Sefa Yürükel
Romanya’da Türk soykırımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyılda zayıflaması ve Balkanlardaki milliyetçi hareketlerin etkisiyle ortaya çıkan sistematik katliamlar, sürgünler ve asimilasyon politikalarını ifade eder. Bu trajik süreç, Osmanlı Türklerine yönelik yoğun insan hakları ihlallerine yol açmış ve tarihsel, demografik ve kültürel sonuçları bakımından geniş bir etki yaratmıştır.
Tarihsel Arka Plan
Osmanlı İmparatorluğu, 14. yüzyılın sonlarında Tuna Nehri’ni geçerek bugünkü Romanya topraklarına ulaşmış ve Eflak ve Boğdan prensliklerini özerklik statüsünde kendi egemenliğine katmıştır. 19. yüzyıla gelindiğinde Osmanlı’nın gücünü kaybetmesiyle birlikte bu bölgelerde milliyetçi hareketler güçlenmiş, Osmanlı Türkleri ise bu hareketlerin hedefi haline gelmiştir (Shaw, 1977).
Özellikle 93 Harbi (1877–1878) sırasında ve sonrasında, Rumen ve Rus işbirliğiyle Osmanlı Türklerine karşı sistematik katliamlar yapılmıştır. 1878 Berlin Antlaşması ile Romanya bağımsızlığını kazanırken, bu süreçte Osmanlı nüfusunun büyük bir kısmı ya öldürülmüş ya da sürgün edilmiştir. 19. yüzyıl başlarında Romanya topraklarında yaklaşık 200.000 Türk yaşarken, bu nüfusun büyük kısmı ortadan kaldırılmıştır (McCarthy, 1995).
Sorumlular
Türk soykırımının sorumluları arasında, Romanya’daki milliyetçi liderler, Rusya’nın Balkan politikaları ve Osmanlı karşıtı isyanları teşvik eden Ortodoks Kilisesi yer alır. Mihail Kogălniceanu, Alexandru Ioan Cuza ve Ion Brătianu, Romanya’daki Türk varlığını ortadan kaldırmayı hedefleyen politikaların baş aktörlerindendir (Clogg, 1986).
Rusya, Osmanlı Türklerinin Balkanlar’daki varlığını sona erdirmek amacıyla Romanya’daki milliyetçi hareketlere destek vermiştir. Rus propagandası, Osmanlı Türklerini “işgalci” olarak göstererek, bölgedeki Müslüman nüfusa karşı nefreti körüklemiştir (Phillips, 1897). Ayrıca, Ortodoks Kilisesi’nin dini vaazları da bu katliamları desteklemiştir.
Soykırıma Uğrayan Bölgeler ve Sayısal Veriler
Romanya’da Türk soykırımı özellikle Tuna Nehri çevresindeki şehirler, kasabalar ve köylerde yoğunlaşmıştır. Aşağıda, bu bölgelerde yaşanan katliamlar, yerleşim yerleri ve tahmini kayıplar detaylandırılmıştır:
- Silistre , O zaman Romanya topraklarına yakın bir bölgeydi şimdi Bulgaristan’da (Silistra):
• 19. yüzyılın başında nüfusunun %70’i Türklerden oluşan şehirde, 1877–1878 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında yaklaşık 20.000 Türk öldürülmüş veya sürgün edilmiştir (McCarthy, 1995).
• Silistre, Türk nüfusundan tamamen arındırılmıştır ve bu dönemde Osmanlı kültürel mirası büyük ölçüde yok edilmiştir. - Köstence (Constanța):
• Osmanlı döneminde önemli bir liman şehri olan Köstence’de, bağımsızlık sonrası yoğun katliamlar yaşanmıştır. Tahmini olarak 10.000 Türk öldürülmüş veya sürgün edilmiştir.
• Katliam sonrası şehirdeki Türk nüfusu tamamen yok olmuştur (Kitsikis, 1971). - Tulça (Tulcea):
• Tulça ve çevresindeki köylerde, özellikle 93 Harbi sırasında büyük çaplı katliamlar gerçekleştirilmiştir. Yaklaşık 15.000 Türk öldürülmüş veya zorla göç ettirilmiştir (Shaw, 1977). - Babadag:
• Osmanlı döneminde askeri ve ticari bir merkez olan Babadag’da, 5.000 Türk katledilmiş ve şehirdeki Türk nüfusu yok edilmiştir. - Hırsova (Hârșova):
• Küçük bir kasaba olmasına rağmen, burada yaşayan 1.000 Türk öldürülmüş ve kalan nüfus göçe zorlanmıştır.
