İstihbarat Savaşları ve Vekâlet Terörizmi: Küresel Güçlerin Yerel Militan Gruplarla İlişkisi. Sefa Yürükel

Sefa Yürükel

Günümüz uluslararası güvenlik ortamında vekâlet savaşları ve istihbarat destekli terör örgütleri, büyük güçlerin küresel hâkimiyet stratejilerinin ayrılmaz bir parçası hâline gelmiştir. Soğuk Savaş döneminden itibaren ABD, SSCB (daha sonra Rusya) ve Çin gibi küresel aktörler, yerel silahlı grupları kendi jeopolitik çıkarları doğrultusunda yönlendirmiştir (Westad, 2005).

1. Vekalet Savaşları

Vekâlet savaşları, devletlerin doğrudan askerî müdahaleden kaçınarak çıkarlarını korumak için yerel silahlı grupları desteklediği asimetrik çatışmalar olarak tanımlanabilir (Mumford, 2013). Bu süreçte istihbarat teşkilatları, militan grupları finanse etmek, eğitmek ve silahlandırmak suretiyle devletlerarası mücadelede kritik bir rol oynamaktadır (Byman, 2016). ABD’nin CIA aracılığıyla Afganistan’daki cihatçıları desteklemesi, Sovyetler Birliği’nin Latin Amerika ve Afrika’daki solcu hareketlere sağladığı lojistik ve askerî yardımlar ile Çin’in günümüzde bazı ayrılıkçı hareketlere yönelik gizli operasyonları, vekâlet terörizminin en belirgin örneklerindendir (Coll, 2004; Rubin, 2002).

Üç örnek:

1.  CIA ve Afganistan: Taliban ve El Kaide’nin Yükselişi
2.  KGB ve Solcu Gerilla Hareketleri: Latin Amerika ve Afrika’da Müdahaleler
3.  Çin ve Etnik Ayrılıkçılar: Doğu Türkistan, Tibet ve Güneydoğu Asya

2. CIA ve Afganistan: Taliban ve El Kaide’nin Yükselişi

2.1. Sovyet İşgaline Karşı CIA’nın Desteği

1979’da Sovyetler Birliği’nin Afganistan’ı işgal etmesi, ABD tarafından SSCB’nin küresel yayılmacılığının bir göstergesi olarak algılanmış ve Washington yönetimi, bu işgale karşı Afgan mücahitlerini destekleme kararı almıştır (Coll, 2004). CIA, Pakistan İstihbarat Servisi (ISI) ve Suudi Arabistan ile iş birliği yaparak Operation Cyclone adlı büyük çaplı bir gizli operasyon başlatmıştır (Rubin, 2002).

Afganistan’daki Sovyet işgali sırasında CIA, Afgan mücahitlerine her türlü askerî ve lojistik desteği sağlamıştır. Bu, yalnızca silah yardımıyla sınırlı kalmayıp, aynı zamanda eğitim ve finansal desteği de içermektedir. Sovyetler’in Afganistan’a müdahalesi, Batı tarafından yayılmacı bir tehdit olarak görülmüş ve bu tehditten korunmak için bölgede bir askeri denge kurulması gerektiği savunulmuştur (Westad, 2005).

2.2. CIA’nın Mücahit Gruplara Desteği

ABD, Afgan mücahitlerine büyük çaplı finansal ve askerî destek sağlamıştır:
• Silah ve Lojistik: CIA, Afgan savaşçılara Stinger füzeleri, Kalaşnikof tüfekleri ve hafif makineli silahlar sağlamıştır (Bergen, 2002). Bu silahlar, Sovyet helikopterlerine karşı etkili olmuştur ve mücahitlerin Sovyet hava gücünü zayıflatmalarına yardımcı olmuştur.
• Eğitim Kampları: Pakistan ve Suudi Arabistan’da kurulan kamplarda mücahitlere gerilla savaşı eğitimi verilmiştir (Weinbaum, 1991).
• Finansman: CIA ve Suudi Arabistan, cihatçılara milyarlarca dolar değerinde destek sağlamıştır (Coll, 2004).

