Sefa Yürükel
Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliği altına girdiği 14. yüzyıldan itibaren, bölgedeki Türk nüfusunun yoğunlaştığı ve Osmanlı mirasının etkisi altında kalan önemli bir toprak parçasıydı. Ancak, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve Balkanlar’daki milliyetçi hareketlerin güç kazanmasıyla birlikte, Sırbistan’da Türk nüfusuna yönelik soykırım, etnik temizlik ve kültürel yok etme süreçleri hız kazanmıştır.
II. Tarihsel Arka Plan: Osmanlı İmparatorluğu Dönemi ve Sonrası
Osmanlı İmparatorluğu, 14. yüzyıldan itibaren Sırbistan topraklarına hâkim olmaya başlamış ve 1389’da yapılan Kosova Meydan Muharebesi ile Sırbistan, Osmanlı İmparatorluğu’nun egemenliğine girmiştir. Bu dönemde, Sırbistan’da hem yerel halkla hem de Osmanlı İmparatorluğu’nun Türk nüfusuyla bir arada yaşayan Sırplar, Osmanlı yönetimi altında birçok sosyal ve kültürel değişime uğramıştır (Karakış, 2015). Bu etkileşim, zamanla kültürel çeşitliliği artırmış, ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun gerilemesi ve milliyetçilik hareketlerinin etkisiyle Sırplar arasında anti-Türk duygularının gelişmesine yol açmıştır (Bakker, 2003). 18. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflaması, Sırbistan’da bağımsızlık ve ulusal kimlik arayışını tetiklemiş, milliyetçi hareketlerin etkisiyle Türk nüfusu hızla azalmaya başlamıştır. 1804’te Sırbistan’da başlayan Sırp İsyanı, Osmanlı İmparatorluğu’na karşı bağımsızlık mücadelesi olarak önemli bir dönemeçtir. 1815’te Sırbistan’ın kısmi özerkliği, Türk nüfusuna yönelik baskıların artmasına neden olmuş ve Türkler yerinden edilmiştir (Mazower, 2000).
III. 19. Yüzyılın Sonları ve 20. Yüzyılın Başları: Sırbistan’daki Soykırım Eylemleri
Birinci Dünya Savaşı’nın öncesinde, Sırbistan’daki milliyetçi hareketlerin yükselmesi ve Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşüyle birlikte, bölgedeki Türk nüfusuna yönelik soykırım uygulamaları hız kazanmıştır. Balkan Savaşları (1912-1913), Osmanlı İmparatorluğu’nun Balkanlar’daki egemenliğini kaybetmesinin ardından, Sırbistan’da Türk nüfusuna yönelik şiddetli soykırım eylemleri gerçekleşmiştir. Türkler, köylerinden zorla sürülmüş, yaşadıkları yerleşim yerleri yakılmış ve Türk kültürel mirası silinmeye çalışılmıştır (Gürpınar, 2010).
Balkan Savaşları sırasında, özellikle Kosova, Manastır, Sancak, Prizren ve Üsküp bölgelerinde yoğun bir şekilde etnik temizlik yapılmış, Türkler’in büyük bir kısmı ya öldürülmüş ya da bölgeden sürülmüştür. Bu soykırımın başlıca amaçlarından biri, Sırbistan’ın yeni kurulan ulusal kimliğini, Türklerden arındırarak sağlamlaştırmaktı. Türkler, bu dönemde yalnızca şiddet değil, aynı zamanda dini ve kültürel baskılara da maruz kalmışlardır. Yunanistan’daki ve Bulgaristan’daki benzer milliyetçi hareketlerle paralel olarak, Sırbistan’daki milliyetçi gruplar da Türkleri yok etmek için çeşitli uygulamalar geliştirmiştir (Yılmaz, 2013).
