Özgür Barış ETLİ
Herodot’ta Kolaksay
Aristeas, Homeros, Hippokrat, Thukidides, Ksenafon, Aristoteles, Strabon, Diodurus, Amianus Marcellinus gibi yazarların yanında Herodot da yazmış olduğu metinlerde İskitler (Sakalar) hakkında değerli bilgiler vermiştir. Herodot, Historia’sının Melpomone adlı bölümünde İskitlerin kökeni hakkında şöyle yazar:
“(…) Bu ülke [İskitya] eskiden bombuşmuş. Daha sonra Targiatos diye bir adam doğmuş. Targiatos’un babazı Zeus, annesiyse Borysthenes [Dinyeper] Nehri’nin kızıymış. Targiatos’un üç çocuğu olmuş. İsimleri Lipoksais, Arpoksais ve Koloksais’miş. Çocukların yaşadıkları zamanda ülkeye gökyüzünden altından yapılmış bir sapan, bir boyunduruk, bir balta ve bir kupa düşmüş. Araçları gören büyük kardeş yaklaşmaya çalışıyor. Ancak altın aleve dönüşünce geri çekilmek zorunda kalıyor. Arpoksais’in de başına aynı şey geliyor. En son olarak sıra Koloksais’e geliyor. O yaklaştığında benzeri bir şey olmuyor. Araçları alıp evine götürüyor. Ülkede yaşayanlar da onu kral ilan ediyorlar.
(…) Koloksais’in soyundan gelenler kral soyudur ve isimleri Paralatai’dır. Paralatailere Skolotoi de denir.” [Herodot, Tarih]
Görüldüğü üzere Herodot’a göre İskitlerin ilk kişisi, yani ilk kralı/kağanı Targiatos (Targıtay), ilk prensleri/tiginleri ise sırasıyla Lipoksais (Lipoksay), Arpoksais (Arpoksay) ve Koloksais (Kolaksay) olmuş olur. Herodot’a göre İskit soyu, en küçük kardeşin yani Kolaksay’ın soyundan süregelir. Laypanov & Miziyev, Herodot’ta adları geçen Targitay, Kolaksay, Lipoksay, Arpoksay, Papay, Api, Ores, Madiy ve Partatua gibi isimlerin sadece Türkçe açıklanabileceğini belirtir [Laypanov & Miziyev, 2014].
Aslında Kolaksay’dan ilk bahseden kişi Herodot’tan iki yüzyıl önce yaşamış olan Alkman’dır [Kovalevskaya, 1977; Ağasıoğlu, 2009]. Alkman, Parthenion’unda Kolaksay’ın atından bahseder. Bu at İskitlerin mitolojik kanatlı atıdır. Devereux’ya göre bu mitolojik at, Aristeas’ın Arimaspia’sında adı geçen bir at olup kökeni bozkır mitolojisinin şamanik atlarına dayanır [Devereux, 1965]. Ki bu da bizi Türklerin gökyüzü atlarına ya da kanatlı mitolojik atlarına götürür. Kanatlı at mitosunun Greklerden Türklere geçmiş olabileceği ile ilgili teze Devereux’un bu cümlesi belki bir antitez olabilir. Hasanov ise Atilla’nın Ares’in kılıcına sahip olması destanının kökeninin İskitlerin Kolaksay’ın kılıcı mitolojisinden kaynaklandığını öne sürer. Bu mitte Kolaksay’ın kılıcı gökten yere düştükten sonra yanmaktadır [Hasanov, 2016].
Herodot’un anlattığı bu kısa ama önemli hikayede altın, ateş ve Targıtay’ın oğulları olan tiginler baş roldedir. En küçük kardeş ve ateşin ilişkisi diğer kardeşlerin ateş ile ilişkisinden farklıdır. Burada en küçük kardeş Kolaksay, bir nevi ateşe hükmeder pozisyondadır. Yani ailenin en küçük çocuğu ile ateşin yakın bir bağı dile getirilmektedir.
