GUDEA’NIN YENİ MABEDE GİRİŞ AYİNİ İLE ALEVİLERİN CEM AYİNİ
Gudea, Sumer devlet adamı ve Lagaş kent devletinin yöneticisidir. Yaklaşık olarak M.Ö. 2200 yılları civarında hüküm sürmüştür ve yaşamıyla ilgili fazla bilgi yoktur. Lagaş kenti onun döneminde en parlak zamanını yaşamıştır. Özellikle kültür alanında büyük gelişmeler yaşanmış ve Sumer edebiyatı doruk noktasına ulaşmıştır.
Bu kısa bilgiden sonra gelelim esas konumuza. Konumuz, Alevi kardeşlerimizin Cem Ayini ile Lagaş kralı Gudea’nın Ningirsu Mabedi’nin inşasından sonra yaptırdığı törenin birbirine benzetilmesidir. Bu konuda Muharrem Kılıç, “Ses Dergisi’nin Ocak 2011 sayısı”nda ve Hüsnü Merdanoğlu ise “Kemalizm ile Bütünleşerek Alevilik” kitabında bu benzetmeye değinmişlerdir.
İlk olarak Alevi kardeşlerimizin Cem Ayini’ni ele alalım. Cem ayini yapılması için Cem Evi düzene sokularak, temizlenir. Ayinde sunulacak çeşitli yemekler, içecekler (dem) ve çerağ (çıra-mum) hazırlanır. Sonra ayini yönetecek pir (ya da dede) törende hizmet görecek 12 görevliyi seçer. Bu hazırlıklar bittikten sonra Cem Ayini, çerağ uyarılması ya da delil uyarılması adı verilen ritüelle başlar. Cem Ayini’nde görev alan hizmetkarlar şunlardır:
1.Pir mürşit
2.Rehber
3.Gözcü (yoklamacı)
4.Çerağcı (delilci)
5.Zakir
6.Süpürgeci
7.Kurbancı veya sofracı
8.Sucu (saka)
9.Peyik
10.Temizlikçi
11.Kuyucu
12.Kapıcı
Sumerlilerin Lagaş şehri kralı Gudea’nın Yeni Mabede Giriş Ayini’nde ise Gudea Tanrı Ningirsu için bir mabet/tanrı evi yaptırır. Mabedin yapımıyla ilgili olarak gördüğü rüyaları, yapı başlamadan evvel yapılan temizliği, yapı malzemelerini, malzemelerin getirildiği yerleri ve yapı bittikten sonra yapılan törenleri 1400 satır halinde, silindir şeklindeki bir kil üzerine yazdırmıştır. Bu silindir üzerindeki bilgilerden, mabedin yapımı bittikten sonra yakılan tütsüler, yapılan temizlik ve diğer işler için atananların sayısı gibi verilerin Cem Ayini’ne benzediği görülmekte. Cem Ayini’nde olduğu gibi, burada da Mabet’teki işler için atanan kişi sayısı 12. Bunlar sırasıyla şöyledir:
1.Arabacı
2.Kahya
3.Mübaşir
4.Silahşor,
5.Müzisyen
6.Kuşbaz
7.Keçi çobanı
8.Dalyan denetleyicisi
9.Haberci
10.Tahıl denetleyicisi
11.Mabeyinci
12.Kapı bekçisi
Hüsnü Merdanoğlu’nun görüşüne göre Sumer ve Alevi görevlilerde olan farklılıklar, Anadolu’nun çeşitli yerlerinde yapılan Cem Ayini’ndeki farklılıklardan fazla olmadığı yönünde. Sumer törenide Cem töreninde olduğu gibi müzik eşliğinde yapılmakta. Cem Ayini’nde “zakir” denilen görevli “bağlama” çalmakta, Sumerlerde ise müzisyenler “balag” adlı bir müzik aleti çalmakta. Bağlama ve Balag, birbirlerine fonetik olarak çok yakınlar ve birbirlerine ne kadar da benziyorlar.
Yukarıda anlattığımız gibi her iki kültürde benzerlik olabilir mi diye karşılaştırmalar yaptık. Arada binlerce yıllık zaman farkı var. Alevi kardeşlerimizin dini inançlarından Hz.Ali ve Müslümanlık ayrı tutularsa diğer ögelerin zaten Orta Asya Türk kültüründen geldiği ve hiçbir fark olmadığı görülmekte. Bu bilgiler ışığında Sumerlerde Türklerin bir kolu ise, bunu yadırgamamak gerekir. Adetlerin birbirine benzemesi gayet doğaldır. Bu bağlantı görmezden gelinmemeli.
Sonraki yazılarımda görüşmek üzere esenlikle kalın.
Dip.Ark. Kadir YILDIRIMSAL
e-mail: kyildirimsal@istanbul.com