Türk, Arap ve İsrail Milliyetçiliği: Farklı Kökenler, Tarihsel Gelişim Süreçleri ve Emperyalizme Karşı Tutum. Sefa Yürükel

Sefa Yürükel

Milliyetçilik, halkların kimliklerini inşa etmeleri ve toplumsal bağlarını güçlendirmeleri açısından merkezi bir rol oynamaktadır. Her milletin milliyetçilik anlayışı, kültürel mirasları, dil, din gibi unsurlarından şekillenir. Türk, Arap ve İsrail milliyetçilikleri benzer coğrafyalarda varlık gösteriyor olmalarına rağmen, farklı tarihsel arka planlara, gelişim süreçlerine ve emperyalizme karşı duruşlarına sahiptir.

Türk Milliyetçiliği ve Kökeni

Türk milliyetçiliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde şekillenmeye başlamış ve özellikle Genç Osmanlılar ve Genç Türkler gibi siyasi hareketlerin etkisiyle güç kazanmıştır. Bu süreçte, Osmanlı’nın modernleşme çabaları ve Batılılaşma etkisiyle birlikte, Türk halkının ulusal kimliği ve bağımsızlık düşüncesi ön plana çıkmıştır. Genç Osmanlılar, 19. yüzyılın ortalarında Osmanlı İmparatorluğu’nu yeniden inşa etmeyi amaçlamış, Genç Türkler ise İttihat ve Terakki Cemiyeti’ni kurarak, Osmanlı’dan modern bir ulus-devlet yaratma yolunda önemli adımlar atmıştır (Smith, 1991).

Türk milliyetçiliğinin zirveye ulaşması ise Mustafa Kemal Atatürk‘ün liderliğinde Cumhuriyet’in kurulmasıyla gerçekleşmiştir. Atatürk, dil, kültür ve tarih odaklı bir milliyetçilik anlayışını benimsemiş, dinî referanslardan bağımsız bir kimlik yaratmıştır. Türk milliyetçiliği, sadece bir ulusal bağımsızlık mücadelesi değil, aynı zamanda bir devlet kurma sürecinin sonucudur. Bu süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra, Türk halkının emperyalizme karşı verdiği mücadelenin bir yansımasıdır (Akyüz, 2009).

Arap Milliyetçiliği ve Osmanlı’ya Karşı Tutumu

Arap milliyetçiliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerinde, özellikle I. Dünya Savaşı sırasında şekillenmeye başlamıştır. Bu dönemde Arap halkları, Osmanlı’dan bağımsızlık talep etmiş ve kendi ulusal kimliklerini oluşturma yolunda önemli adımlar atmıştır. Arap milliyetçiliği, başlangıçta İslam’ın öğretileri ve Muhammed’in öğretileri üzerine kurulu bir kimlik inşa etmiştir. Bu dönemde, Arap milliyetçiliği, İslam’ı, Kuran’ı ve Muhammed’i birleştirici bir unsur olarak kabul etmiş ve İslam, Arap kimliğini tanımlayan en önemli öğe olmuştur (Khalidi, 2000).

Arap milliyetçiliği, aynı zamanda Batılı emperyalist güçlerin müdahalesiyle şekillenmiştir. Sykes-Picot Anlaşması gibi gizli antlaşmalar, Arap topraklarının paylaşılmasını ve Arapların bağımsızlık mücadelesinin Batılı güçlerin çıkarları doğrultusunda şekillenmesini sağlamıştır (Hourani, 1991). Dolayısıyla, Arap milliyetçiliği başlangıçta Osmanlı’ya karşı bir özgürlük mücadelesi olarak doğmuş olsa da, Batılı emperyalistlerin desteğiyle güç kazanmış ve zamanla emperyalizmin çıkarlarına hizmet eden bir hareket haline gelmiştir.

İsrail Milliyetçiliği ve Emperyalizmle İlişkisi

İsrail milliyetçiliği, Siyonizm hareketine dayalı olarak gelişmiştir. Yahudi halkının tarihsel kimliği, Musa ve Tevrat‘a dayanan inançları, Siyonist hareketin temellerini atmıştır. Siyonizm, Yahudi halkının kutsal topraklarda, Filistin’de bir devlet kurma hedefiyle şekillenmiştir. Bu süreçte, Batılı emperyalist güçler, özellikle İngiltere ve sonrasında Amerika Birleşik Devletleri’nin desteğiyle İsrail’in kurulması mümkün olmuştur (Gilbert, 2008).

