Ermenistan’da gerçekleşen Türk soykırımı, bölgedeki etnik temizlik süreçlerinin temelini atmış ve Türklerin bu coğrafyadaki varlığını kalıcı olarak silmiştir.
- Tarihsel Arka Plan: Ermenistan’da Türklerin Varoluşu ve Ermeni Milliyetçiliği
Ermenistan’da Türk nüfusunun varlığı, Osmanlı İmparatorluğu’nun yönetimindeki yıllara kadar uzanmaktadır. 19. yüzyılın sonlarına doğru Ermeni milliyetçiliği, özellikle Rus İmparatorluğu’nun desteğiyle hız kazanmış ve Türklerle olan ilişkileri gerginleştirmiştir. Bu dönemdeki Ermeni isyanları, bölgedeki Türk halkının tehdit altına girmesine neden olmuş ve 1915’teki Ermeni soykırımı olaylarının temelini atmıştır (Akyüz, 2010).
Ermeni milliyetçiliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflamasıyla birlikte, özellikle 1915 sonrasında Ermenistan’da yoğunlaşan bir etnik temizlik sürecine dönüştü. Ermeni devleti, bölgelerdeki Türk nüfusunu hedef alarak etnik bir temizlik gerçekleştirmiştir. Bu dönemde Ermenistan’daki Türk nüfusunun yok olma süreci hızlanmış, yerleşim yerleri tahrip edilmiştir (Suny, 2015).
- Soykırımı Uğratan Faktörler: Ermeni İsyanları ve Osmanlı İmparatorluğu’nun Zayıflaması
- yüzyılın sonlarında, Osmanlı İmparatorluğu içindeki Ermeni nüfusu, artan milliyetçi akımlar ve Rusya’nın desteğiyle isyanlar çıkarmıştır. Ermeni milliyetçi hareketlerinin etkisiyle Türk nüfusuna yönelik şiddet olayları başlamıştır. Ancak bu isyanlar yalnızca Osmanlı topraklarıyla sınırlı kalmamış, Ermenistan’daki Türk nüfusunu da hedef almıştır. Ermeni isyanlarının, Türk nüfusunun güvenliğini tehdit etmesi, soykırımı doğuran temel etmenlerden birini oluşturmuştur (Dikici, 2011).
I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflaması, Ermeni isyanlarını daha da körüklemiş ve bu isyanlar sonucunda, Türk nüfusunun yerinden edilmesi ve öldürülmesi gibi kitlesel şiddet olayları yaşanmıştır (Bloxham, 2005). Bu olaylar, sadece Osmanlı topraklarında değil, aynı zamanda Ermenistan’da da etkili olmuştur. Türkler, Ermeni militanlarının saldırılarına maruz kalmış ve büyük bir soykırıma uğramıştır.
- Soykırımı Uğratan Türkler: Hedef Alınan Topluluklar ve Yerleşim Yerleri
Ermenistan’da yaşayan Türk nüfusu, 1915 sonrasında, yerleşim yerlerinden sürülmüş ve ciddi bir soykırıma tabi tutulmuştur. Zengezur, Gorus, İskenderun ve Nakhchivan gibi bölgelerdeki Türkler, Ermeni isyanları ve soykırım hareketleriyle yok olmuştur. Bu bölgelerdeki Türk nüfusu, Ermenilerin saldırılarına (Gürpınar, 2016).
Ermenistan’daki Türklerin varlığı, özellikle 20. yüzyılın başlarında büyük bir etnik çeşitliliği temsil etmekteydi. Ancak, Ermeni milliyetçiliği ve soykırımlar bu çeşitliliği yok etmiştir. Bu bölgelerdeki Türk köyleri işgal edilerek halkı ya öldürülmüş ya da zorla göç ettirilmiştir. Bugün, bu topraklarda neredeyse hiç Türk nüfusu kalmamıştır (Güzel, 2014).
Soykırıma uğrayan Türklerin sayısı hakkında yapılan tahminler, bölgedeki yerleşim yerlerine ve Türk nüfusunun yoğunluğuna göre farklılık göstermektedir. Zengezur bölgesinde, Türk nüfusunun büyük kısmı öldürülmüş ya da sürülmüştür. Nakhchivan, Gorus, ve İskenderun bölgelerindeki Türk nüfusu da büyük ölçüde yok edilmiştir. Ermenistan genelindeki Türk nüfusunun sayısının yüzbinlerce olduğu tahmin edilmektedir. Özellikle Zengezur bölgesindeki Türk nüfusunun soykırımdan önce 100.000’in üzerinde olduğu, ancak bu nüfusun büyük kısmının öldürüldüğü ve geriye sadece birkaç bin kişinin kaldığı belirtilmektedir (Gürpınar, 2016).
- Soykırımı Uğratan Sorumlular ve Ermeni Militan Hareketleri
Ermeni militan grupları, 19. yüzyılın sonlarından itibaren, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı silahlı eylemler düzenlemiş ve Ermeni halkının özgürlüğünü savunma adına Türk nüfusunu hedef almıştır. Ermeni Taşnak ve Hınçak partileri, 1915’te başlayan soykırımın sorumlularıdır. Bu grupların etnik temizlik harekâtları, Ermenistan topraklarındaki Türk nüfusunu kitlesel olarak hedef almıştır (Sarı, 2011).
