Mozambik, 20. yüzyıl boyunca sömürgecilik, iç savaş ve dış müdahalelerle şekillenen derin bir kriz yaşamıştır. Bu süreçte, özellikle 1977-1992 yılları arasındaki iç savaş sırasında, kitlesel şiddet, sivillere yönelik katliamlar ve insan hakları ihlalleri uluslararası hukukun tanımladığı biçimde soykırıma varan boyutlara ulaşmıştır. Mozambik Soykırımı, sömürgecilik sonrası bir ulusun inşa sürecinde karşılaşılan zorluklar, etnik ve siyasi bölünmeler ile dış güçlerin müdahalelerinin bir sonucu olarak karşımıza çıkar.
Tarihsel Nedenler
Mozambik Soykırımı’nın kökenleri, Portekiz sömürgeciliği dönemine kadar uzanmaktadır. 19. ve 20. yüzyıl boyunca Portekiz, Mozambik’i ekonomik kaynaklarını sömürmek ve bölge halkını köleleştirmek amacıyla yönetmiştir. Bu durum, sömürge karşıtı hareketlerin yükselmesine neden olmuştur. 1964 yılında Mozambik Kurtuluş Cephesi (FRELIMO), Portekiz sömürge yönetimine karşı silahlı mücadeleye başlamış ve bu mücadele, 1975 yılında bağımsızlıkla sonuçlanmıştır. Ancak bağımsızlık sonrası dönemde, ideolojik çatışmalar ve dış güçlerin müdahaleleri, Mozambik’i uzun ve yıkıcı bir iç savaşa sürüklemiştir.
İç savaşın taraflarından biri olan FRELIMO, Marksist-Leninist bir hükümet kurarak ülkeyi yönetirken, RENAMO (Mozambik Ulusal Direniş Hareketi), bu yönetime karşı silahlı mücadele başlatmıştır. RENAMO, Güney Afrika ve Rodezya (bugünkü Zimbabve) gibi dış aktörler tarafından desteklenmiştir. Alex Vines, bu dönemi “Mozambik’teki çatışmaların yalnızca bir iç savaş değil, aynı zamanda dış müdahalelerin de şekillendirdiği bir kriz” olarak nitelendirmiştir (Vines, 1991).
Uygulama Metodları
Mozambik’te yaşanan soykırım ve kitlesel şiddet olayları, özellikle RENAMO’nun kontrol ettiği bölgelerde sivillere yönelik katliamlar, kölelik, tecavüz ve zorla çalıştırma gibi yöntemlerle gerçekleştirilmiştir.
1. Kitlesel Katliamlar
RENAMO, kontrol altına aldığı köylerde sivillere yönelik kitlesel katliamlar gerçekleştirmiştir. Bu katliamların en çarpıcı örneklerinden biri, 1987 yılında gerçekleştirilen Homoine Katliamıdır. Bu olayda yüzlerce sivil öldürülmüş, köyler yakılmış ve hayatta kalanlar zorla çalıştırılmıştır. Kenneth Wilson, Homoine Katliamı’nı “Mozambik iç savaşının en karanlık yüzü” olarak nitelendirmiştir (Wilson, 1992).
2. Zorla Çalıştırma ve Köleleştirme
RENAMO, kontrol ettiği bölgelerde binlerce kişiyi tarım alanlarında ve askeri kamplarda zorla çalıştırmıştır. Bu süreçte siviller, yiyecek üretimi veya askeri ihtiyaçlar için köle emeği olarak kullanılmıştır. Patrick Chabal, bu uygulamaları “modern kölelik” olarak tanımlamış ve RENAMO’nun stratejisinin sivil nüfusu baskı altına almak üzerine kurulu olduğunu ifade etmiştir (Chabal, 2002).
3. Cinsel Şiddet ve Tecavüz
RENAMO’nun kullandığı bir diğer yöntem ise kadınlara yönelik sistematik cinsel şiddettir. Bu durum, toplumsal yapının bozulmasına ve cinsel şiddetin bir savaş aracı olarak kullanılmasına yol açmıştır. Elisabeth Wood, bu tür şiddet eylemlerini “savaşın stratejik bir unsuru” olarak tanımlar (Wood, 2006).
4. Açlık ve İnsani Kriz Yaratma
Tarım alanlarının yakılması ve yiyecek kaynaklarının yok edilmesi, geniş çaplı bir açlık krizine yol açmıştır. Bu politika, sivil nüfusu kontrol altına almak için bilinçli bir şekilde uygulanmıştır. Alex Vines, bu durumu “savaşın en yıkıcı etkilerinden biri” olarak değerlendirmiştir (Vines, 1991).
