Bilim ve din, tarih boyunca farklı alanlarda insan yaşamını anlamlandırmaya çalışmıştır. Ancak bu iki alanın yöntemleri, amaçları ve dayandıkları temel prensipler arasında ciddi bir ayrım vardır. Bilim, evreni anlamak için gözlem, deney ve mantıksal çıkarımlar kullanır. Din ise genellikle ilahi kaynaklı olduğu iddia edilen dogmalara dayanır ve bunları sorgulamanın önüne geçebilir. Bu nedenle, dinin düşünce özgürlüğünü, sorgulamayı ve eleştirel aklı sınırladığı, dolayısıyla bilimle temelde çeliştiği savunulabilir.
Bilim ve Din Arasındaki Çatışmanın Kaynağı
1. Bilimsel Yöntem ve Dogma
Bilimsel yöntemin temelinde, hipotezlerin test edilmesi ve gerektiğinde yanlışlanması yatar. Dinde ise inançlar genellikle sorgulanamaz kabul edilir. Örneğin, Galileo Galilei’nin Kopernikçi güneş merkezli evren modelini savunması, kilisenin sabit dünya görüşüne meydan okumuş ve sonuçta Galileo’nun kilise tarafından yargılanmasına yol açmıştır. Bu örnek, dinin bilimsel ilerlemeyi nasıl engelleyebileceğini açıkça göstermektedir.
2. Düşünce ve Sorgulama Özgürlüğü
Din, birçok durumda sorgulamayı yasaklayan bir otorite olarak karşımıza çıkar. Kur’an veya İncil gibi kutsal metinlerde ifade edilen hükümler, mutlak doğrular olarak kabul edilir ve genellikle eleştiriye açık değildir. Bu durum, bilimsel düşüncenin en önemli unsurlarından biri olan eleştirel sorgulamanın önünü kesebilir.
3. Bilim İnsanlarının Din ile Çelişkisi
Tarih boyunca birçok bilim insanı, dini inançları ile bilimsel çalışmalarını bağdaştırmaya çalışsa da bu çaba genellikle bir uzlaşmadan ziyade bir çatışmayı ortaya koymuştur. Örneğin, Charles Darwin’in evrim teorisi, dinin yaratılış inancıyla çelişmiştir ve hâlâ pek çok dindar toplulukta reddedilmektedir.
Din ve Bilim Uyuşabilir mi?
Din ile bilim arasında doğrudan bir uyuşmazlık olmadığını iddia edenler, genellikle dindar bilim insanlarını örnek gösterir. Ancak burada önemli bir ayrım yapmak gerekir: Dindar bir bireyin bilimle uğraşması, din ile bilimin bağdaşabilir olduğunu kanıtlamaz. Bir birey, bilimsel çalışmalarında akıl ve mantıkla hareket ederken, özel hayatında metafizik inançlara sahip olabilir. Bu durum, bireyin inançlarıyla bilimsel yöntem arasındaki çelişkiyi ortadan kaldırmaz.
Dindar Bilim İnsanlarının Çelişkisi
Dindar bilim insanlarının bir kısmı, dini inançlarını bilimsel çalışmalarından ayrı tutarak bu çelişkiyi görmezden gelmeye çalışır. Ancak burada şu sorular gündeme gelir:
• Bir bilim insanı, inançlarının bilimsel bulgularla çeliştiğini fark ettiğinde hangisini önceliklendirecektir?
• Dini inançlar, bilimsel keşiflerin sınırlarını daraltıyor mu?
Bu sorulara verilen yanıtlar, genellikle din ile bilimin aynı yerde duramayacağını ortaya koyar. Örneğin, dindar bir biyoloğun evrim teorisini kabul ederken, bir yandan da yaratılış inancını sürdürmeye çalışması, şizofrenik bir yaşam biçimi yaratabilir.
Antropoloji, Sosyoloji ve Psikoloji Perspektifinden Din ve Bilim
1. Antropoloji
Antropologlar, dinin genellikle toplumsal düzeni sağlama amacıyla ortaya çıktığını belirtir. Bu bağlamda, din, insanların doğaüstü güçlere atıfta bulunarak anlamlandırmaya çalıştığı bir olgu olarak görülür. Ancak bilim, doğaüstü yerine doğal neden-sonuç ilişkilerine odaklanır.
2. Sosyoloji
Max Weber gibi sosyologlar, dinin toplumsal yapıları ve bireylerin düşünce tarzlarını şekillendirdiğini vurgular. Weber’e göre, Protestan ahlakı modern kapitalizmin yükselişine katkıda bulunmuştur. Ancak bu durum, dinin bilimsel ilerlemeyi desteklediği anlamına gelmez; aksine, belirli dinlerin ekonomik ve toplumsal yapılar üzerindeki etkisini açıklar.
3. Psikoloji
Sigmund Freud, dini bir nevroz biçimi olarak tanımlamıştır. Ona göre, din, insanların bilinçdışı korkuları ve arzularıyla başa çıkma mekanizmasıdır. Bu nedenle, bilimsel düşünce geliştikçe dinin etkisinin azalması beklenir.
4. Siyaset Bilimi
Din, tarih boyunca siyasi otoriteyi meşrulaştırmak için kullanılmıştır. Bu durum, dinin genellikle statükoyu korumak için bir araç olduğunu ve bilimsel yeniliklerin önünde engel teşkil edebileceğini göstermektedir.
Sonuç: Din ve Bilim Neden Örtüşmez?
Bilim, evreni anlamak için akıl, mantık ve gözleme dayanırken, din genellikle dogmalara ve sorgulanamaz inançlara dayanır. Bu iki alan arasındaki temel yöntemsel farklılık, aralarında uzlaşmaz bir çatışma yaratır. Dindar bireyler bilimle uğraşabilir, ancak bu, din ile bilimin bağdaşabilir olduğunu göstermez. Aksine, bu bireyler, inançlarını ve bilimsel düşüncelerini bir arada sürdürmeye çalışırken kaçınılmaz bir çelişki yaşarlar.
Referanslar:
• Freud, Sigmund. The Future of an Illusion.
• Weber, Max. The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism.
• Dawkins, Richard. The God Delusion.
• Popper, Karl. The Logic of Scientific Discovery.
• Gould, Stephen Jay. “Non-Overlapping Magisteria,” Natural History.