Sefa Yürükel
Uluslararası sistemde hegemonya arayışı, tarih boyunca büyük güçlerin dış politikalarının temel taşını oluşturmuştur. 20. yüzyılın ortalarından itibaren ABD, bu hegemonyayı sürdürmek için yalnızca diplomatik ve ekonomik araçları değil, aynı zamanda devlet terörüne dayalı yöntemleri de etkin bir şekilde kullanmıştır. Devlet terörü, yalnızca doğrudan askeri müdahalelerle değil, dolaylı yollardan, uydu terör örgütleri ve bağlantılı devletler aracılığıyla da uygulanmıştır. Bu bağlamda, ABD’nin “Gladyo” operasyonları, askeri darbeler, örtülü operasyonlar ve vekalet savaşları, emperyalist hedeflerinin gerçekleştirilmesinde sıklıkla başvurduğu yöntemler olarak karşımıza çıkmaktadır.
Devlet Terörü Kavramı ve Nedenleri
Devlet terörü, devletlerin, hedeflerine ulaşmak için kasıtlı olarak bireyler, topluluklar veya diğer devletler üzerinde şiddet uygulaması ya da şiddeti tehdit unsuru olarak kullanmasıdır (Blakeley, 2009). Bu kavram, devletlerin yalnızca iç baskıcı politikalarıyla değil, aynı zamanda dış politikada hegemonik amaçlarını gerçekleştirmek için uyguladığı müdahalelerle de ilişkilidir.
Devlet terörünün nedenleri, genellikle şu başlıklarda incelenebilir:
1. Hegemonya ve Güç Arayışı
2. Kaynak ve Pazar Kontrolü
3. Rejim Değişikliği ve İdeolojik Yayılma
4. Vekalet Savaşları ve Gizli Operasyonlar
ABD’nin Devlet Teröründe Kullandığı Yöntemler
1. Gladyo Operasyonları ve Gizli Yapılar
ABD’nin Soğuk Savaş döneminde NATO bünyesinde oluşturduğu Gladyo adlı gizli askeri organizasyonlar, devlet terörünün klasik örneklerinden biridir. Özellikle İtalya, Belçika ve Almanya gibi Avrupa ülkelerinde yürütülen Gladyo operasyonları, anti-komünist eylemler ve suikastlar yoluyla toplumları korku ve kaosa sürüklemeyi hedeflemiştir (Ganser, 2005).
Türkiye ise ABD’nin Gladyo faaliyetlerinin ve devlet terörünün önemli merkezlerinden biri olmuştur. NATO bünyesinde kurulan “Kontrgerilla” yapılanması, Soğuk Savaş boyunca ABD’nin Türkiye’yi kontrol altında tutma araçlarından biri haline gelmiştir. 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 askeri darbeleri, ABD’nin Türkiye’deki Gladyo yapılanmasının ve doğrudan müdahalesinin en açık örneklerindendir.
• 12 Mart 1971 Askeri Muhtırası: ABD’nin Türkiye’deki komünizm karşıtı stratejileri doğrultusunda, bu darbe “sağ-sol çatışması” bahanesiyle gerçekleştirilmiş, sol eğilimli gruplar baskı altına alınmıştır. Bu süreçte ABD’nin “yeşil kuşak” politikası doğrultusunda İslamcı unsurlar desteklenmiştir.
• 12 Eylül 1980 Askeri Darbesi: ABD’nin bu darbedeki rolü, dönemin ABD Ankara Büyükelçisi Paul Henze’nin “Our boys did it” (Bizim çocuklar yaptı) sözüyle açıkça ortaya çıkmıştır. Darbe sonrası Türkiye, ABD’nin neoliberal ekonomik politikalarına uygun bir yapıya dönüştürülmüş, NATO’ya bağımlılığı artmıştır. Ayrıca, darbe sırasında binlerce insanın işkenceye uğraması ve öldürülmesi, devlet terörünün açık bir örneği olmuştur (Ahmad, 1993).
Türkiye’deki bu Gladyo faaliyetleri, toplumu korku ve kaosa sürükleyerek, ABD’nin çıkarlarına uygun politik ve ekonomik düzenlemelerin yapılmasını sağlamıştır.
2. Askeri Darbeler ve Rejim Değişiklikleri
ABD’nin devlet terörünün bir diğer aracı, askeri darbeler ve rejim değişiklikleridir. 1953 yılında İran Başbakanı Muhammed Musaddık’ın CIA destekli bir darbeyle devrilmesi (Operation Ajax), ABD’nin petrol çıkarlarını güvence altına alma amacı güden tipik bir müdahale örneğidir (Kinzer, 2008). Benzer şekilde, 1973 yılında Şili’de Salvador Allende yönetiminin devrilmesi ve Augusto Pinochet diktatörlüğünün kurulması, ABD’nin Latin Amerika’daki emperyalist politikalarının yansımasıdır (Kornbluh, 2003).