Türklerin Ateş Prensi Kül Tigin
Şimdi Türk tarihinden çok iyi bildiğimiz bir karaktere dönelim: Köl Tigin (Kül Tigin). Bilindiği üzere Köl Tigin, Bilge Kağan’ın kardeşi, Kutluk Kağan’ın da küçük oğludur. Köl Tigin’e bu adın verilmesinin nedeni O’nun ailenin en küçük tigini olmasından dolayıdır. Türk geleneğinde savaşa giden aile en küçük erkek çocuğunu ateşin yani ‘od’un sönmemesi için ateşin başında bırakırdı. Küçük kardeş ateşten sorumluydu. Bu nedenle ona Od Tigin adı verilirdi. Yani Ateş Prensi. Bu terim Moğollarda Od Çigin olarak kullanılmıştır. Karakurt, Türk Söylence Sözlüğü’nün ‘Od Tigin’ maddesinde, Od Tigin’in savaşlarda daima başarılı olan küçük şehzade figürü olduğunu, en küçük kardeşin en başarılı olduğunu, O’nun tanrısal bir güç tarafından korunduğunu ve ateşin devamlılığını sağlayan kişi olduğunu belirtir [Karakurt, 2011]. Bu özellikler bize Kolaksay karakterini çağrıştırıyor.
Bayat, Kafkas Türklerinin mitolojilerinde Kollu adında bir varlık olduğunu, Curtubaev de Kollu sözcüğünün ateş, şimşek ve ışıkla ilişkili olduğunu belirtir. Bayat, Kolaksay’ın isminin Kol-Ak-Say terkiplerinden oluştuğunu ve Kol sözcüğünün ateşle ilgili olduğunu söyler. O’na göre İskitler, Kolaksay’ın doğumunu 21 Mart Ekinoksu ile birleştirmiştir. Yani ateşin ve Güneş’in yeniden yeryüzüne egemen olması ile ilişkili bir durumdur [Bayat, 2018]. Ağasıoğlu, Kolaksay isminin Köl Tigin ismiyle ilgili olabileceği söyler [Ağasıoğlu, 2009]. Karatay ise Kolaksa kelimesinde Köl Tigin, Köl İrkin ve Köl Bilge isimlerinde de görülen Köl ve ayrıca aka/aga sözcüklerini görür: Köl Aka [Karatay, 2015]. Ögel’e göre Kül/Köl unvanı ocak ve ateş sembolü olmalıdır [Ögel, 1998]. Laypanov & Miziyev ise Karaçay-Balkar mitolojisinin Güneş (Ateş, Od) kültünde muhafaza edilen Gollu (Kollu)’nun altın bekçisi olan kişi Kolaksay ile eşdeğer olduğunu belirtir [Laypanov & Miziyev, 2014].
Sonuç
Kolaksay’ın en küçük erkek çocuk olması, ateş/od ile bir ilişkisinin bulunması, yine Köl Tigin’in en küçük erkek çocuk olması ve ateş/od ile bir ilişkisinin bulunması, İskit soyunun Kolaksay’dan devam etmesi ve Türklerde soyun en küçük tiginden devam ettiği yönündeki inanç, Kol/Köl sözcüklerinin od/ateşle ilgili olması, Türklerin Od Tigin ya da Ateş Prensi geleneğinin İskitlere kadar gidip gidemeyeceği sorusunu sormamıza cesaret verir. Grakov’un ocak/od kültünün İskitlere kadar uzandığı yönünde verdiği bilgi tam da bu noktada önemlidir [Grakov, 2006; Karatay, 2014]. Karaçay-Balkar Türklerinin ocak kültüne Tabıt adı verilir ki, Herodot’a göre İskitlerin Tabiti adında bir tanrıları bulunur [Tavkul, 2000; Karatay, 2014].
Bunların hepsi tesadüfi benzerlik olmayıp genelde uyulan kural ve hafızalardan silinmiş olan eski zamanlardan başlayıp devam ederek günümüze kadar gelen Türk geleneğinin yansımasıdır [Salğaraulı, 2017]. Belki de Kolaksay, bir Od Tigin olmasının yanında Türklerin bilinen ilk Od Tigin’i olma özelliğine sahiptir. O, belki de Türklerin ilk Kül Tigini’dir.
Özgür Barış ETLİ
2020
Kaynaklar:
♦ Ağasıoğlu, F., 2009, Koroglu – Herakl Mifi Folklorda, Uluslararası Köroğlu, Bolu Tarih ve Kültürü Sempozyumu Bildirileri, Bolu.
