 1999.

• Nzongola-Ntalaja, Georges. The Congo: From Leopold to Kabila: A People’s History. Zed Books, 2002.

• Renton, David; Seddon, David; Zeilig, Leo. The Congo: Plunder and Resistance. Zed Books, 2006.

• Gondola, Ch. Didier. The History of Congo. Greenwood Press, 2002.

• Vanthemsche, Guy. Belgium and the Congo, 1885–1980. Cambridge University Press, 2012.

• Mackenzie, John M. The Partition of Africa 1880–1900 and European Imperialism in the 19th Century. Methuen, 1983.

• Morel, E.D. Red Rubber: The Story of the Rubber Slave Trade Flourishing on the Congo in the Year of Grace 1906. T. Fisher Unwin, 1906.

• Anstey, Roger. King Leopold’s Legacy: The Congo under Belgian Rule, 1908-1960. Oxford University Press, 1966.

• Stengers, Jean. King Leopold’s Congo, 1886–1908. Oxford University Press, 1985.

• Wikipedia. “Belçika sömürgeciliği altında Kongo katliamları.” Vikipedi. https://tr.wikipedia.org/wiki/Bel%C3%A7ika_s%C3%B6m%C3%BCrgecili%C4%9Fi_alt%C4%B1nda_Kongo_katliamlar%C4%B1.