3. Uydu Terör Örgütleri ve Vekalet Savaşları
ABD, uluslararası sistemde çıkarlarını korumak için dolaylı yöntemlere de başvurmuştur. Sovyetler Birliği’ne karşı Afganistan’da desteklediği mücahit gruplar, ilerleyen yıllarda El Kaide ve Taliban gibi terör örgütlerinin güçlenmesine yol açmıştır (Coll, 2004). Günümüzde ise Suriye’de PYD/YPG ve HTŞ gibi gruplara verilen destek, bölgedeki istikrarsızlık ve kaos ortamını derinleştirmiştir.
4. Ekonomik Baskı ve Devlet Terörü
ABD, askeri müdahalelerin yanı sıra ekonomik yaptırımları da bir terör aracı olarak kullanmıştır. Küba, İran ve Venezuela gibi ülkelere uygulanan yaptırımlar, bu ülkelerdeki halkın temel insani ihtiyaçlarını karşılamasını engelleyerek, devlet terörünün ekonomik bir biçimini temsil etmektedir (Blum, 2013).
Devlet Terörünün Uluslararası Hukukla Çelişkisi
ABD’nin devlet terörüne dayalı politikaları, uluslararası hukuku açıkça ihlal etmektedir. Birleşmiş Milletler Şartı’nın 2. maddesi, devletlerin başka bir devletin iç işlerine müdahalesini yasaklamaktadır. Ancak ABD, Gladyo operasyonlarından Irak işgaline kadar pek çok olayda bu normu ihlal etmiştir. Türkiye’deki askeri darbeler de dahil olmak üzere bu müdahaleler, uluslararası hukuk açısından tartışmalı olmasına rağmen, ABD’nin hegemonya politikalarının bir parçası olarak uygulanmıştır (Falk, 2004).
Uzman Görüşleri
Noam Chomsky, ABD’nin devlet terörü politikalarını ele alırken, bu politikaların yalnızca diğer devletlerin değil, aynı zamanda Amerikan toplumunun da çıkarlarına zarar verdiğini savunur. Chomsky’ye göre, ABD’nin emperyalist politikaları, dünya genelinde kontrol ve kaos arasında bir denge kurmayı hedeflemektedir (Chomsky, 2003). John Pilger ise ABD’nin “özgürlük ve demokrasi” söylemini bir propaganda aracı olarak kullandığını ve bu söylemin arkasında büyük bir şiddet makinesinin yer aldığını belirtmektedir (Pilger, 2006).
Sonuç
ABD’nin emperyalist hedefleri doğrultusunda uyguladığı devlet terörü, yalnızca hedef ülkelerde değil, küresel düzeyde istikrarsızlığa ve insan hakları ihlallerine yol açmıştır. Türkiye’deki Gladyo faaliyetleri ve askeri darbeler gibi olaylar, bu politikanın sonuçlarının en çarpıcı örneklerindendir. Gladyo operasyonlarından ekonomik yaptırımlara, askeri darbelerden vekalet savaşlarına kadar geniş bir yelpazede kullanılan yöntemler, ABD’nin uluslararası sistemdeki hegemonyasını koruma çabalarının birer yansımasıdır.
Kaynakça
• Ahmad, F. (1993). The Making of Modern Turkey. Routledge.
• Blakeley, R. (2009). State Terrorism and Neoliberalism: The North in the South. Routledge.
• Blum, W. (2013). America’s Deadliest Export: Democracy. Zed Books.
• Chomsky, N. (2003). Hegemony or Survival: America’s Quest for Global Dominance. Metropolitan Books.
• Coll, S. (2004). Ghost Wars: The Secret History of the CIA, Afghanistan, and Bin Laden. Penguin Press.
• Falk, R. (2004). The Great Terror War. Olive Branch Press.
• Ganser, D. (2005). NATO’s Secret Armies: Operation Gladio and Terrorism in Western Europe. Routledge.
• Kinzer, S. (2008). All the Shah’s Men: An American Coup and the Roots of Middle East Terror. Wiley.
• Kornbluh, P. (2003). The Pinochet File: A Declassified Dossier on Atrocity and Accountability. The New Press.
• Pilger, J. (2006). Freedom Next Time: Resisting the Empire. Bantam Press.
Bu versiyonda, Türkiye’deki Gladyo faaliyetleri ve ABD destekli darbeler ayrıntılı bir şekilde ele alınarak makaleye eklenmiştir.