♦ Bayat, F., 2018, Türk Mitolojik Sitemi 2, Ötüken Neşriyat, 4. bs., İstanbul.
♦ Devereux, G., 1965, The Kolaxaian Horse Of Alkman’s Partheneion, The Classical Quarterly, Vol: 15, No: 12, pp. 176 – 184, Cambridge.
♦ Hasanov, Z., 2016, İskit ve Türk-Moğol Halklarına Ait Aynı Gelenekler, Kültler ve Psikolojik Özellikler, Belleten, Cilt LXXX, Sa. 288, sf. 639 – 663, Ankara.
♦ Herodot,Tarih, Say Yayınları, 1. bs., İstanbul, 2017 (Çev. Furkan Akderin)
♦ Karakurt, D., 2011, Türk Söylence Sözlüğü, 1. bs., Türkiye.
♦ Karatay, O., 2014, Türklerin Kökeni, Kripto Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti., 11. bs., Ankara.
♦ Karatay, O., 2015, İran ve Turan, Ötüken Neşriyat, 3. bs., İstanbul.
♦ Laypanov, K., T. & Miziyev, İ., M., 2014, Türk Halklarının Kökeni, Selenge Yayınları, 3. bs., İstanbul.
♦ Ögel, B., 1998, Türk Mitolojisi, C. 1, TTK Yayınları, Ankara.
♦ Salğaraulı, K., 2017, Dünyanın Her Yerinde İlk Ata’nın İzi Var, Post Yayın Dağıtım, 1.bs., İstanbul.
HerodotİskitKöl TiginKolaksayKül TiginOd TiginÖzgür Barış Etli
İLGİNİZİ ÇEKEBİLECEK DİĞER KONULAR
ORTAYA ÇIKIŞINDAN BASTIRILMASINA KADAR PONTUS AYAKLANMASI
TİMUR, TİMURLULAR VE BOZKIRIN TÜRK GÖÇEBELERİ
ÇİN KAYNAKLARINDA TÜRKLER
HIRİSTİYANLIĞIN OLUŞUMUNDA TÜRK KÜLTÜRÜNÜN ETKİSİ
ESKİDEN DEVLET YÖNETİRKEN BUGÜN EVİNE HAPSEDİLMEYE ÇALIŞILAN TÜRK KADINI
MEHMET ZİYA GÖKALP ve KÜRTLER
,.,.,.,.,…,,..,.,.,..,.,….,,.,.,…..,.,…,,,…..,…,,.,,.,.,.,.,.,.,.,.,.,.,..
Çok Okunanlar
DÜNYANIN ÇÖZEMEDİĞİ GİZEM: GÖBEKLİ TEPE
TÜRKLER NASIL MÜSLÜMAN OLDU?
NARDUGAN
KIPÇAK TÜRKLERİ VE YERLEŞTİKLERİ SAHALAR
ÖTÜKEN VE ÖTÜKEN ADI ÜZERİNE
TARİHTE TÜRK DEVLETLERİ VE HÂKİMİYET ALANLARI
TÜRKLERİN KULLANDIĞI ALFABELER
OSMANLI DİRLİK SİSTEMİ
AHMET YESEVÎ: HAYATI, ESERLERİ, FİKİR VE TESİRLERİ
MENDERES DÖNEMİ (1950-1960)
Konuklarımızın Yorumları
Ömer Sağlam: Hüseyin Bey, Orhun Abidelerinde Oğuz Kağan ismi geçmez. Zira Orhun Abideleri Hunlar döneminde değil daha sonra Göktürkler döneminde dikilmiştir. Ancak Elmalı tefsirinde, Zülkarneyn için Oğuz Kağan olabileceğini ileri sürenlerin de olduğu söylenmektedir. Selamlar.
Meral Oğultürk: Bende Çamlıdere liyim. Atalarımız 1402 Yılında Ankara Savaşında Timur’un askerleri olarak gelmişler. Daha çok buradaki köylerin adı Oğuz boylarının adıdır. Banada göçmenmisin diye sorarlar. Atalarımızın geldiğinde bu bölge Rum diyarı imiş.
