Sefa Yürükel
Girit Türk Soykırımı, 19. yüzyılın sonları ile 20. yüzyılın başlarında, Osmanlı İmparatorluğu’na bağlı Girit Adası’nda yaşayan Türk nüfusunun hedef alındığı, etnik temizlik ve soykırım olayları dizisini ifade etmektedir. Girit Adası, tarihsel olarak Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçasıydı; ancak 19. yüzyılda milliyetçi hareketlerin güçlenmesi ve Yunanistan’ın bağımsızlık mücadelesinin etkisiyle, ada halkları arasında derin çatışmalar yaşanmıştır.
Tarihsel Arka Plan
Girit, Osmanlı İmparatorluğu’nun fetihlerinden önce Bizans İmparatorluğu’na bağlıydı. 1669 yılında Osmanlı tarafından fethedilen ada, uzun yıllar boyunca Osmanlı yönetiminde kalmış, özellikle Türk ve Yunan nüfusunun birlikte yaşadığı bir bölge olmuştur (Shaw, 1977). Ancak, 19. yüzyılda Avrupa’da yayılan milliyetçilik akımları, özellikle Yunan bağımsızlık savaşının ardından, Girit’te de benzer isyanları tetiklemiştir.
Girit, 1821’deki Yunan Bağımsızlık Savaşı sırasında bazı isyanlara sahne olmuş, fakat bölge Osmanlı yönetiminde kalmıştır. Ancak, 1866-1869 yılları arasında Yunan isyancıları ve Giritli Rumlar, Osmanlı’ya karşı büyük bir ayaklanma başlatmışlardır (McCarthy, 1995). 1896’dan itibaren ise Girit’te Yunan milliyetçiliği giderek artmış ve bu durum, Girit’teki Türk nüfusuna yönelik şiddetin artmasına sebep olmuştur. Bu dönemde, Girit’in Osmanlı’dan ayrılması için Yunan hükümetinin ve Avrupa’nın desteği büyük olmuştur.
1905’teki ayaklanmaların ardından, 1908’de “Girit Cumhuriyeti” ilan edilmiştir ve Yunanistan’ın desteğiyle Girit, tam bağımsızlık ilanına kadar Osmanlı yönetiminden kopmuş ve adada yaşayan Türk nüfusu sürekli bir tehdit altında kalmıştır. Girit Türk Soykırımı, esasen 1896’daki isyanlarla başlayan bir dizi etnik temizlik olayının zirveye ulaşmasıdır.
Sorumlular
Girit Türk Soykırımı’nda en büyük sorumluluk, hem yerel Giritli Rumlar hem de Yunan hükümetine aittir. 19. yüzyılın sonlarına doğru, Girit’teki Rumlar, Yunanistan’ın desteğiyle Osmanlı yönetimine karşı bağımsızlık mücadelesini sürdürmüşlerdir. 1896 ve 1897’deki isyanlar, adadaki Türk nüfusunu ciddi şekilde hedef almış ve 1897’de Osmanlı İmparatorluğu’nun müdahalesiyle Yunanistan’ın bağımsızlık ilanı engellenmiştir. Ancak bu süreç, Türk nüfusuna yönelik şiddetin hız kazanmasına sebep olmuştur (Karakartal, 2023).
Girit’teki isyanları Yunan hükümeti, özellikle Avrupa’nın büyük güçlerinin desteğiyle kışkırtmış ve adadaki Türk nüfusunun yaşadığı köyler, kasabalar hedef alınarak bir dizi katliam gerçekleştirilmiştir. 1897’deki ayaklanmanın ardından, Yunan hükümeti ve Yunan milliyetçileri, Girit’teki Türk nüfusunun yok edilmesi için bölgedeki yerel halkı teşvik etmişlerdir (Kitsikis, 1971).
Girit’teki yerel yönetim, isyanları desteklemiş ve soykırım hareketine zemin hazırlamıştır. Osmanlı yönetimi, adada düzeni sağlamak için orduyu gönderse de, Yunan milliyetçiliği o kadar güçlüydü ki, yerel halkın büyük kısmı Yunan hükümetinin etkisinde kalmış ve Türklere karşı şiddet eylemleri artmıştır (Clogg, 1986).
Soykırımın Boyutları ve Sonuçları
Girit Türk Soykırımı, 19. yüzyılın sonlarına doğru doruğa ulaşan bir dizi soykırım eylemiyle şekillenmiştir. Hanya, Kandiye, Resmo, Sitia ve diğer bölgelerde binlerce Türk katledilmiş ve evleri yakılmıştır.
• 1896-1897 isyanları sırasında yaklaşık 15.000 Türk katledilmiş, köyler yağmalanmış ve yakılmıştır.