İsrail devleti, 1948 yılında kurulduğunda, Batılı güçlerin büyük ölçüde desteğiyle varlık kazandı. Bu destek, özellikle İngiltere’nin Filistin üzerindeki mandası döneminde ve sonrasında ABD’nin İsrail’e verdiği askeri ve siyasi destekle pekişmiştir (Bickerton ve Klausner, 2007). İsrail milliyetçiliği, bu bağlamda, emperyalist güçlerin desteğiyle şekillenen bir ulusal kimlik inşasıdır. Emperyalizm, İsrail’in kuruluşunda önemli bir rol oynamış ve aynı zamanda Arap-İsrail çatışmasının da temel dinamiklerinden biri olmuştur.

Türk, Arap ve İsrail Milliyetçiliklerinin Karşılaştırılması

Türk, Arap ve İsrail milliyetçiliklerinin temel kökenleri ve gelişim süreçleri arasında belirgin farklar bulunmaktadır. Türk milliyetçiliği, Genç Osmanlılar, Genç Türkler hareketi ve Atatürk’ün öncülüğünde, dinî referanslardan bağımsız olarak şekillenmiş ve emperyalizm karşıtlığı üzerine inşa edilmiştir. Türk milliyetçiliği, ulusal birliğin sağlanması ve bağımsızlık mücadelesinin bir sonucu olarak, halkın diline, kültürüne ve tarihine dayalıdır.

Arap milliyetçiliği ise, başlangıçta İslam’ın öğretilerine dayalı olarak şekillenmiş, ancak zamanla emperyalist güçlerin desteğiyle güç kazanmış bir hareket haline gelmiştir. Arap milliyetçiliği, Osmanlı’ya karşı bir bağımsızlık mücadelesi olarak doğmuş, ancak Batılı emperyalistlerin müdahalesiyle şekillenmiştir. Bu nedenle, Arap milliyetçiliği, özgürlük ve bağımsızlık talepleriyle başlamış olsa da, zamanla emperyalizmle işbirliği yaparak şekillenmiştir (Gellner, 1983).

İsrail milliyetçiliği, Siyonizm hareketine ve Tevrat’a dayalı olarak gelişmiş, ancak Batılı güçlerin desteğiyle güç kazanmış ve devletleşmiştir. Bu üç milliyetçilik anlayışı arasındaki temel farklardan biri, Türk milliyetçiliğinin, emperyalizme karşı bir direniş hareketi olarak şekillenmesidir; Arap ve İsrail milliyetçilikleri ise zaman zaman emperyalist güçlerin desteğiyle şekillenmiş ve varlık kazanmıştır (Hitchens, 2007).

Sonuç

Türk, Arap ve İsrail milliyetçiliklerinin her biri, kendi tarihî, kültürel ve dini bağlamlarında şekillenmiş ve özgün bir kimlik oluşturmuştur. Türk milliyetçiliği, emperyalizm karşıtlığı üzerine kurulurken, Arap ve İsrail milliyetçilikleri, emperyalist güçlerin desteğiyle şekillenmiş ve devletleşmiştir. Bu bağlamda, Türk milliyetçiliği ile Arap ve İsrail milliyetçilikleri arasında belirgin farklar bulunmaktadır. Türk milliyetçiliği, dini temellerden bağımsız bir şekilde emperyalizme karşı bir bağımsızlık hareketi olarak şekillenirken, Arap ve İsrail milliyetçilikleri, emperyalist güçlerin desteğiyle şekillenmiş ve bugünkü devlet yapıları oluşturulmuştur.

Kaynakça
1. Anderson, B. (1991). Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. Verso.
2. Akyüz, S. (2009). Türk Milliyetçiliği ve Atatürk: Dil, Kültür ve Kimlik Üzerine Düşünceler. İstanbul: Tarih Kurumu Yayınları.
3. Khalidi, R. (2000). The Origins of Arab Nationalism. New York: Columbia University Press.
4. Gilbert, M. (2008). İsrail Milliyetçiliği ve Siyonizm. Jerusalem: Israel Academic Press.
5. Kohlberg, E. (2003). Yahudi Kimliği ve Siyonizm. Cambridge: Cambridge University Press.
6. Smith, A. D. (1991). National Identity. University of Nevada Press.
7. Hitchens, C. (2007). A Long Short War: The Postponed Liberation of Iraq. New York: Free Press.
8. Hourani, A. (1991). A History of the Arab Peoples. Cambridge: Harvard University Press.
9. Gellner, E. (1983). Nations and Nationalism. Ithaca: Cornell University Press.
10. Bickerton, I. J., & Klausner, C. (2007). A History of the Arab-Israeli Conflict. New York: Pearson.