Gri madde azalıyor: Hamilelik beyni nasıl değiştiriyor?

Neurowissenschaften

Gri madde azalıyor: Hamilelik beyni nasıl değiştiriyor?

Araştırmacılar ilk kez bir kadının beyninin hamilelik sırasında ve sonrasında nasıl yeniden yapılandırıldığını yakından takip etti. Neredeyse üç yıl boyunca yapılan 26 MRI taraması şunları gösterdi: Hacim daralıyor ve serebral korteks inceliyor. Ama bu bir kayıp değil, bir avantaj.

Hamilelik, vücudun hemen hemen her bölümünü etkileyen hızlı ve şiddetli değişikliklerin olduğu bir dönemdir. Dönüşüm, hormonların gerçek bir hücumuyla gerçekleştirilir: östradiol ve progesteron normal konsantrasyonlarının on ila bin katına ulaşır. Kan hacmi, metabolizma hızı ve oksijen tüketimi artar. Vücut suyu depolar, organları bir kenara iter, bağışıklık sistemini sıfırlar, tendonları ve bağları gevşetir.

Özellikle seks hormonları sinir ağlarımızın güçlü mimarları olduğundan, beyinlerimizin de yeni görevler beklentisiyle yeniden şekillenmesi mantıklı görünüyor. Ancak aslında hamilelik sırasında beyinde neler olduğu hakkında şaşırtıcı derecede az şey biliyoruz.

İnsan deneklerle yapılan geçmiş çalışmalar, gereksiz muayenelerden kaçınmak için genellikle beyni yalnızca hamilelik öncesinde ve sonrasında ölçtü, ancak hamilelik sırasında ölçmedi. Bu çalışma ilk kez kadınların doğumdan sonra serebral kortekste eskisine göre daha az gri maddeye sahip olduğunu gösterdi. Beynimizin korteks olarak da adlandırılan bu ince, açılmamış katmanında daha yüksek düzeyde düşünme bulunur. 2023’te yapılan büyük bir araştırma, beyindeki hamilelik izlerinin doğumdan iki yıl sonra hala açıkça görülebildiğini ortaya çıkardı. Kendini yansıtma, sosyal biliş ve empatiden sorumlu bir ağın özellikle hamilelik kaybından etkilendiği görülüyor. Hem kendi duygularımızı hem de diğer insanların niyetlerini çözmemize yardımcı olur.

Daha küçük bir beyin daha aptal değil, daha etkilidir

Şunu bilmek önemlidir: Küçülen bir beyin veya daha ince bir serebral korteks, zihinsel yeteneklerin azaldığı anlamına gelmez. Daha az gri madde sizi daha aptal yapmaz. Aksine: Hedeflenen incelme beynimizin verimliliğini artırabilir ve yaşamın bir sonraki aşaması için özellikle önemli olan işlevlere odaklanabilir. Örneğin bebeğin sinyallerini her zaman takip etmek, bunları doğru yorumlamak ve anında tepki vermek. Beynin önemli bölgelerindeki gri maddeyi ne kadar azaltırsa ebeveyn bağının da o kadar yakınlaştığına dair kanıtlar var.

Ocak 2024’te bir araştırma ekibi, ağır hamile olan ve doğumdan kısa bir süre sonra kadınları ilk kez beyin tarayıcısına yerleştirdi. İspanya’dan araştırmacılar korteksin dinamik olarak değiştiğini gösterdi: Doğumdan önce hacmi nispeten küçüktü, ancak doğumdan sonra geçici olarak tekrar arttı. Çocuğu sezaryenle doğan annelerde, vajinal doğum yapan kadınlara göre daha hızlı büyüdü.

Şimdi, ilk kez, California Santa Barbara Üniversitesi’nden bir araştırma ekibi, sağlıklı bir test deneğini tüm hamileliği boyunca ve sonrasında yakından takip etti. Araştırmanın kıdemli yazarı Emily Jacobs, “Annenin beyni hamilelik sırasında koreografik bir değişime uğruyor ve sonunda bu gelişimi gözlemleyebiliyoruz” diyor.