Ilyas ZOROĞLU: Şahsi görüşümdür, kimsenin inancını sorgulama gibi bir niyetim yok. Hele ki ölmüş birinin. Şuanda atatürkçüyüm diyenler atatürk ü iyi anlayanlar neden dini değerlere karşı. Sizde yobaz diye kimleri kastediyorsunuz. Atatürk parasını cebinden verdiğine dair belge, yanlarında kim varmış, japon un hayrete düştüğü nasıl anlaşılmış. Şu veya bir şekilde cami yapılmasına sebep olmuş. Sevabını anladığım kadarı ile almıştır.. ne yani devlet eğlence gezme yerleri tatil yapar da. Camii yapamaz mı .en sonda neyi ima ettiniz
Hüseyin Akar: Bir yazıda, Kefh suresindeki ayetlere ve Orhun abidelerindeki sözlere dayanarak, Oğuz Kağanın Zülkarneyn peygamber olabileceğini okumuştum.
nct: sap ile samanı bir türlü ayırt edemediniz gitti , Türklük ırk ile alakalıdır, ihiç kimse kendi ırkını seçme şansına sahip değildir ama herkez kendi dinini seçme şansına sahiptir, insan doğduktan sonra ateist de olabilir, hristiyan da ,budist de ne isterse o olur buna kendisi karar verir ama kafası bozulunca öff ben türk olmak istemiyorum artık hadi amerikalı olayım deyince olunmuyo, hadi ben arap olayım deyince de olunmuyo biz TÜrkler orta asya dan gelmişiz ,islam ı tanıma şerefine nail oılmuşuz inanmışız ve islam dinini doğru din olarak kabul etmişiz bak türk ırkı milat öncesine dayanır ve o zaman daha islam dini yoktur ancak milattan sonra 570 yılında gelen ilk vahiy ile islam dini doğmaya başlamıştır, sen kendini türk olarak tanımlayıp müslüman olarak tanımlamayabilirsin bu senin kendi meselen ,sanki araplar bizi zorla müslüman yapmışlar gibi, 723 yılında ilk önce hazar türkleri müslüman olmayı seçmişlerdir daha sonra 10. yüzyılda yani 1000 yılından itibaren de türk soylarının islam a geçiş süreçleri hızlanmıştır ve hep kendi rızaları ile müslüman olmuşlardır onun için sapla samanı karıştırmayın artık
nctbrt: diğer türk devletleri yüce değil de sadece osmanlı mı yüce siz önce türk müsünüz onu bir araştırında tarihimiz hakkında böyle küçük detaylarla algı operasyonu yapmayın bak bak bak o kadar devlet yıkıp kurmuşuz, hep yok oluşlardan var olmuşuz ama ne hikmetse sadece osmanlı yüce, osmanlı nın da bir türk aile olduğu ayrı bir ırk olmadığını ne zaman idrak edeceksiniz acaba ,
i.ersoy: Rahmetli Topal Osman gerçeği SİYASİ cinayete kurban gitmiştir. Çakıroğlu Hüseyin doğru söylemiş . Dedem Sinop Gerze -Ömer oğlu DURMUŞ tur .1920 eylül ayında Muhafız taburuna asker olarak alınmış ve İstanbulda yetişmesi nedeniyle İ.Hakkı Tekce nin Postası ve ayrıca iyi at binmesinden dolayıda Çankaya Meclis arası 1924 yılına kadarda ulak lık yapmıştır . 26 mart 1923 tarihinde Ali Şükrü beyin katıli her ne kadar Topal Osman görülsede Cenazesi Mühye köyü Çankaya yönünde İ.Hakkı ile gömülmüştür,Çünkü saat 04.00 civarında İ.Hakkı Tekce Çankaya köşküne geldiğinde Çizme ve üzerindeki elbiseler çamurluymuş Temizleyende bizzat dedemmiş .29 Mart günü Jandarma ve Muhafız taburu askerleri Ali Şükrünün cesedini bulmuştur, Çok başlılığı istemeyen iktidar planıyla tuzağa düşürülmüştür 1 Nisan akşam saat 18 00 civarında Ankara dan 600 kadar piyade gelip Çankaya köşkünü ay şeklinde kuşatmış Bir gün evvelden Ankara da otele yerleşen Mustafa Kemal Paşanın köşkünede İ.Hakkı Tekce 200 eriyle pusu kurup belemeye başlamışlardır.