CIA’nın mücahitlere sağladığı bu destek, kısa vadede Sovyetler’in Afganistan’dan çekilmesine yol açsa da, uzun vadede Batı’nın güvenliğine tehdit oluşturan radikal örgütlerin doğmasına zemin hazırlamıştır. Bu süreçte Usame Bin Ladin ve El Kaide gibi terörist organizasyonlar ortaya çıkmıştır (Bergen, 2002).

2.3. Uzun Vadeli Sonuçlar: El Kaide ve Taliban’ın Doğuşu

ABD’nin desteklediği mücahitler, Sovyetler çekildikten sonra kendi aralarında bölünmüş ve radikalleşmiştir. Usame Bin Ladin gibi isimlerin öne çıktığı bu süreç, El Kaide’nin kuruluşuna ve 11 Eylül saldırılarına zemin hazırlamıştır (Bergen, 2002). Ayrıca, 1990’ların ortasında güçlenen Taliban, ABD’nin dolaylı desteğiyle Afganistan’da iktidara gelmiştir (Rubin, 2002). Taliban’ın iktidara gelmesinin ardından Afganistan, El Kaide’nin küresel saldırılarını planlayabileceği bir üs haline gelmiştir. Bu durum, 11 Eylül 2001 saldırılarının zeminini oluşturmuştur ve Batı için ciddi bir güvenlik tehdidi yaratmıştır (Bergen, 2002).

3. KGB ve Solcu Gerilla Hareketleri: Latin Amerika ve Afrika’da Müdahaleler

3.1. Sovyetler Birliği’nin Küresel Devrim Stratejisi

Soğuk Savaş boyunca SSCB, komünist ideolojiyi yaymak için yerel devrimci hareketleri desteklemiştir (Westad, 2005). Bu bağlamda KGB, özellikle Latin Amerika ve Afrika’da solcu gerillalara maddi ve askerî destek sağlamıştır. Sovyetler, komünizmin yayılmasını engellemek için küresel çapta örgütlenmiş ve yerel hareketlere geniş bir destek sağlanmıştır. KGB, Latin Amerika’daki devrimci hareketlere, özellikle de Şili, Kolombiya, Nikaragua gibi ülkelerdeki komünist gruplara yardımcı olmuştur (Gleijeses, 2002).

3.2. Desteklenen Hareketler
• Latin Amerika: Küba Devrimi’nden sonra Fidel Castro ve Che Guevara, Sovyet desteğiyle bölgedeki solcu gerilla hareketlerini örgütlemiştir. Sandinistler (Nikaragua), FARC (Kolombiya) ve Tupamarolar (Uruguay), KGB ve Küba istihbaratının desteklediği gruplar arasındadır (Gleijeses, 2002).
• Afrika: Angola’daki MPLA, Mozambik’teki FRELIMO ve Etiyopya’daki Derg rejimi, SSCB’nin silah, eğitim ve danışmanlık sağladığı örgütlerdendir (Westad, 2005).

3.3. Sonuçları

KGB’nin desteklediği bu grupların bir kısmı iktidara gelirken, bazıları başarısız olmuş ve iç savaşlara yol açmıştır. SSCB’nin Latin Amerika’daki müdahalesi, yerel direnişlerle birleşerek bölgesel bir silahlı gerilla savaşına dönüşmüştür. Bu hareketler, uzun vadede Batı’nın karşı karşıya kaldığı ciddi tehditler yaratmış ve pek çok ülkenin iç güvenliği için büyük sorunlar doğurmuştur (Gleijeses, 2002).

4. Çin ve Etnik Ayrılıkçılar: Doğu Türkistan, Tibet ve Güneydoğu Asya

4.1. Çin’in Küresel Güç Mücadelesi ve İstihbarat Operasyonları

Çin, 1990’lardan itibaren küresel istihbarat operasyonlarını genişletmiş ve etnik ayrılıkçılara karşı sert politikalar geliştirmiştir (Shichor, 2005). Çin’in hedefi, özellikle Doğu Türkistan ve Tibet gibi bölgelerdeki ayrılıkçı hareketleri zayıflatmak ve kendi iç istikrarını sağlamaktır.

