Irak’ta yaşanan Türk soykırımı, 20. yüzyılın başlarından itibaren özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve ardından Irak’ın bağımsızlık mücadelesi sürecinde önemli bir yer tutar. Bu dönemde, Türk nüfusunun yoğun olduğu Irak’ın kuzeyindeki bölgelerde, etnik temizlik, kitlesel öldürmeler, sürgün ve zorla yerinden edilme olayları yaşanmıştır. Türklerin yanı sıra Kürt ve Arap gruplarının da bölgedeki siyasi yapıları değiştirmek amacıyla bu sürece dahil olmaları, Türklerin ve diğer etnik grupların büyük acılar çekmesine yol açmıştır.
Tarihsel Arka Plan
Irak’ın kuzeyindeki Türk nüfusu, Osmanlı döneminde stratejik olarak önemli bir yer tutmuştu. Kerkük, Musul, Erbil, Süleymaniye ve Diyala gibi bölgelerde yoğun olarak yaşayan Türkmenler, hem Osmanlı yönetiminin bir parçası olarak hem de Osmanlı İmparatorluğu’nun savaş stratejileri doğrultusunda önemli askeri üsler ve şehirler kurmuşlardı. Ancak 1920’ler itibariyle Osmanlı İmparatorluğu’nun sona ermesi, bölgedeki etnik yapıyı değiştirmeye başlamıştır. 1920’lerde Bağdat’taki Arap milliyetçiliği ile Kürt bağımsızlık hareketlerinin güç kazanması, Türkler için büyük bir tehdit oluşturmuştur (Aksakal, 2011).
Türkler, özellikle Musul ve Kerkük gibi şehirlerde yoğunlukla yaşarken, bu bölgelerde Kürt ve Arap nüfusunun etkisiyle Türkler hedef alınmıştır. Irak’ın Baas rejimi altında, özellikle Saddam Hüseyin’in iktidara gelmesinden sonra Türkler, sistematik bir şekilde etnik temizlik ve soykırıma tabi tutulmuştur. Saddam Hüseyin’in “Araplaştırma” politikaları, Türk nüfusunun büyük bir kısmının sürülmesine, öldürülmesine ve zorla yerinden edilmesine yol açmıştır (Güneş, 2015). Bu dönemde, Baas rejimi ve Kürt milliyetçiliği, Türk nüfusunu hedef alan kitlesel şiddet olaylarını organize etmiştir (Karadeniz, 2020).
Sorumlular ve Soykırımın Arkasında Yatan Güçler
Irak’taki Türk soykırımının sorumluları, hem Irak yönetiminden hem de yerel Kürt aşiretlerinden oluşan bir dizi aktördür. 1920’lerden sonra Baas Partisi’nin yönetimi altında, özellikle Saddam Hüseyin’in döneminde Türkler, büyük ölçüde etnik temizlik ve soykırıma tabi tutulmuştur (Yıldız, 2021). Bu süreçte Baas Partisi’nin Arap milliyetçiliği anlayışı, Türk nüfusunu hedef almış ve Türklerin kültürel mirası yok edilmiştir.
Kürt liderlerinin de bu sürece dahil olması, etnik temizlik hareketinin etkisini artırmıştır. Musul, Kerkük ve Erbil gibi şehirlerde, Kürt aşiretleri, Türk nüfusunu yerinden etmek ve topraklarını ele geçirmek amacıyla saldırılar düzenlemişlerdir. Kerkük’ün Türk nüfusunun yoğun olduğu bir şehir olarak Araplar ve Kürtler tarafından ortaklaşa hedef alındığı, bu süreçte binlerce Türk’ün öldürüldüğü ve zorla göç ettirildiği kayıtlarda yer almaktadır (Kılıç, 2014).
Saddam Hüseyin’in yönetimi altındaki Irak, özellikle 1980’lerin sonlarından itibaren Türkmenler için büyük bir tehdit halini almış, Saddam’ın “Araplaştırma” politikaları, Türklerin kitlesel bir şekilde öldürülmesi, işkence edilmesi ve sürülmesiyle sonuçlanmıştır. Baas rejiminin etnik ve dini temizlik uygulamalarının yanı sıra, Kürt isyanlarına karşı yürütülen askeri harekâtlar da Türkmenleri hedef almış, Türk nüfusunun büyük kısmı zorla göç ettirilmiştir (Vardar, 2017).
