Zambiya, Güney Afrika’nın iç kesimlerinde yer alan, tarihsel olarak barışçıl bir ülke olarak tanınsa da, farklı etnik grupların birlikte var olduğu bu toplumda çeşitli gerilimler yaşanmıştır. Ancak, Zambiya tarihinde doğrudan soykırım olarak değerlendirilebilecek olaylar nadirdir ve genellikle komşu ülkelerdeki çatışmaların etkisiyle yerel düzeyde şiddet dalgaları yaşanmıştır.
Tarihsel Arka Plan
1. Sömürgecilik Dönemi ve Bölgesel Yapı
Zambiya, 19. yüzyılda İngiliz sömürge yönetimine girerek Kuzey Rodezya adıyla yönetilmiştir. Sömürge yönetimi, doğal kaynakları (özellikle bakır madenlerini) sömürmek amacıyla yerel halkı marjinalize etmiş ve işgücü politikalarıyla toplumda derin ayrışmalara yol açmıştır (Roberts, 1976). Bu dönemde, farklı etnik gruplar arasında ekonomik ve sosyal eşitsizlikler derinleşmiştir. Özellikle Bemba, Tonga ve Lozi gibi büyük gruplar arasında siyasi ve ekonomik rekabet başlamıştır.
2. Bağımsızlık ve Ulusal Kimlik
Zambiya, 1964 yılında bağımsızlığını kazandıktan sonra, Kenneth Kaunda liderliğinde “Tek Zambiya, Tek Millet” ilkesiyle etnik farklılıkları aşmayı hedefleyen bir politika benimsemiştir (Macola, 2008). Ancak, bu politikalar, zamanla belirli grupların marjinalize edilmesi ve siyasi ayrıcalıkların belirli bir elit sınıf içinde yoğunlaşması nedeniyle başarısız olmuştur.
3. Bölgesel Çatışmaların Etkisi
Zambiya, bağımsızlığından itibaren komşu ülkelerdeki apartheid rejimleri ve iç savaşlardan etkilenmiştir. Özellikle Zimbabwe, Angola ve Demokratik Kongo Cumhuriyeti’ndeki çatışmalar, Zambiya’yı mülteci akını ve sınır bölgelerinde şiddet olaylarıyla karşı karşıya bırakmıştır. Bu durum, etnik gerilimleri ve ekonomik baskıları artırarak yerel düzeyde çatışmalara yol açmıştır (Phiri, 1994).
Soykırımın Sebepleri
1. Etnik Çatışmalar ve Bölgesel Gerilimler
Zambiya, etnik gruplar arasında barışçıl bir ilişki kurma çabalarına rağmen, 1990’larda artan siyasi ve ekonomik baskılar nedeniyle çatışmalar yaşamıştır. Özellikle kuzeydeki Bemba halkı ile güneydeki Tonga halkı arasındaki gerilimler, tarımsal alanların kontrolü ve politik nüfuz mücadelesi ile şiddetli hale gelmiştir.
2. Siyasi Ayrımcılık
Bağımsızlık sonrası dönemde Kenneth Kaunda’nın liderliğindeki Birleşik Ulusal Bağımsızlık Partisi (UNIP), belirli etnik gruplara daha fazla siyasi ve ekonomik ayrıcalık tanımıştır. Bu durum, özellikle güneydeki Tonga ve Batı Zambiya’daki Lozi toplulukları arasında hoşnutsuzluk yaratmıştır.
3. Doğal Kaynakların Dağıtımı
Zambiya’nın ekonomik yapısı, bakır madenciliği gibi büyük endüstrilere dayanmaktadır. Bu kaynakların kontrolü, bölgesel ve etnik gruplar arasında eşitsiz bir şekilde dağıtılmıştır. Özellikle madenlerin yoğunlaştığı Copperbelt bölgesindeki ekonomik avantajlar, diğer bölgelerdeki topluluklar arasında kıskançlığa yol açmıştır (Ferguson, 1999).
4. Komşu Ülkelerden Gelen Etkiler
Komşu ülkelerdeki çatışmalar, Zambiya’nın sınır bölgelerinde çatışmalara neden olmuştur. Angola’daki iç savaş sırasında mülteciler, Batı Zambiya’ya yerleşmiş ve bu durum, yerel Lozi topluluğu ile çatışmalara yol açmıştır. Benzer şekilde, Kongo’dan gelen mülteciler, kuzey bölgelerinde sosyal gerilimleri artırmıştır.