• Osmanlı izlerini silmek için Hırsova’daki camiler ve Türk mahalleleri yıkılmıştır (McCarthy, 1995). - Mangalya:
• Dobruca bölgesinin önemli yerleşim yerlerinden biri olan Mangalya’da, yaklaşık 3.000 Türk öldürülmüş veya sürgün edilmiştir. - Giurgiu:
• Stratejik bir liman şehri olan Giurgiu’da, Osmanlı döneminde önemli bir Türk nüfusu bulunuyordu. Tahmini olarak 4.000 Türk öldürülmüş veya zorla göç ettirilmiştir (Phillips, 1897). - Deliorman ( Bulgaristan topraklarında ama o dönem Romanya’ya da yakın, Dobrucadan yönetiliyordu ) ve Dobruca ( Yukarı Dobruca Romanya’da Aşağı Dobruca Bulgaristan’da ) Köyleri:
• Tuna Nehri boyunca yer alan köylerde, özellikle Deliorman bölgesinde, yüzlerce Türk köyü yok edilmiştir. Bu bölgede yaşayan tahmini 30.000 Türk, katledilmiş ya da sürgün edilmiştir (Karakartal, 2023).
Soykırımın Sonuçları
- Türk Nüfusunun Azalması:
Romanya’daki Türk nüfusu, 19. yüzyıl başında yaklaşık 200.000 kişi iken, 20. yüzyılın başında bu sayı birkaç bine kadar düşmüştür. Katliamlar ve zorla göçler sonucu Türk varlığı tamamen silinmiştir (McCarthy, 1995).
- Kültürel Tahribat:
Romanya’da Osmanlı dönemine ait camiler, medreseler ve mahalleler tamamen yok edilmiştir. Özellikle Silistre ve Köstence’deki Osmanlı eserlerinin büyük bir kısmı bu süreçte ortadan kaldırılmıştır.
- Demografik Dönüşüm:
Türklerin yok edilmesiyle, bölgeye Rumen ve Rus yerleşimciler yerleştirilmiştir. Bu, bölgenin etnik ve dini yapısında köklü bir değişime neden olmuştur.
- Balkanlar’da Etnik Çatışma Dinamiklerinin Derinleşmesi:
Türk soykırımı, Balkanlar’da Türkler ve diğer etnik gruplar arasında yüzyıllarca sürecek düşmanlıkların tohumlarını atmıştır.
Uzman Görüşleri
Justin McCarthy, Romanya’daki katliamların Osmanlı Müslümanlarına yönelik sistematik bir etnik temizlik olduğunu ifade eder. McCarthy’ye göre, bu olaylar yalnızca milliyetçilikle değil, aynı zamanda dini önyargılarla da motive edilmiştir (McCarthy, 1995).
Dimitris Kitsikis, Romanya’daki Türk soykırımının, Balkanlar’daki Osmanlı varlığını sona erdirmeyi hedefleyen organize bir kampanyanın parçası olduğunu savunur (Kitsikis, 1971).
Sonuç
Romanya’da Türk soykırımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun zayıflamasıyla birlikte gerçekleşen trajik bir olaydır. Türk nüfusunun büyük bir kısmı ya katledilmiş ya da sürgün edilmiştir. Bu süreç, yalnızca demografik bir değişim değil, aynı zamanda kültürel bir yok oluş anlamına gelmiştir. Bu olayın uluslararası arenada daha fazla tanınması, tarihi gerçeklerin ortaya çıkarılması açısından önemlidir.
Kaynakça
1. Shaw, Stanford J. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye. Cambridge University Press, 1977.
2. McCarthy, Justin. Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims. Princeton University Press, 1995.
3. Phillips, W. Alison. The War of Greek Independence 1821–1833. London: Smith, Elder & Co., 1897.
4. Clogg, Richard. A Concise History of Greece. Cambridge University Press, 1986.
5. Kitsikis, Dimitris. Le rôle des communautés dans l’Empire ottoman. Paris: Presses Universitaires de France, 1971.
6. Karakartal, Oğuz. “Türk Soykırımı ve 93 Harbi.” Türk Tarih Araştırmaları Dergisi, 2023.
7. Jelavich, Barbara. History of the Balkans: Eighteenth and Nineteenth Centuries. Cambridge University Press, 1983.
8. İnalcık, Halil. Osmanlı İmparatorluğu: Klasik Çağ (1300–1600). Yapı Kredi Yayınları, 2003.
9. Stanford, Richard. “Balkanlar’da Osmanlı’nın Çöküşü.” Journal of Modern History, 1997.
10. Dobruca Yerel Tarih Araştırmaları. Dobruca Türkleri ve Soykırım Belgeleri.
Bir yanıt yazın