İ.Hakkı tekce saat 23.00 sıralarında Çankırılı bir eri Papazın bağına gönderip ” Papazın Bağına Baskın var diyeceksin” emri vermiştir saat 00 30 civarında topal osman ve adamları ÇANKAYADA tuzağa düşürülüp çatışmalar sabak ezanı okunurken sona erdirilmiştir. Önce Topal Osman ın adamları teker teker teslim olmuş Topal Osman en son teslim olmuştur.Teslim olan Topal oOsmanın adamları bağlanarak bülbül deresine indirilmiştir İki muhafız taburu askeri kolları arkadan bağlanmış olarak İ.Hakkı Tekce nin karşısına getirilen Topal Osman ” Bumuydu Kavlimiz ” diye bağırmış,İ.Hakkı Tekce hafiften güldüğündede Topal Osman KÜFRETMİŞTİR, Kabzasından çıkarttığı silahını Topal Osmana doğru 1.5-2 metre uzaktan üç el ateş edip orada katletmişlerdir İ.Hakkı Hemen yanında duran dedeme dönerek Meclis emrini ver dedikten sonra Öldürülme emrini okumuş ve Bir saat sonrada At arabasıyla Samanpazarı na götürülüp cesedi asılmıştır .Ani yüklenme nedeniyle kafası kopan Topal Osman ayaklarında asılarak üzerine meclis emri iliştirilip bir saat sonrada cesedinin getirildiği arabayla Millet meclisinin önünde Millet vekillerine gösterilmiştir Dedem 1970 yıllarında anlatırdıda pek inanamazdım Çünkü dedem Mustafa Kemal Paşanın 2 sevgilisi olduğu o tarihlerde hiç inandırıcı gelmemişti.Rahmetli dedem ” Her hafta Tren garına ve Keciören deki yerlere İHTİYAÇLARINI mektup götürdürdğünü söylüyordu.Latife Hanımla evli olduğunu düşünerek
Turgay: Ahmet Taşağıl hoca kitabında Çin kaynaklarından bahsederken M.Ö 2250’yi veriyor. Ama adını vermiyor.Böyle bir Çince kaynak var mı? Varsa adı nedir cevap verirseniz sevinirim. Zira bir yerde eski çin kaynaklarının yok edildiğine dair bir şey okumuştum ama nerede okuduğumu da unuttum.
Turgay: İskender isimli arkadaş Arapların Türkleri neden sevmediklerini açıklamış oldu. Evet Arap kaynaklarına göre Yecüc Mecüc saçmalığında geçenler Türklerdir. Ancak atı evcilleştirip binmek içinde bugünkü pantolon tipi kıyafet kullanan Türklerin çıplak olduğunu söylemek için ne olmak gerekir bilemiyorum. Türkler o tarihlerde altın elbiseli adamın kıyafetinde olduğu gibi altın işlemeli elbise yaparken arap yarım adasının sakinleri entari giyiyorlardı. Ayrıca kimse sormuyor mu bu kocaman iki dağın arasına konulan demir üzerine o kadar bakır dökülüyor ama ne hikmetse yerin binlerce metre altındaki madeni bulan teknolojimiz bu dağları demiri ve bakırı bulamıyor. Ayrıca buradan çıkamayan bu yaratıklar şimdi neredeler yoksa oradan çıkıp bir de üzerlerine elbise bulup Anadolu’ya mı geldiler. Ya bırakın bu saçmalıkları be bizim sözde alimlerimizde bu arap uydurmalarını bildiklerinden yecüc mecüc zırvasını çinlilere kakalamak istemişlerdir.
Serkan Baştürk: Tibet ve Nepal 20 yıldır dikkatimi çeken ülkeler. Ve bunların şimdi Turk olduğunu ispatlayan çok örnekler var. Birde bu bölgede savaşçı gurkalar var. Adları bile Türkiceye çok benziyor. Bu halkı merak ediyorum türk mü? Bilgisi olan var mı. Hayata meşhur gurka bıçağı var. Ve Çanakkale Savaşı’nda iki millet birbirini gördüğüne hatıralarda Müslüman zannetmiş bizimkiler.
Bir yanıt yazın