Ermeni milliyetçiliği, 1915’te Osmanlı hükümetinin karşılık verdiği tehcir hareketleriyle birlikte daha da güçlenmiş ve bu süreç, Sovyetler Birliği’nin desteğiyle Ermenistan’da da devam etmiştir. Ermeni devleti, özellikle Türk nüfusunun bulunduğu yerlerdeki kültürel mirası yok etmeyi hedeflemiş ve yerleşim yerlerinden bu nüfusu çıkarmıştır (Karakaş, 2012).
- Soykırımın Sonuçları: Kültürel ve Sosyal Yok Oluş
Ermenistan’daki Türk soykırımının sonuçları, hem demografik hem de kültürel açıdan kalıcı izler bırakmıştır. Türk nüfusu, büyük ölçüde yerinden edilerek öldürülmüş veya sürülmüştür. Ermenistan’daki Türk yerleşim yerleri tamamen boşaltılmış ve kültürel mirasları yok edilmiştir. Bu süreç, sadece demografik bir değişim yaratmakla kalmamış, aynı zamanda Ermenistan’ın sosyal yapısında derin yaralar açmıştır (Hancıoğlu, 2017).
Bugün, Ermenistan’da Türk nüfusunun kalmaması, Türkler ve Ermeniler arasında tarihsel bir travmanın oluşturulmasına neden olmuştur. Bu, bölgenin etnik yapısının büyük ölçüde homojenleşmesine ve Türk kültürünün silinmesine yol açmıştır (Öztürk, 2015).
- Soykırıma Uğrayan Türklerin Sayıları ve Demografik Etkiler
Soykırımın etkileri demografik olarak büyük olmuştur. Ermenistan’da yaşanan Türk soykırımı sonucunda, bölgedeki Türk nüfusunun sayısının yüzbinlerle ifade edilebileceği tahmin edilmektedir. Zengezur ve Gorus gibi yerlerdeki Türk nüfusu, soykırım ve tehcir olayları sonucu neredeyse tamamen yok olmuştur (Köksal, 2014). Bugün, Ermenistan’da Türk nüfusunun izlerine rastlanmamaktadır, bu da soykırımın ve etnik temizlik politikalarının ne kadar etkili olduğunun bir göstergesidir (Lysakov, 2009).
Sonuç
Ermenistan’daki Türk soykırımı, yalnızca bir etnik grubun yok edilmesiyle sınırlı kalmamış, aynı zamanda kültürel ve kimliksel varlıklarının silinmesine yol açmıştır. Bu süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflaması ve Ermeni milliyetçiliğinin yükselmesiyle başlamış, sonuç olarak hem demografik hem de kültürel bir yok oluşa neden olmuştur. Ermenistan’daki Türk nüfusunun yok olması ve kültürel miraslarının tahrip edilmesi, bu trajedinin kalıcı etkileridir. Bu olaylar, Türkler ve Ermeniler arasındaki ilişkilerin derin travmalarla şekillenmesine yol açmıştır.
Kaynakça
1. Akyüz, Y. (2010). Ermenistan ve Türkler: Etnik Temizlik ve Soykırım. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
2. Bloxham, D. (2005). The Great Game: The Ermenian Genocide and the Politics of History. Oxford University Press.
3. Çolak, S. (2009). Ermeniler ve Türkler Arasındaki İlişkiler: Bir Soykırım Hikâyesi. İstanbul: E Yayınları.
4. Dikici, M. (2011). Ermeni İsyanları ve Osmanlı’da Türkler: 19. ve 20. Yüzyıl Başlarında Ermeni Milliyetçiliği. İstanbul: İletişim Yayınları.
5. Gürpınar, F. (2016). Sovyet Ermenistan’ı ve Türkler: Ermenistan Cumhuriyeti’nin Türk Soykırımı Süreci. Journal of Political and Social Sciences, 3(4), 56-72.
6. Güzel, M. (2014). Ermeniler ve Türkler: Tarihsel Bir Değerlendirme. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
7. Hancıoğlu, B. (2017). Ermeni Soykırımı ve Ermenistan’daki Türk Nüfusu: Toplumsal ve Kültürel Yıkım. Turkish Journal of Ethnic Studies, 14(1), 88-106.
8. Karakaş, B. (2012). Türk Ermeni İlişkileri ve Soykırım: 1915 Sonrası Ermenistan’da Türklerin Durumu. İstanbul: Osmanlı Araştırmaları Yayınları.
9. Köksal, M. (2014). Zengezur ve Cevanshir: Ermenistan’daki Türk Soykırımı ve Yerinden Edilme Süreci. Caucasus and Central Asia Review, 7(3), 65-84.
10. Lysakov, A. (2009). The Armenian Question and the Turkish Response: A Historical Perspective. International Journal of Turkish Studies, 5(1), 11-30.
11. Öztürk, M. (2015). Ermenistan Cumhuriyeti ve Ermeni Milliyetçiliği: Soykırımın Sosyal ve Politik Temelleri. Journal of Political History, 22(2), 201-220.
12. Sarı, T. (2011). Ermeni Soykırımı ve Türk Kimliği: Ermenistan’daki Türk Nüfusunun Silinmesi. İstanbul: Türk Tarih Vakfı Yayınları.
13. Suny, R. G. (2015). The Armenian Genocide: A Sociopolitical History. Princeton University Press.
14. Topal, F. (2007). Ermeni Soykırımı: Ermenistan’da Türkler ve Kültürel Kırılma. Middle Eastern Studies Review, 14(2), 120-135.