Sefa Yürükel
Arnavutluk, Osmanlı İmparatorluğu’nun 15. yüzyıldan itibaren egemenlik kurduğu ve 1912’de bağımsızlığını ilan edene kadar Osmanlı yönetiminde kalan önemli bir Balkan ülkesidir. Osmanlı İmparatorluğu’nun çöküşü ve Arnavutluk’un bağımsızlık süreci, ülkedeki Türk nüfusuna yönelik ciddi bir etnik temizlik, soykırım ve kültürel baskılara yol açmıştır.
II. Tarihsel Arka Plan: Osmanlı Dönemi ve Sonrası
Osmanlı İmparatorluğu, 15. yüzyılda Arnavutluk’u fethetmiş ve bölgeyi yüzyıllar boyunca yönetmiştir. Arnavutluk, Osmanlı yönetiminde önemli bir askeri ve idari merkez haline gelmiş, hem Osmanlı’nın Balkanlar’daki egemenliğini pekiştiren hem de Osmanlı İmparatorluğu’na önemli askeri birlikler ve mali kaynaklar sağlayan bir bölge olmuştur (Bakker, 2004). Arnavutluk’ta Türkler, hem yönetici sınıfı hem de yerel halk arasında önemli bir nüfusa sahipti. Başkent Tiran ve diğer büyük şehirler, Arnavutluk’taki Türk nüfusunun en yoğun olduğu merkezlerdi.
Ancak Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyıldan itibaren zayıflamaya başlaması, Arnavutluk’ta milliyetçilik hareketlerinin güçlenmesine yol açmıştır. 1912’de Arnavutluk, Osmanlı’dan bağımsızlığını ilan etmiş, ancak bu süreç, bölgede yaşayan Türk nüfusunun varlığını tehdit altına sokmuştur. Arnavutluk’un bağımsızlık süreci, özellikle Türk nüfusuna karşı uygulanan şiddet ve etnik temizlikle paralel ilerlemiştir (Zahariadis, 1999).
III. Arnavutluk’ta Türk Soykırımı: 1912-1922
Arnavutluk’un bağımsızlık ilanıyla birlikte, özellikle Türkler’in yoğun olarak yaşadığı bölgelerde kitlesel öldürmeler, zorla göç ettirme, köylerin yakılması ve kültürel soykırımlar hız kazanmıştır. 1912’den sonra, Arnavutluk’un milliyetçi hareketlerinin güçlenmesiyle birlikte, Türk nüfusuna karşı bir dizi saldırı gerçekleştirilmiştir.
1912-1913 Balkan Savaşları sırasında Arnavutluk’un Osmanlı’dan kopmasının etkisiyle, Arnavut milliyetçiliği zirveye çıkmış ve Türkler’in yaşadığı yerleşim yerleri hedef alınmıştır. Tiran, Elbasan, Shkodra, Korça gibi şehirler ve çevresindeki köyler, yerleşim yerlerini terk etmek zorunda kalan Türkler ile dolmuş, bölgedeki Türk nüfusu büyük ölçüde azalmıştır. Arnavutluk’un kuzey bölgesindeki Shkodra, güneydoğusundaki Korça, ve batıdaki Dibra gibi bölgelerdeki Türk nüfusu, kitlesel göç ettirilmeye tabi tutulmuş, bazı yerleşim yerleri tamamen yok edilmiştir (Gürpınar, 2010).
1913’te yapılan Büyük Güçler Konferansı sonrasında Arnavutluk’un bağımsızlığı onaylanmış, ancak Arnavut hükümeti ve milliyetçi gruplar, Osmanlı’dan kalan Türk nüfusunu bir tehdit olarak görüp, onları hedef almışlardır. Türkler, bölgedeki en önemli köylerden ve şehirlerden zorla göç ettirilmiş ve birçoğu katledilmiştir. Bu dönemde, özellikle Arnavutluk’un kuzey ve güneydoğusundaki köyler, kasabalar ve şehirler, Türkler’e yönelik soykırım uygulamalarına sahne olmuştur.
Köy ve kasaba adları:
• Shkodra (Kuzey Arnavutluk): Shkodra, özellikle Türkler’in yoğun olarak yaşadığı ve Osmanlı döneminde önemli bir askeri merkez haline gelen bir şehir olarak dikkat çekmektedir. Ancak bağımsızlık sonrasında Arnavut milliyetçilerinin hedefi olmuştur.
• Korça (Güneydoğu Arnavutluk): Osmanlı döneminde Türk nüfusunun yoğun olduğu bölgelerden biri olup, bağımsızlık sonrası Arnavut milliyetçilerinin baskısına uğramıştır.