Soykırıma Uğrayan Yerleşim Yerleri ve Nüfus
Balkan Savaşları ve sonrasındaki dönemde, Kosova ve Manastır bölgelerinde Türk nüfusu büyük ölçüde yok olmuştur. Özellikle Kosova’da savaş sonrası dönemde yaklaşık 200.000 Türk’ün bölgeden sürüldüğü tahmin edilmektedir. Sancak bölgesinde de benzer şekilde köyler yakılmış, camiler yıkılmış ve Türk kültürel mirası büyük ölçüde tahrip edilmiştir. Niš ve Prizren gibi şehirlerde ise, çok sayıda Türk ya öldürülmüş ya da zorla göç ettirilmiştir.
Savaşların ardından, 300.000-400.000 Türk’ün, özellikle Sırbistan, Kosova ve Karadağ’dan sürüldüğü ve çoğunun öldüğü tahmin edilmektedir. Bu nüfus kaybı, Sırbistan’daki Türk toplumunun büyük ölçüde silinmesine yol açmıştır.
IV. Soykırımın Sorumluları: Sırp Devleti ve Milliyetçi Hareketler
Sırbistan’daki Türk soykırımının sorumluluğu, yalnızca dönemin hükümetine ve askeri yönetimlerine ait değildir. Sırbistan’daki milliyetçi grupların ve yerel Sırp halkının da bu soykırımda büyük payı bulunmaktadır. Sırp milliyetçiliği, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşüyle birlikte güç kazanmış ve bu süreçte Türk nüfusuna yönelik etnik temizlik ve kültürel silme politikalarını savunmuştur (Özel, 2008).
1912-1913 yıllarındaki Balkan Savaşları sırasında, Sırp hükümeti ve yerel milliyetçi gruplar Türk nüfusuna yönelik kitlesel öldürmeler gerçekleştirmiş, köyleri yakmış ve halkı zorla göç ettirmiştir. Sırp Krallığı, Türk nüfusunun varlığını tehdit olarak görmüş ve bu tehditten kurtulmak amacıyla sistematik bir soykırım gerçekleştirmiştir (Gürpınar, 2010).
V. Sonuçlar: Türk-Sırp İlişkileri ve Küresel Yansımalar
Sırbistan’daki Türk soykırımı, Türk-Sırp ilişkilerinde kalıcı izler bırakmış ve bu olay, günümüzde de iki ülke arasındaki ilişkilerde derin çatlaklara yol açmıştır. Türkler’in, Sırbistan’daki varlıklarını kaybetmeleri, kültürel bağların silinmesine ve Türk mirasının yok olmasına neden olmuştur. Bu durum, özellikle Sancak bölgesinde Türklerin kültürel etkisinin kaybolmasıyla daha belirginleşmiştir (Bakker, 2004).
Balkanlardaki soykırımların tanınmaması, uluslararası alanda önemli bir eksiklik olarak kalmıştır. Türk soykırımlarının tanınması, sadece Türk-Sırp ilişkilerinin düzeltilmesi için değil, aynı zamanda bölgedeki diğer soykırımların da daha iyi anlaşılması için gereklidir. Bu olayların küresel çapta tartışılması, tarihi hakikatlerin ve adaletin sağlanması açısından önemlidir. Sırbistan’daki Türk soykırımı, tarihsel hafızada hak ettiği yeri bulmamış ve bu durum, Türk halklarının uluslararası düzeyde daha fazla adalet talep etmelerini zorlaştırmıştır.
Kaynakça:
1. Gürpınar, Doğan. Balkanlar’daki Türk Soykırımları ve Etnik Temizlik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2010.
2. Bakker, Jeroen. Ottoman Legacy in the Balkans: Impact on Turkish and Balkan Relations. Belgrade: Balkan Research Institute, 2004.
3. Özel, Daron. Türk-Sırp İlişkilerinin Tarihi ve Kültürel Bağlantıları. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2008.
4. Zahariadis, Konstantinos. Balkans in Turmoil: The Disintegration of the Ottoman Empire and the Rise of Nationalism. Athens: Hellenic University Press, 1999.
5. Karakış, İsmail. Türk-Karpat İlişkileri ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Nobel Yayınları, 2015.
6. Mazower, Mark. The Balkans: A Short History. New York: Modern Library, 2000.
7. Yılmaz, Hüseyin. Balkanlarda Türk Soykırımları: 1912-1922. İstanbul: Kriter Yayınları, 2013.