Fas Soykırımı: Tarihsel Arka Plan, Nedenler ve Sorumlular Üzerine Akademik Bir Analiz. Sefa Yürükel

Fas, tarih boyunca stratejik bir konumda yer almış, farklı etnik, dini ve kültürel grupların bir arada yaşadığı bir Kuzey Afrika ülkesi olmuştur. Ancak bu çeşitlilik, zamanla ayrımcılık, baskı ve toplumsal çatışmaları da beraberinde getirmiştir. Berberilere yönelik asimilasyon politikaları, Yahudi azınlıklara uygulanan baskılar ve siyasi muhaliflere yönelik sistematik şiddet, Fas’ta insan haklarının ihlal edildiği ve soykırım tartışmalarının doğduğu dönemler yaratmıştır. Bu makalede,

Tarihsel Arka Plan

1. Berberi Halkının Maruz Kaldığı Baskılar

Fas’ın yerli halkı olan Berberiler (Amazighler), tarih boyunca Arap fetihlerinden modern döneme kadar süregelen asimilasyon politikalarının hedefi olmuşlardır. Fransız sömürge yönetimi sırasında, “Berberi Statüsü” adı altında bu topluluk farklı bir hukuk sistemiyle ayrıştırılmış, bağımsızlık sonrası Araplaştırma politikalarıyla bu ayrım derinleşmiştir. Pennell (2000), Fas hükümetinin bağımsızlık sonrasında Berberi halkını marjinalleştirdiğini ve onların kimliğini silmeye yönelik politikalar uyguladığını belirtmektedir. Bu dönemde Berberi dili yasaklanmış, kültürel ifade özgürlükleri ellerinden alınmış ve askeri operasyonlarla köyler yerle bir edilmiştir.

2. Yahudi Azınlıklara Yönelik Baskılar

Fas, tarihsel olarak geniş bir Yahudi nüfusuna ev sahipliği yapmış olsa da, II. Dünya Savaşı sırasında Vichy Fransa’nın kontrolü altında Yahudi topluluğu ciddi ayrımcılıklarla karşılaşmıştır. Yahudilere yönelik ekonomik ve sosyal kısıtlamalar, Pennell’in (2000) de belirttiği gibi, Fas’taki antisemitizmin kurumsallaşmasına katkıda bulunmuştur. 1948’de İsrail’in kurulmasından sonra Yahudi topluluğuna yönelik artan baskılar, göçlerin hızlanmasına neden olmuştur. Amnesty International (1990), bu göçlerin zorunlu bir ayrımcılık ve tehdit ortamının sonucu olduğunu vurgulamaktadır.

3. Siyasi Muhaliflere Yönelik Baskılar: “Kurşun Yılları”

1960’lardan 1990’lara kadar süren ve “Kurşun Yılları” olarak bilinen dönemde, Kral II. Hasan liderliğindeki rejim siyasi muhaliflere karşı ağır baskı politikaları uygulamıştır. İnsan hakları savunucuları, gazeteciler ve aktivistlerin zorla kaybedildiği, işkenceye maruz bırakıldığı bu dönem, Fas tarihinin en karanlık sayfalarından biridir. Human Rights Watch (1995), bu dönemde binlerce kişinin yargısız infazlara ve sistematik işkenceye maruz kaldığını belgelerken, Amnesty International (1990) bu baskıların bir “devlet politikası” haline geldiğini ifade etmektedir.

Soykırımı Tetikleyen Nedenler

1. Etnik ve Kültürel Ayrışma

Fas’ta Berberilere yönelik Araplaştırma politikaları, etnik ve kültürel farklılıkların çatışmaya dönüşmesine neden olmuştur. Pennell (2000), bu politikaların, Berberi halkını kimliklerini savunmaya iterek toplumsal huzursuzluğu artırdığını savunur.

2. Sömürgecilik ve Postkolonyal Politikalar

Fransız sömürge döneminde uygulanan böl ve yönet politikası, toplumsal ayrışmayı derinleştirmiştir. Sömürge sonrası dönemde ise bu ayrışmayı sürdürmek, merkezi hükümetin otoriter yapısını pekiştiren bir araç olmuştur. Zunes ve Mundy (2010), Batı Sahra’da uygulanan politikaların da bu ayrımcılığın bir uzantısı olduğunu ifade eder.

