40 yıl lider aradım

Tolga TANIŞ / WASHINGTON

Urumçi’deki trajedinin öbür yüzü o. Sincan’da insanlık dramına tanık olan Batı’nın keşfettiği yeni lider. Washington’da dört duvar bir odadan, kulağında telefon, iki tercümanıyla dünyanın öbür ucunu etkileyen, 62 yaşında, varını yoğunu kaybetmiş bir işkadını Rabia Kadir. Hürriyet’in sorularını yanıtlayan Kadir, “40 yıl lider aradım. Bulamayınca kendim oldum” diyor.

BEYAZ Saray’ın bir sokak üstünde, 13 katlı, tipik bir Washington iş merkezi. Binanın 2. katını daha çok sivil toplum örgütlerine ayırmışlar. Koridorda yürürken her odadan farklı bir dil duyuyorsunuz. İnsan hakları örgütleri bunlar ve her biri dünyanın başka bir köşesiyle ilgileniyor. Santral gibi… İşte Rabia Kadir’le, bu koridorda, penceresi olmayan, ufacık bir odada buluştuk biz de. İçinde bayraklar ve telefonlar olan, Beyaz Saray’ın bir sokak üstünde, dört duvar bir odada…

“Demek her şey buradan planlanıyor” diye başladım ben. Yanımızda Türkçe tercümanı Ömer Kanat duruyordu. “Bunlar Çin’in yalanları, biz hiçbir şey planlamıyoruz” diyerek başladı o da.

Hikáyesi inişli çıkışlı. Fakir bir aileden çıkıp, çamaşırcılık, deri işi, mağazacılık derken Çin’in en çok kazanan tüccarlarından biri oluyor. Ticaret, Çin’de o dönem yasak aslında. Ancak karaborsayla ve Çinli memurlara dağıttığı rüşvetlerle işini büyütüyor. 1994’e gelindiğinde de, Çin’in en zengin 11. kişisi, “Sincan Milyoneriçesi” oluyor. “Ben 13 yaşımdan beri politikayla ilgilenirim” dese de, hayatının dönüm noktası, ikinci kocası Sıdık Rozi ile evlenmesi. Banka müdürü, 6 çocuğunun babası ilk kocasından, kendisi karaborsa işi yaptığı için ayrılıyor. Yakalanırsa kocasının da kariyeri altüst olmasın diye. Ancak Şair Rozi ile evlendikten sonra asıl kendi işleri etkileniyor. Ticaret hayatının sonunu getirecek siyasete giriyor. “Görüşüyor musunuz ilk kocanızla” dedim. “Hayır ben konuşmuyorum, balalar (çocuklar) aralarında konuşuyorlar” dedi.

Amerikan ajanı değilim

90’lı yıllarda siyasi örgütlenmeye kadınlarla başlıyor. Uygurlu annelere işkadını olabilmeleri için dernek kuruyor. Urumçi’deki “Rabia Binası” gibi sadece kadınların işlettiği dükkánlar bulunan iş merkezleri yapıyor. Bir yandan da doğal felaketlerde bölgeye devletten önce yardım kamyonları yolluyor. Çin Hükümeti’nin örnek vatandaş ilan ettiği, siyasi görevler verdiği Kadir’in kaderi de o dönemde değişiyor.

1999’da Amerikan ajanlığından içeri alıyorlar. Suçlu bulunuyor. 2005 Martı’ına kadar da hapis yatıyor. Amerika’nın bastırmasıyla cezası hafifletiliyor. Çıkar çıkmaz da Amerika’ya geliyor.

Bugün Amerika’da, kendi ifadesiyle, sürgün hayatında Kadir. Tek derdi, Uygur Türkleri’nin bağımsızlığı. Başkanı olduğu 2 dernek var. Biri merkezi Almanya’daki Dünya Uygur Kurultayı. Diğeri Uygur Amerikan Derneği. İkisi de Amerikan Kongresi’nden parasal yardım alıyor. “Başka bağış kaynağınız var mı” diye sordum. “Amerika’dan başka kimse para vermiyor” dedi. Amerika’nın meselede bu kadar baskın olmasından ise rahatsız değil. Ajanlık suçlamalarına kulak asmıyor. “Çin ve Amerika arasında sert bir rekabet var. Hiç kullanıldığınızı hissettiğiniz oldu mu” dedim. “Uygur halkının özgürlüğü için çalışıyorum, başka şey beni ilgilendirmez” dedi.