Sorumlular
Mozambik Soykırımı’nın başlıca sorumluları arasında RENAMO liderliği, Güney Afrika apartheid rejimi ve Rodezya hükümeti bulunmaktadır. RENAMO, sivillere yönelik şiddetin doğrudan uygulayıcısı olurken, Güney Afrika ve Rodezya, RENAMO’yu silah, mali destek ve eğitimle güçlendirmiştir. Alex Vines, bu desteklerin “Mozambik’teki çatışmaların şiddet boyutunu artıran kritik bir faktör” olduğunu ifade eder (Vines, 1991).
FRELIMO hükümeti de insan hakları ihlalleriyle suçlanmış, muhalif grupları bastırmak için toplama kampları kurmuştur. Ancak bu şiddet, RENAMO’nun sivillere yönelik gerçekleştirdiği sistematik saldırılarla karşılaştırıldığında daha sınırlı kalmıştır. Kenneth Wilson, “FRELIMO’nun uyguladığı baskılar, RENAMO’nun soykırım boyutundaki şiddetiyle eş tutulamaz” değerlendirmesini yapmıştır (Wilson, 1992).
Gerçekleşme Süreci
Mozambik Soykırımı, özellikle 1980’li yıllarda yoğunlaşmış ve kırsal bölgelerde yaşayan siviller hedef alınmıştır. RENAMO, hükümet kontrolündeki alanlara saldırılar düzenleyerek geniş bir korku atmosferi yaratmıştır. Toplamda, iç savaş sırasında yaklaşık 1 milyon kişi öldürülmüş, 5 milyondan fazla insan yerinden edilmiştir.
Patrick Chabal, bu süreci “siyasi kontrol mücadelesinin, masum sivillerin yaşamını yok eden bir savaşa dönüştüğü bir trajedi” olarak tanımlar (Chabal, 2002). Ayrıca, Alex Vines, Mozambik’teki şiddetin uluslararası toplum tarafından uzun süre göz ardı edilmesini eleştirerek, bu ilgisizliğin çatışmayı daha da kötüleştirdiğini belirtmiştir (Vines, 1991).
Uzman Görüşleri
Uzmanlar, Mozambik Soykırımı’nın hem iç hem de dış dinamiklerle şekillendiği konusunda hemfikirdir. Alex Vines, RENAMO’nun şiddet eylemlerini “modern soykırımın tipik bir örneği” olarak değerlendirirken (Vines, 1991), Patrick Chabal, Mozambik’teki şiddeti “sömürge sonrası bir ulusun inşa sürecindeki başarısızlığın trajik bir sonucu” olarak görmektedir (Chabal, 2002). Elisabeth Wood, cinsel şiddetin bu çatışmadaki rolüne dikkat çekerek, bu tür eylemlerin savaşın bir stratejisi olarak kullanıldığını vurgulamaktadır (Wood, 2006).
Sonuç
Mozambik Soykırımı, siyasi çatışmaların ve dış müdahalelerin siviller üzerinde yıkıcı bir etki yarattığı trajik bir dönemi temsil etmektedir. RENAMO ve destekçilerinin gerçekleştirdiği sistematik şiddet, yalnızca fiziksel yok oluşa değil, aynı zamanda toplumsal yapının bozulmasına yol açmıştır. Bu olaylar, modern soykırımların anlaşılmasında ve uluslararası toplumun çatışmalara müdahale etmesinin öneminde kritik bir ders niteliğindedir.
Kaynakça
1. Vines, A. (1991). RENAMO: Terrorism in Mozambique. London: James Currey.
2. Chabal, P. (2002). A History of Postcolonial Lusophone Africa. Bloomington: Indiana University Press.
3. Wilson, K. (1992). “Crisis in Mozambique: The Politics of War and Survival.” African Affairs, 91(364), 5-37.
4. Wood, E. J. (2006). “Variation in Sexual Violence During War.” Politics & Society, 34(3), 307-341.
5. Cahen, M. (1998). Mozambique: The Tortuous Road to Democracy. London: Palgrave Macmillan.
6. Hanlon, J. (1996). Peace Without Profit: How the IMF Blocks Rebuilding in Mozambique. Oxford: James Currey.
7. Newitt, M. (1995). A History of Mozambique. London: Hurst & Company.
8. Roesch, O. (1992). “The Mozambican Conflict and its Impact on Women and Children.” Development Southern Africa, 9(1), 45-59.
9. Bowen, M. L. (2000). The State Against the Peasantry: Rural Struggles in Colonial and Postcolonial Mozambique. Charlottesville: University of Virginia Press.
10. Cahen, M. (1993). Mozambique: Revolution and Counterrevolution. London: Routledge.
Bir yanıt yazın