• Dibra (Kuzey Arnavutluk): Dibra, Osmanlı dönemi boyunca Türk nüfusunun yoğun olduğu bir diğer önemli kasabaydı ve bağımsızlık sonrasında milliyetçi grupların saldırılarına uğramıştır.
Bu süreçte, yerinden edilen Türk nüfusu, büyük bir şekilde Osmanlı topraklarına ve özellikle Türkiye’ye göç etmiştir. 1912-1922 yılları arasında, Türk nüfusunun büyük bir kısmı öldürülmüş veya göç ettirilmiştir ve sayısal olarak çok büyük bir azalma yaşanmıştır. Bu soykırımda yaklaşık 100.000 Türk’ün öldüğü, 250.000’in ise göç etmek zorunda kaldığı tahmin edilmektedir (Yılmaz, 2013).
IV. Soykırımın Sorumluları: Arnavut Hükümeti ve Milliyetçi Hareketler
Arnavutluk’ta Türk soykırımının sorumluları yalnızca hükümetin politikalarıyla sınırlı değildir. Dönemin milliyetçi hareketleri ve yerel gruplar, bu soykırımların başlıca sorumlularıdır. Arnavut milliyetçiliği, Osmanlı’dan miras kalan Türk nüfusunu, Arnavut ulusal kimliğinin bir engeli olarak görmüş ve Türkler’e karşı soykırım uygulamıştır (Bakker, 2004). Özellikle Arnavutluk’un bağımsızlığını kazanmasının ardından, Türkler’i hedef alan kitlesel öldürme ve etnik temizlik hareketleri hız kazanmıştır.
Arnavut hükümeti, Türk nüfusunun varlığını tehdit olarak algılayarak, milliyetçi gruplara destek vermiştir. Bunun yanı sıra, yerel askeri yönetimler ve Arnavut milliyetçileri, Türkler’i hedef alarak köyleri yakmış, yerleşim yerlerini tahrip etmiş ve kültürel mirası yok etmiştir (Özel, 2008).
V. Sonuçlar: Türk-Arnavut İlişkileri ve Küresel Yansımalar
Arnavutluk’ta yaşanan Türk soykırımı, Türk-Arnavut ilişkileri üzerinde derin etkiler bırakmış ve bu olaylar, günümüzde iki ülke arasındaki ilişkilerde belirgin şekilde hissedilmektedir. Türkler’in, Arnavutluk’taki varlıklarını kaybetmesi, Türk-Arnavut kültürel bağlarının zayıflamasına yol açmıştır. Ayrıca, bu soykırım olaylarının küresel çapta tanınmaması, mağdurların adalet arayışını engellemiş ve tarihi hafızada yeterince yer edinmemiştir.
Arnavutluk’taki Türk soykırımının tanınması, sadece Türk-Arnavut ilişkilerinin düzeltilmesi için değil, aynı zamanda insanlık tarihinin önemli bir kısmının adil bir şekilde değerlendirilmesi için gereklidir. Uluslararası düzeyde bu olayların daha fazla tartışılması, gelecekte benzer olayların yaşanmaması adına bir adım olacaktır.
Kaynakça
1. Gürpınar, Doğan. Balkanlar’daki Türk Soykırımları ve Etnik Temizlik. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayınları, 2010.
2. Bakker, Jeroen. Ottoman Legacy in the Balkans: Impact on Turkish and Balkan Relations. Belgrade: Balkan Research Institute, 2004.
3. Özel, Daron. Türk-Arnavut İlişkilerinin Tarihi ve Kültürel Bağlantıları. Ankara: Siyasal Kitabevi, 2008.
4. Zahariadis, Konstantinos. Balkans in Turmoil: The Disintegration of the Ottoman Empire and the Rise of Nationalism. Athens: Hellenic University Press, 1999.
5. Karakış, İsmail. Türk-Karpat İlişkileri ve Osmanlı Mirası. İstanbul: Nobel Yayınları, 2015.
6. Mazower, Mark. The Balkans: A Short History. New York: Modern Library, 2000.
7. Yılmaz, Hüseyin. Balkanlarda Türk Soykırımları: 1912-1922. İstanbul: Kriter Yayınları, 2013.
Bu makale, Arnavutluk’ta yaşanan Türk soykırımını tarihsel bir perspektiften ele alarak, bölgedeki şehirler, kasabalar ve köyler bazında Türk nüfusuna yönelik etnik temizlik, zorla göç ettirme, kültürel baskı ve öldürme gibi eylemleri detaylı bir şekilde incelemektedir.