Artık hiç parası kalmamış

Hapis yattığı dönem Çin Hükümeti bütün mallarına el koymuş. “Ne kadar paranız kaldı” dedim. “Hiç kalmadı” dedi. Şu anda çalışmıyor. Tek gelir kaynağı ise başkanı olduğu derneklerden aldığı maaş. Çok hırslı. Özellikle Uygur Türkleri’nin sorunlarını anlatırken hırsını sesinden okuyabiliyorsunuz. Gerçi gülüyor sık sık. Ama sinirli bir yanı da var. Yardımcısı telefonla konuşurken birkaç kere üst üste “Makul… Makul…” (tamam anlamında) dediği halde telefonu kapatmayınca kızdı, oturduğu yerden kalktı ve elinden ahizeyi alıp kapattı.

62 yaşında 11 çocuğu var

Peki bu kadar badireye, 11 çocuğa, hapis günlerine ve 62 yaşına rağmen niye bu kadar genç görünüyor? “Beni Uygur canlı tutuyor” dedi. Sizinle konuşurken bir yandan da telefonlara bakıp yanındaki tercümanına talimatlar vermesini, kısa adımlarıyla sürekli bir yerden bir yere koşturmasını izlediğinizde, içinde onu canlı tutan, hayata bağlayan bir şevk olduğunu siz de anlayabiliyorsunuz. “Bilincimi yitirinceye kadar Uygurların lideri benim demişsiniz, doğru mu” dedim. Aynen şöyle bir cevap verdi: “40 yıl bir lider aradım. Bulamayınca kendim oldum. Evet doğru, dedim o lafı.”

Dinci gruplar bile önderliğini kabullendi

Ofisinde görüştüğümüz gün hem Wall Street Journal hem de Washington Post’ta birinci sayfadaydı. New York Times dahil bütün saygın gazetelerde de hayat hikáyesi vardı. Görüşmemizden sonra yanında kalıp gün içindeki programını izledim Kadir’in. Bu kadar çok gazeteciyle nasıl görüşebildiğini anlamak için. Bir tercüman sırf Türk gazeteleriyle ilgileniyor. Diğeri ise İngilizce konuşup diğer gazetelere bilgi veriyor. Kadir’in yoğunluktan aynı anda iki telefonla birden konuştuğuna bile şahit oldum. İnternetin yardımıyla her tarafa ulaşıyor. Dünyanın her tarafına yayılmış Uygurlara mesaj iletebiliyor. Çin’in olaylardan onu sorumlu tutması, ardından dünya medyasının ilgi odağı haline gelmesi ise Kadir’e göre en çok şuna yaradı: Artık Uygurların bir lider sorunu kalmadı. Bazı dini gruplarca desteklenen liderler bile Kadir’in önderliğini kabul etti. Hareket konsolide oldu.

Mustafa Kemal’den esin

Rabia Kadir’in 11 çocuğundan en büyüğü 45, en ufağı 19 yaşında. Bugün 5’i Amerika’da kendi yanında, 5’i Çin’de, 1’i de Avustralya’da yaşıyor. Alim (30) ve Ablikim (33), halen Çin’de hapiste tutuluyorlar. Çin’dekilerden Abdukahar (45) tüccar, Ruşen (38) fizik ğretmeni, Adil (34) bankacı. Amerika’dakilerden Mustafa (25) tıp, Kekinos (19) felsefe, Alide (27) mimarlık öğrencisi. En büyükleri Rahile (36) bir dergide yöneticilik yaparken Hanzühre (28) çalışmıyor.

“Kaç torunu var Rabia Hanım’ın” diye sordum en küçük kızına bilemedi. “Saymam lazım” dedi. Sonra da “En iyisi babama sorayım” dedi. Hapisteki iki çocuğunu Çin’den ayrıldığı günden beri görmemiş. Hatta seslerini bile duymamış. “Abileri ilgileniyor onlarla” dedi. Bu arada oğullarından Mustafa’nın isminin ise Mustafa Kemal’den geldiğini söyledi.