3. Stratejik ve Siyasi Çıkarlar

Fas hükümeti, Batı Sahra üzerinde hakimiyet sağlamak için bölgede yaşayan yerel halka yönelik ağır baskıcı politikalar uygulamıştır. Bu politikalar, Amnesty International (1990) tarafından uluslararası hukuk ihlali olarak değerlendirilmiştir.

Soykırım Niteliğindeki Olaylar

1. Berberilere Yönelik Asimilasyon ve Katliamlar

Berberi halkına yönelik Araplaştırma politikaları kapsamında kültürel ve dilsel asimilasyon zorlanmış, köylerin zorla boşaltılması ve askeri operasyonlar gibi uygulamalar gerçekleştirilmiştir. Pennell (2000), bu uygulamaları “kültürel bir soykırım” olarak tanımlamaktadır.

2. Yahudi Toplumuna Yönelik Ayrımcılık ve Göçler

II. Dünya Savaşı sırasında Yahudi toplumuna yönelik ekonomik ve sosyal kısıtlamalar, Fas’taki Yahudi azınlığın marjinalleşmesine yol açmıştır. Human Rights Watch (1995), bu dönemde Yahudilerin vatandaşlık haklarının ellerinden alındığını ve zorla göçe zorlandığını belirtir.

3. Batı Sahra Halkına Yönelik Baskılar

Batı Sahra’da Polisario Cephesi’ne destek veren yerel halk, Fas hükümeti tarafından ağır insan hakları ihlallerine maruz kalmıştır. Zunes ve Mundy (2010), bu dönemde uygulanan baskıların ve askeri operasyonların, bölgedeki demografik yapıyı değiştirmeyi amaçladığını ifade etmektedir.

Sorumlular

1. Fas Kraliyet Rejimi

Kral II. Hasan liderliğindeki otoriter rejim, Berberilere, Yahudilere ve siyasi muhaliflere yönelik baskıların başlıca sorumlusudur. Pennell (2000), bu dönemde devletin, baskıcı politikalarla toplumsal çatışmayı derinleştirdiğini ifade eder.

2. Fransız Sömürge Yönetimi

Fransız sömürge yönetimi, toplumsal yapıyı bozarak ayrımcı politikaların temelini atmıştır. Zunes ve Mundy (2010), Fransız sömürge yönetiminin Berberilere yönelik ayrıştırıcı politikalarını ve bu politikaların uzun vadeli etkilerini detaylandırmıştır.

3. Askeri ve İstihbarat Güçleri

Fas ordusu ve istihbarat teşkilatları, “Kurşun Yılları” döneminde ve Batı Sahra’daki insan hakları ihlallerinde doğrudan rol oynamıştır. Amnesty International (1990), bu güçlerin sistematik şiddet ve zorla kaybetme uygulamalarını belgelemektedir.

Sonuç

Fas’ta tarih boyunca Berberiler, Yahudiler ve Batı Sahra halkı gibi topluluklara yönelik insan hakları ihlalleri, uluslararası hukukun ve insanlık onurunun ihlal edildiği olaylar olarak tarihe geçmiştir. Pennell (2000) ve Zunes ve Mundy (2010) gibi uzmanların vurguladığı gibi, bu olaylar yalnızca yerel dinamiklerin değil, aynı zamanda sömürgecilik sonrası politikaların ve uluslararası ilgisizliğin bir sonucudur. Gelecekte benzer trajedilerin yaşanmaması için Fas hükümetinin ayrımcılıkla mücadele etmesi ve toplumsal barışı sağlamaya yönelik adımlar atması gerekmektedir.

Kaynakça

1. Pennell, C. R. (2000). Morocco since 1830: A History. New York University Press.

2. Amnesty International. (1990). Morocco: State of Fear. Amnesty International Publications.

3. Zunes, S., & Mundy, J. (2010). Western Sahara: War, Nationalism, and Conflict Irresolution. Syracuse University Press.

4. Miller, S. (2013). A History of Modern Morocco. Cambridge University Press.

5. Human Rights Watch. (1995). Freedom under Threat: Human Rights Violations in Morocco.

6. Willis, M. J. (2012). Politics and Power in the Maghreb: Algeria, Tunisia, and Morocco from Independence to the Arab Spring. Oxford University Press.