• 1905 yılına kadar devam eden ayaklanmalar sırasında ise yaklaşık 20.000 Türk, katliamlarda hayatını kaybetmiş ve 30.000’den fazla Türk, Anadolu’ya göç etmek zorunda kalmıştır.
• 1908’de Girit’in Yunanistan’a bağlanmasından sonra, adada kalan çok az sayıdaki Türk nüfus, ya göçe zorlanmış ya da tamamen asimile edilmiştir.
Birçok köy ve kasaba, isyancılar tarafından yakılmış, Türk nüfusunun ekonomik ve kültürel varlıkları yok edilmiştir. Özellikle Hanya ve Kandiye bölgelerindeki katliamlar, Girit Türk Soykırımı’nın en kanlı ve trajik boyutlarından biri olmuştur.
Girit’teki Türk nüfusunun yok edilmesi, yalnızca fiziksel bir etnik temizlik değil, aynı zamanda bir kültürel yıkım süreci olmuştur. Camiler, okullar ve diğer kültürel yapılar tahrip edilmiş, Türklerin adadaki izleri silinmek istenmiştir.
Uzman Görüşleri
Girit Türk Soykırımı, tarihçi Justin McCarthy tarafından, Ölüm ve Sürgün adlı eserinde detaylı olarak ele alınmıştır. McCarthy, Girit’teki Türk nüfusunun hedef alınmasını ve Girit’teki milliyetçi hareketlerin Yunanistan’ın bağımsızlık mücadelesinin bir parçası haline gelmesini soykırım olarak değerlendirmektedir (McCarthy, 1995).
Prof. Dr. Oğuz Karakartal, Girit’teki Türk nüfusunun yok edilmesinin ve bölgeden sürülmesinin, özellikle Yunanistan’ın milliyetçi politikalarının sonucu olduğunu savunmaktadır. Karakartal’a göre, Yunan hükümetinin etkisiyle Girit’teki yerel Rumlar, Türk nüfusuna karşı şiddet eylemleri gerçekleştirmiştir ve bu süreç, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşüne paralel olarak gelişmiştir (Karakartal, 2023).
Dimitris Kitsikis, Girit’teki Türk nüfusuna yönelik yapılan katliamların sadece adadaki Türkleri değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nu hedef aldığını ve bu sürecin Yunan milliyetçiliği ile birleşerek bir halk katliamına dönüştüğünü ifade etmektedir (Kitsikis, 1971).
Sonuç
Girit Türk Soykırımı, Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşüne tanıklık eden ve milliyetçi hareketlerin etkisiyle şekillenen acı bir dönemi simgeler. Yunanistan’ın bağımsızlık mücadelesi ve Girit’teki milliyetçi ayaklanmalar, Türk nüfusunun kitlesel olarak yok edilmesine yol açmış, ada halkı arasında büyük bir etnik temizlik yaşanmıştır. Girit’teki Türkler, yalnızca bir etnik grup olarak değil, aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu’nun bir parçası olarak, tarih sahnesinden silinmişlerdir.
Bu olay, etnik çatışmaların ve milliyetçi hareketlerin toplumlar üzerindeki tahribatını gözler önüne sermektedir. Günümüzde bu tür olaylardan çıkarılacak dersler, toplumlar arasındaki uzlaşma ve barışın önemini bir kez daha vurgulamaktadır.
Kaynakça
1. Shaw, Stanford J. Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye Cilt I. Cambridge University Press, 1977.
2. McCarthy, Justin. Death and Exile: The Ethnic Cleansing of Ottoman Muslims. Princeton University Press, 1995.
3. Clogg, Richard. A Concise History of Greece. Cambridge University Press, 1986.
4. Kitsikis, Dimitris. Le rôle des communautés dans l’Empire ottoman. Presses Universitaires de France, 1971.
5. Karakartal, Oğuz. “Girit Türk Soykırımı: Osmanlı’dan Yunanistan’a Geçişin Bir Parçası.” Haber Kıbrıs, 2023.
6. Hürriyet Daily News. “Girit Türk Soykırımı ve Yunanistan’ın Milliyetçi Hareketleri.” Hürriyet, 2022.
7. Anadolu Ajansı. “Osmanlı’nın Son Yıllarında Girit’teki Etkinlikler ve Soykırımlar.” Anadolu Ajansı, 2021.
8. The National Herald. “The History of the Greek Independence Movement and Its Impact on Girit.” The National Herald, 2019.
9. Academia.edu. “Girit’teki Osmanlı Türkleri ve Yunan İsyanları.” Academia, 2019.
Bir yanıt yazın