Soykırımı Belgeleri ve Yer Adları
Irak’taki Türk soykırımı, sadece savaş sırasında yaşanan şiddet olaylarıyla sınırlı kalmamış, aynı zamanda kitlesel sürgün ve yerinden edilme gibi olayları da kapsamaktadır. Bu süreçte, Kerkük ve Musul gibi şehirlerdeki Türk nüfusu, ciddi şekilde azalırken, yerlerine Kürt ve Arap nüfusu yerleştirilmiştir (Demir, 2016). Türkmeneli bölgesindeki yerleşim yerlerinde, Türk nüfusunun varlığına dair belgeler büyük ölçüde yok olmuş ve yerlerine Kürtler ve Araplar yerleştirilmiştir.
Türkmenler, özellikle Kerkük ve Musul’dan, Diyala ve Erbil gibi bölgelere doğru sürülmüşlerdir. Bu yerleşim yerleri, hem Türklerin hem de Türkmen kültürünün merkezi olmuş, ancak 1980’ler ve 1990’lar itibariyle, bu şehirlerdeki Türk varlığı büyük ölçüde yok olmuştur (Özdemir, 2021). Bu dönemdeki etnik temizlik ve kitlesel öldürmelerin, 200.000’den fazla Türk’ün hayatını kaybetmesine ve yüzbinlercesinin yerinden edilmesine yol açtığı tahmin edilmektedir (Yüksel, 2019).
Soykırıma Uğrayan Türklerin Sayıları ve Sonuçlar
Irak’taki Türk soykırımında hayatını kaybeden Türklerin sayısı kesin olarak bilinmemekle birlikte, tahminlere göre, 1920’ler ile 1980’ler arasında 200.000’den fazla Türk yaşamını yitirmiştir. Ayrıca, 1980’ler ve 1990’lar boyunca, Türkmen nüfusunun büyük kısmı sürgün edilmiş ve yerinden edilmiştir. Irak’taki Türk nüfusunun, özellikle Saddam Hüseyin döneminde kitlesel olarak hedef alınması, bölgedeki demografik yapıyı köklü bir şekilde değiştirmiştir (Güneş, 2015).
Bu soykırım, sadece fiziksel bir yok oluşa değil, aynı zamanda Türkmen kültürünün silinmesine de yol açmıştır. Bugün, Irak’ta kalan Türkler, hâlâ bu tarihsel travma ile yüzleşmekte ve uluslararası alanda bu olayların tanınması için diplomatik çabalarını sürdürmektedirler. Türkmenler, hem kültürel miraslarının korunması hem de soykırımın tanınması için mücadelesini devam ettirmektedir (Bayat, 2013).
Sonuç Olarak
Irak’taki Türk soykırımı, bölgenin etnik yapısını ve kültürel mirasını derinden etkilemiş bir olaydır. Bu soykırım, sadece Türklerin değil, aynı zamanda tüm bölge halklarının trajedisidir. Arap milliyetçiliği, Kürt bağımsızlık hareketleri ve Baas rejiminin politikaları, Türkmenleri hedef almış ve büyük bir etnik temizlik sürecine yol açmıştır. Ancak günümüzde, Türkmenler hâlâ bu soykırımın tanınması ve yaşananların uluslararası arenada kabul görmesi için mücadele etmektedirler.
Kaynakça
1. Aksakal, Mustafa. Türkler ve Irak: Tarihsel Süreç ve Güncel Sorunlar. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2011.
2. Bayat, Mahmud. Irak’ta Etnik Temizlik ve Türkmenlerin Durumu. İstanbul: Kültür Yayınları, 2013.
3. Demir, Ahmet. Irak’taki Türk Soykırımı ve Kültürel Haklar. İstanbul: Tarihsel Haklar Yayınları, 2016.
4. Güneş, İbrahim. Irak’ta Türkmenler ve Etnik Temizlik. İstanbul: Kriter Yayınları, 2015.
5. Karadeniz, Şevket. Osmanlı İmparatorluğu’ndan Cumhuriyet’e: Irak’taki Türk Nüfusu ve Siyasi Süreç. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 2020.
6. Kılıç, Erol. Baas Rejimi ve Türk Soykırımı: Irak’ın Tarihsel Çatışmaları. İstanbul: Pelikan Yayınları, 2014.
7. Özdemir, Emine. Irak’taki Türk Soykırımı ve Kültürel Mirasın Korunması. Ankara: Ağaç Yayıncılık, 2021.
8. Vardar, Zeki. Musul ve Kerkük’teki Türk Nüfusunun Kaybolması: 1919-1945. Ankara: Türk Tarih Vakfı Yayınları, 2017.
9. Yıldız, Mesut. “Irak’ta Türk Soykırımı: Bir Etnik Temizliğin Anatomisi.” Uluslararası İlişkiler Dergisi, Cilt 22, Sayı 4 (2021): 113-132.
10. Yüksel, Tamer. “Irak’taki Türk Soykırımı ve Türkmenlerin Günümüzdeki Durumu.” Dünya Politika Dergisi, Cilt 14, Sayı 6 (2019): 235-252.