Kadın toplam 26 kez beyin tarayıcısına girdi. İlk dört fotoğraf suni tohumlama (IVF) öncesinde ve sırasında çekildi; o sırada test konusu 38 yaşındaydı. Araştırmacılar daha sonra hamileliğin her üç ayında beynini dört kez incelediler. Doğumdan sonraki iki yıl içinde yedi tarama daha yapıldı. Kontrol amaçlı olarak görüntüler, hamile olmayan sekiz kişinin aynı zaman diliminde alınan MRI taramalarıyla karşılaştırıldı.

Tüm beynin hacmi, hamileliğin dokuzuncu haftasından itibaren sürekli olarak toplamda yaklaşık 20 santimetreküp azaldı. 400 beyin bölgesinin yüzde 80’i, yalnızca kortekste değil aynı zamanda altındaki alanlarda da kayıp gri maddeyi analiz etti. Önceki çalışmalar, korteksin tek başına hacminin yaklaşık yüzde beşini kaybettiğini zaten göstermişti. Ancak beyaz madde gibi beyin suyu miktarı da arttı. Beynin daha derinlerinde bulunur ve beyin bölgelerinin birbirleriyle bilgi alışverişini sağlar. Ancak beyaz maddedeki kazanım uzun sürmedi. Doğumdan sonra her şey hızla normale döndü. Ancak sinir hücresi düzeyindeki tüm bunların altında hangi süreçlerin yattığı henüz bilinmiyor.

Araştırmacılar, başka bir altüst oluş döneminden yani ergenlik döneminden itibaren hem hormonal dengede hem de beyinde çok benzer değişikliklerin olduğunu zaten biliyorlar. Araştırmacılar Nature Neuroscience dergisinde şöyle yazıyor: “Steroid hormon üretimindeki önemli artış, beyni yeniden şekillendiriyor ve yaşamın bir sonraki aşaması için faydalı olan bir dizi davranışı teşvik ediyor gibi görünüyor.” Bir sonraki hedefi ise benzer ölçümleri geniş ve çeşitli bir kadın grubuyla gerçekleştirmek. Bu, genel bilgi edinmenin ve hatta hamilelik ve doğum sonrası depresyon gibi sağlık sorunlarının erken uyarı işaretlerini tespit etmenin tek yoludur. Araştırmanın ilk yazarı Laura Pritschet için önemli olan bir şey var: Çalışmasını “kırılgan hamile kadın” dogmasının üstesinden gelmek için kullanmak istiyor. Yetişkin bir beynin bile bu kadar büyük bir dönüşümle başa çıkabilmesi, etkileyici bir dayanıklılık gösteriyor.

Hamilelik ve emzirme döneminde pek çok kadının şikâyetçi olduğu dağınık beyinlilik ve unutkanlığın ana nedeni muhtemelen beyindeki yeniden yapılanma değildir. “Bebek beyni”nin tıbbi bir olgu olup olmadığı bile tartışmalıdır. Bellekteki kısıtlamalar yalnızca son üç aylık dönemde belgelenmiştir. Ancak bunlar küçük ve geçicidir. Kesin olan şey, bir çocuğun doğumundan önce ve doğumla birlikte önceliklerin değiştiği ve birçok yeni görevin ortaya çıktığıdır. Uyku eksikliği ve sürekli bebeğe odaklanmak da diğer görevler için daha az zihinsel kapasiteye neden olur.

Akıl sağlıklarından şüphe duyan tüm hamile kadınlar ve yeni anneler için küçük bir teselli: Orta yaşlarda annelerin beyinleri, çocuksuz kadınların beyinlerinden ortalama olarak biraz daha genç ve daha iyi bağlantılara sahiptir. Uzun vadede çocuk sahibi olmak zihinsel zindelik açısından bir fayda gibi görünüyor.