Sorumlular
1. Devlet ve Hükümet Politikaları
Zambiya hükümeti, özellikle Kenneth Kaunda döneminde, etnik gruplar arasında bir denge sağlamaya çalışsa da, belirli grupları dışlayan politikalar uygulamıştır. Bu durum, yerel düzeyde şiddet olaylarını körüklemiştir.
2. Yerel Liderler ve Milisler
Etnik gruplar arasındaki çatışmalarda yerel liderler ve silahlı milis gruplar önemli bir rol oynamıştır. Bu gruplar, toprak ve kaynak kontrolü için çatışmalara katılmıştır.
3. Uluslararası Aktörler
Komşu ülkelerdeki savaşlarda rol oynayan uluslararası güçler, Zambiya’daki gerilimleri dolaylı olarak etkilemiştir. Örneğin, Angola’daki iç savaş sırasında kullanılan silahlar, Zambiya’nın sınır bölgelerine de yayılmıştır.
Metodlar
1. Toplu Katliamlar
Bazı bölgelerde, özellikle sınır bölgelerinde, yerel milis gruplar tarafından toplu katliamlar gerçekleştirilmiştir. Bu katliamlar genellikle tarımsal arazilerin kontrolü ve kaynak paylaşımı ile ilgilidir.
2. Yerinden Etme Politikaları
Çatışmalar sırasında, özellikle mülteci akını nedeniyle, bazı topluluklar yerlerinden edilmiştir. Bu durum, etnik gruplar arasında daha fazla gerilime yol açmıştır.
3. Ekonomik Baskılar
Zambiya hükümeti, belirli bölgelerde ekonomik destekleri keserek veya kısıtlayarak topluluklar üzerinde baskı kurmuştur. Bu durum, kıtlık ve yoksulluğu artırmıştır.
4. Sosyal ve Kültürel Marjinalleşme
Belirli etnik grupların dil ve kültürel pratikleri, ulusal kimlik oluşturma çabaları sırasında göz ardı edilmiş veya dışlanmıştır. Bu durum, etnik kimlikler üzerinden gerilimi artırmıştır.
Uluslararası Hukuk ve Zambiya’daki Olaylar
Zambiya’da yaşanan olaylar, doğrudan Birleşmiş Milletler Soykırım Sözleşmesi’nin tanımına uymasa da, insan hakları ihlalleri ve etnik temizlik olarak değerlendirilebilecek unsurlar taşımaktadır. Ancak uluslararası toplum, Zambiya’daki bu tür olayları büyük ölçüde görmezden gelmiş ve yeterli müdahalede bulunmamıştır.
Sonuç
Zambiya’da yaşanan etnik ve siyasi gerilimler, tarihsel bağlamda sömürgecilik sonrası dönemdeki ekonomik ve sosyal eşitsizliklerin bir sonucudur. Hükümetin politikaları, doğal kaynakların adil olmayan dağıtımı ve bölgesel çatışmaların etkisi, bu gerilimleri daha da artırmıştır. Gelecekte benzer olayların önlenmesi için Zambiya’da daha kapsayıcı bir siyasi yapı ve kaynakların adil bir şekilde dağıtılması gerekmektedir. Uluslararası toplumun da bu tür çatışmalara karşı daha proaktif bir yaklaşım benimsemesi önemlidir.
Kaynakça
• Ferguson, James. Expectations of Modernity: Myths and Meanings of Urban Life on the Zambian Copperbelt. Berkeley: University of California Press, 1999.
• Macola, Giacomo. Liberal Nationalism in Central Africa: A Biography of Harry Mwaanga Nkumbula. London: Palgrave Macmillan, 2008.
• Phiri, Bizeck J. “A History of Ethnic Tensions in Zambia.” Lusaka: Zambian Historical Society, 1994.
• Roberts, Andrew D. A History of Zambia. London: Heinemann, 1976.
• Crawford, Beverly. “Conflict and Resource Distribution in Africa.” Journal of Modern African Studies, 1999.
• International Crisis Group. “The Hidden Crises in Zambia’s Border Regions.” Brussels: ICG, 2018.
Bir yanıt yazın