Makedonya, Osmanlı İmparatorluğu’nun hâkimiyeti altında uzun yıllar barış içinde yaşamış bir bölge olmasına rağmen, Balkan Savaşları ve sonrasında ortaya çıkan milliyetçi hareketler, bölgedeki Türk nüfusunu hedef alan trajedilere yol açmıştır. Bu süreçte Türkler, etnik temizlik, sürgün, katliam ve asimilasyon politikalarının kurbanı olmuştur. Makedonya’da yaşanan Türk soykırımı, özellikle 19. yüzyıl sonları ve 20. yüzyılın başlarında gerçekleşmiştir ve bu trajedi, bölgedeki Türk varlığını ciddi şekilde azaltmıştır.
Tarihsel Arka Plan
Osmanlı İmparatorluğu’nun 14. yüzyılda Makedonya’yı fethetmesiyle birlikte, Türkler bu bölgeye yerleşmiş ve Makedonya, Osmanlı idaresinde bir barış ve refah dönemi yaşamıştır. Ancak Osmanlı’nın 19. yüzyılda zayıflaması ve Balkanlar’da milliyetçi hareketlerin güç kazanması, Türkler ve Müslümanlar için zorlu bir dönemin başlangıcı olmuştur (Karpat, 1985). Balkan Savaşları (1912-1913) ve I. Dünya Savaşı, Makedonya’daki Türkler için bir dönüm noktasıdır. Özellikle Balkan Savaşları sırasında Bulgaristan, Yunanistan ve Sırbistan gibi ülkelerin milliyetçi orduları, Türk nüfusu hedef almış, katliamlar ve zorunlu göçlerle bölgedeki Türk nüfusu azaltılmıştır (Jelavich, 1983).
Makedonya’da Türklerin uğradığı baskı, yalnızca fiziksel değil, aynı zamanda kültürel bir boyut taşımıştır. Türk yerleşim yerleri yok edilmiş, camiler, medreseler ve diğer Osmanlı mirası yapılar tahrip edilmiştir (İnalcık, 1997). Özellikle Osmanlı’nın bölgeden çekilmesiyle birlikte, Türk nüfusu için hem demografik hem de kültürel bir tehdit ortaya çıkmıştır.
Soykırım ve Sorumlular
Balkan Savaşları ve Sonrası
Balkan Savaşları sırasında Makedonya’da Türkler ve diğer Müslümanlar, milliyetçi milis güçlerinin hedefi haline gelmiştir. 1912-1913 yıllarında gerçekleşen bu savaşlarda, Bulgar ve Sırp orduları tarafından gerçekleştirilen sistematik katliamlar, köylerin yakılması ve zorla göç ettirme politikalarıyla sonuçlanmıştır. Örneğin, Manastır, Üsküp ve Selanik gibi önemli Türk yerleşim yerlerinde katliamlar yaşanmış, yüzbinlerce Türk Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmıştır (McCarthy, 1995).
Balkan Savaşları sırasında Bulgar ordusu, Makedonya’daki Türk nüfusu sistematik olarak ortadan kaldırmayı hedeflemiştir. Sırp yönetimi ise, bölgenin Slavlaştırılması amacıyla Türk köylerini hedef almış, kadın ve çocuklar da dahil olmak üzere siviller katledilmiştir. Resmi olmayan tahminlere göre, bu dönemde yaklaşık 200.000 Türk öldürülmüş veya göç ettirilmiştir (Hupchick, 2002).
I. Dünya Savaşı ve Sonrası
I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı’nın savaşa girmesiyle birlikte, Makedonya’daki Türkler daha fazla baskıya maruz kalmıştır. Savaş sonrası dönemde, Yugoslavya Krallığı’nın kurulmasıyla birlikte Türkler, etnik asimilasyon ve kültürel baskıya uğramıştır. Yugoslav yönetimi, Türk nüfusunun ekonomik, sosyal ve kültürel yaşamını hedef almış, özellikle eğitim ve din alanında kısıtlamalar getirmiştir (İnalcık, 1997).
II. Dünya Savaşı ve Tito Dönemi
II. Dünya Savaşı sırasında Makedonya, Nazi Almanyası ve müttefiklerinin kontrolüne geçmiştir. Bu dönemde, Türk nüfusu nispeten korunmuş olsa da, savaş sonrası Tito yönetimi altındaki Yugoslavya’da yeniden hedef alınmıştır. Tito rejimi, Makedonya’daki Türklerin kimliğini yok etmeye yönelik politikalar uygulamıştır. Bu dönemde Türkçe eğitim yasaklanmış, Türkler zorla Makedon kimliğine asimile edilmeye çalışılmıştır (Karpat, 1985).
