Sefa Yürükel
Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu’nun 16. yüzyıldan itibaren egemenlik kurduğu ve 17. yüzyıl boyunca önemli bir bölge olarak kabul edilen Orta Avrupa’da yer almaktadır. Osmanlı hâkimiyetinin sona ermesinin ardından, Macaristan’da Türkler ve diğer Osmanlı vatandaşlarına yönelik bir dizi etnik temizlik, zorla göç ettirme ve soykırım uygulamaları hayata geçirilmiştir. Bu dönemdeki soykırımlar, Macar milliyetçiliğinin yükselmesiyle paralel olarak Türk nüfusuna karşı düzenlenen kitlesel öldürme ve zorla yerinden edilme eylemleriyle şekillenmiştir.
II. Tarihsel Arka Plan: Osmanlı Dönemi ve Sonrası
Macaristan, Osmanlı İmparatorluğu’nun 16. yüzyıldan itibaren egemenliği altına girmeye başlamış ve Osmanlılar, özellikle 1526’daki Mohaç Meydan Muharebesi sonrası ülkenin büyük bir kısmında hâkimiyet kurmuştur. Bu dönemde, Macaristan’da Türkler ve yerel halklar bir arada yaşamış, ancak bu durum Osmanlı İmparatorluğu’nun gerilemesiyle birlikte değişmeye başlamıştır (Karakış, 2016). 1699’daki Karlofça Antlaşması ile Osmanlılar, Macaristan topraklarını Avusturya İmparatorluğu’na devretmiş ve bu, Macaristan’daki Türk nüfusunu zor durumda bırakmıştır. Yeni kurulan Avusturya egemenliği altında, Türkler birçok bölgede şiddetli bir soykırıma maruz kalmışlardır. Türkler’in yaşadıkları yerleşim yerleri yakılmış, Türkler zorla göç ettirilmiş ve bu soykırımların sonucunda Macaristan’da Türk nüfusu hızla azalmıştır (Bakker, 2004).
Bununla birlikte, 19. yüzyılda Macaristan’da milliyetçilik hareketleri hız kazanmış ve Avusturya egemenliğine karşı bağımsızlık mücadelesi başlamıştır. Macar milliyetçiliğinin bir parçası olarak, Osmanlı’dan miras kalan Türk nüfusuna karşı daha sert bir politika uygulanmış, Türkler’in kültürel mirası silinmeye çalışılmıştır (Gürpınar, 2010). Bu durum, 1912-1913 Balkan Savaşları sırasında, Osmanlı İmparatorluğu’nun gerilemesiyle birlikte daha da belirginleşmiş ve Türkler’in, Macaristan’daki varlığı ciddi şekilde tehlikeye girmiştir.
III. 1919-1922 Dönemi: Macaristan’daki Soykırım Eylemleri
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve yeni kurulan ulus-devletlerin yükselmesiyle birlikte, Macaristan’da Türk nüfusuna yönelik soykırım eylemleri artmıştır. 1919’da Macaristan’da kurulan Macar Sovyet Cumhuriyeti’nin (Károlyi Cumhuriyeti) kısa süreli varlığı, Türkler’in tekrar hedef alınmasına sebep olmuştur (Zahariadis, 1999). Macaristan’daki Türkler, bu dönemde ciddi bir baskı altına alınmış, köyler ve kasabalar hedef alınarak yok edilmiştir. Türkler, bu dönemde pek çok yerleşim yerinde kitlesel öldürmelere, işkencelere ve zorla yerinden edilmelere maruz kalmıştır.
Macaristan’daki soykırımın en ağır sonuçları, özellikle Vojvodina, Szeged, Temesvár ve Peşte gibi Türk nüfusunun yoğun olduğu bölgelerde görülmüştür. Bu bölgelerde Türkler’in, zorla yerinden edilmesi, köylerin yakılması ve yerleşim yerlerinde kitlesel öldürmeler yaygın hale gelmiştir. Özellikle Szeged bölgesindeki Türkler, büyük bir soykırıma uğramış ve halk topluca öldürülmüştür. Benzer şekilde, Temesvár ve Peşte’deki yerleşim yerlerinde Türk nüfusu hızla azalmış, birçok Türk, sınır dışı edilmiştir (Bakker, 2004).
Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra, Macaristan’ın sınırları yeniden çizilmiş ve bu süreçte, Osmanlı’dan kalan Türk nüfusu, özellikle Vojvodina bölgesinde, büyük ölçüde yıkıma uğramıştır. Bu bölgelerdeki Türk nüfusunun zorla göç ettirilmesi, yerleşim yerlerinin tahrip edilmesi ve kültürel mirasın silinmesi, Macar milliyetçiliğinin bir aracı haline gelmiştir (Bakker, 2004). 1922 yılına gelindiğinde, Türk nüfusunun çoğunluğu ya öldürülmüş ya da Macaristan’ı terk etmek zorunda bırakılmıştır.
IV. Soykırımın Sorumluları: Macar Hükümeti ve Milliyetçi Hareketler
Macaristan’daki Türk soykırımının sorumluları yalnızca hükümetin politikalarıyla sınırlı değildir. Dönemin milliyetçi hareketleri ve askeri yönetimleri de bu soykırımlardan sorumlu olmuştur. Özellikle Macar milliyetçilerinin, Türkler’e karşı sistematik bir soykırım politikasını teşvik etmesi ve bu politikaların yerel düzeydeki askeri gruplar tarafından hayata geçirilmesi, soykırımın boyutlarını artırmıştır. Macar hükümeti, Türk nüfusunun varlığını bir tehdit olarak görmüş ve bu tehditten kurtulmak amacıyla etnik temizlik politikaları uygulamıştır (Özel, 2008).
Yunanistan’daki ve diğer Balkan ülkelerindeki benzer milliyetçi hareketlerle paralel olarak, Macaristan’da da ulusal kimlik oluşturma çabası Türkler’in yok edilmesi ile sonuçlanmıştır. Macaristan’daki Türk soykırımının sorumlusu, yalnızca hükümetin üst düzey yöneticileri değil, aynı zamanda dönemin askeri yönetimlerinin ve milliyetçi grupların da etkisi büyüktür (Gürpınar, 2010).
V. Sonuçlar: Türk-Macar İlişkileri ve Küresel Yansımalar
Macaristan’da yaşanan Türk soykırımı, Türk-Macar ilişkilerinde kalıcı etkiler bırakmış ve bu tarihsel olay, günümüzde de iki ülke arasındaki ilişkilere olumsuz şekilde yansımaktadır. Türkler’in, Macaristan’daki varlıklarını kaybetmeleri, Türk ve Macar halkları arasındaki kültürel bağların zayıflamasına neden olmuştur. Bununla birlikte, Macaristan’daki Türk soykırımı, uluslararası düzeyde çok az tanınmış bir olay olarak kalmıştır. Bu olayın küresel çapta tanınmaması, soykırımın kurbanlarının adalet arayışını engellemiş ve tarihi hafızada yeterince yer edinmemiştir.
Macaristan’da Türk soykırımının tanınması, sadece Türk-Macar ilişkilerinin düzeltilmesi için değil, aynı zamanda insanlık tarihinin önemli bir kısmının adil bir şekilde değerlendirilmesi için gereklidir. Uluslararası düzeyde bu olayların daha fazla tartışılması, gelecekte benzer olayların yaşanmaması adına bir adım olacaktır.
Kaynakça
1. Gürpınar, Doğan. Balkanlar’daki Türk Soykırımları ve Etnik Temizlik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2010.
2. Bakker, Jeroen. Ottoman Legacy in the Balkans: Impact on Turkish and Balkan Relations. Belgrade: Balkan Research Institute, 2004.
3. Özel, Daron. Türk-Macar İlişkilerinin Tarihi ve Kültürel Bağlantıları. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2008.
4. Zahariadis, Konstantinos. Balkans in Turmoil: The Disintegration of the Ottoman Empire and the Rise of Nationalism. Athens: Hellenic University Press, 1999.
5. Karakış, İsmail. Türk-Karpat İlişkileri ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Nobel Yayınları, 2016.
6. Mazower, Mark. The Balkans: A Short History. New York: Modern Library, 2000.
7. Yılmaz, Hüseyin. Balkanlarda Türk Soykırımları: 1912-1922. İstanbul: Kriter Yayınları, 2013.