4.2. Doğu Türkistan ve Tibet
• Uygurlar: Çin, Sincan bölgesindeki Uygur ayrılıkçılarını bastırmak için kapsamlı istihbarat operasyonları yürütmektedir (Clarke, 2008). Bu operasyonlar, sadece yerel güvenlik güçlerinin müdahaleleriyle değil, aynı zamanda istihbarat birimlerinin çevresel ve psikolojik stratejilerle yönlendirilmesiyle gerçekleşmektedir.
• Tibet: Çin istihbaratı, Dalay Lama ve Tibet bağımsızlık hareketine karşı yoğun dezenformasyon ve baskı politikaları yürütmektedir. Tibet’teki bağımsızlık yanlısı gruplar, Çin hükümetinin büyük bir hedefi hâline gelmiştir.

4.3. Güneydoğu Asya ve Vekâlet Stratejileri

Çin, Myanmar, Laos ve Kamboçya’da yerel silahlı gruplara dolaylı destek sağlayarak bölgesel güç mücadelesinde avantaj elde etmeye çalışmaktadır (Scobell, 2018). Bu gruplar, Çin’in ayrılıkçı hareketlere karşı yürüttüğü savaşta aktif olarak yer almış ve Pekin’in bölgedeki stratejik hedeflerine ulaşmasına katkı sağlamıştır.

5. Sonuç ve Değerlendirme

İstihbarat servislerinin vekâlet terörizmi stratejileri, küresel güç mücadelesinin temel unsurlarından biri hâline gelmiştir. ABD’nin Afganistan’daki cihatçı grupları desteklemesi, Sovyetler Birliği’nin solcu gerilla hareketlerine verdiği destek ve Çin’in ayrılıkçı hareketlere yönelik istihbarat faaliyetleri, bu dinamiklerin nasıl şekillendiğini göstermektedir.

Bu tür istihbarat operasyonlarının uzun vadeli sonuçları, çoğu zaman destekleyen devletlerin aleyhine dönmekte ve yeni küresel güvenlik tehditleri yaratmaktadır (Byman, 2016). Vekâlet terörizmi, devletlerin küresel mücadelelerinde istihbarat destekli hareketlerin giderek daha önemli bir rol oynamasına yol açmıştır. Ancak, bu tür stratejiler her zaman başarılı olmamış, pek çok durumda desteklenen yerel grupların, asıl destekçilerine karşı da tehdit oluşturdukları görülmüştür.

Kaynakça
• Bergen, P. (2002). Holy War, Inc.: Inside the Secret World of Osama bin Laden. Free Press.
• Byman, D. (2016). The Five Front War: The Better Way to Fight Global Jihad. Wiley.
• Clarke, D. (2008). China’s Policy Toward Xinjiang: National Security, Religious Repression, and Separatism. Asian Affairs, 39(3), 213-236.
• Coll, S. (2004). Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden. Penguin Books.
• Gleijeses, P. (2002). Conflicting Missions: Havana, Washington, and Africa, 1959-1976. University of North Carolina Press.
• Rubin, B. (2002). The Fragmentation of Afghanistan: State Formation and Collapse in the International System. Yale University Press.
• Scobell, A. (2018). China’s Use of Force: Beyond the Great Wall and the Long March. Stanford University Press.
• Shichor, Y. (2005). The Dragon and the Tiger: China’s Global Strategy and the Middle East. Asian Journal of Comparative Politics, 1(1), 45-67.
• Westad, O. A. (2005). The Global Cold War: Third World Interventions and the Making of Our Times. Cambridge University Press.
• Weinbaum, M. G. (1991). The Afghan War and U.S. Interests. Middle East Policy, 6(1), 4-22.