Yer Adları ve Hedef Alınan Bölgeler
Makedonya’daki Türklerin en yoğun yaşadığı yerler arasında Üsküp, Manastır, Ohri, Gostivar, Kalkandelen ve Resne gibi şehirler bulunmaktadır. Bu şehirlerdeki Türk nüfusu, Balkan Savaşları ve sonrasında büyük ölçüde azaltılmıştır.
Özellikle Üsküp ve Manastır gibi Osmanlı döneminin önemli idari merkezlerinde, Türk nüfusuna karşı gerçekleştirilen etnik temizlik, bu şehirlerin demografik yapısını kalıcı olarak değiştirmiştir. Bulgar ve Sırp orduları, bu şehirlerdeki Türk mahallelerini hedef alarak geniş çaplı katliamlar gerçekleştirmiştir (McCarthy, 1995).
Sonuçlar
Makedonya’daki Türk soykırımı, Türk nüfusunun büyük bir kısmını yok etmiş ve kalanları göçe zorlamıştır. Bu süreçte, Makedonya’daki Türk nüfusu %70 oranında azalmıştır. 1912 öncesinde Makedonya’da yaklaşık 1 milyon Türk yaşarken, bu sayı Balkan Savaşları ve sonrasındaki süreçte birkaç yüz bine düşmüştür (Jelavich, 1983).
Etnik temizlik ve soykırım politikalarının bir diğer sonucu, Makedonya’daki Osmanlı mirasının büyük ölçüde yok edilmesi olmuştur. Camiler, medreseler ve diğer Osmanlı eserleri tahrip edilmiş veya işlevsiz hale getirilmiştir. Aynı zamanda, Türk kimliğini taşıyan yer adları değiştirilmiş ve bu adlar Sırp veya Bulgar kökenli isimlerle değiştirilmiştir (Hupchick, 2002).
Sonuç
Makedonya’da Türklerin uğradığı soykırım, sadece bir halkın fiziksel olarak yok edilmesi değil, aynı zamanda kültürel ve tarihsel mirasının da silinmesi anlamına gelmiştir. Bu olaylar, Türklerin Balkanlar’daki nüfuzunun azalmasına ve bölgede Türk-İslam kimliğinin ciddi şekilde zarar görmesine neden olmuştur. Bugün, Makedonya’daki Türk toplumu, bu trajedilerin izlerini silmeye çalışmakta ve tarihsel adaletin sağlanmasını talep etmektedir.
Kaynakça
1. Karpat, K. H. (1985). Ottoman Population, 1830-1914: Demographic and Social Characteristics. University of Wisconsin Press.
2. Jelavich, B. (1983). History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries. Cambridge University Press.
3. McCarthy, J. (1995). Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims, 1821-1922. Princeton University Press.
4. Hupchick, D. P. (2002). The Balkans: From Constantinople to Communism. Palgrave Macmillan.
5. İnalcık, H. (1997). An Economic and Social History of the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge University Press.
6. Shaw, S. J., & Shaw, E. K. (1977). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey: Volume 2. Cambridge University Press.
7. Lewis, B. (2002). The Emergence of Modern Turkey. Oxford University Press.
8. Friedman, F. (1996). The Bosnian Muslims: Denial of a Nation. Westview Press.
9. Todorova, M. (1997). Imagining the Balkans. Oxford University Press.
10. Clayer, N. (2007). Muslim Communities in the Balkans: From the Ottoman Empire to Contemporary Developments. Brill Academic Publishers.
11. Vickers, M. (1998). Between Serb and Albanian: A History of Kosovo. Columbia University Press.
12. Zürcher, E. J. (2004). Turkey: A Modern History. I.B. Tauris.
13. Sugar, P. F. (1993). Southeastern Europe under Ottoman Rule, 1354-1804. University of Washington Press.
14. Mazower, M. (2000). The Balkans: A Short History. Modern Library.
15. Donia, R. J., & Fine, J. V. A. (1994). Bosnia and Herzegovina: A Tradition Betrayed. Columbia University Press.