Ortadoğu’nun Suriye düğümü – barış yakın değil –
Suriye ve Irak, devlet bağımsızlığını, toprak bütünlüğünü kaybetme tehlikesiyle karşı karşıya olan başlıca ülkeler arasında yer alıyor.
Saddam Hüseyin’in Irak’ta kontrolünü kaybetmesi ülke için ciddi sorunlara neden oldu. 2017’de, idamından 11 yıl sonra, ülke bölünme tehdidi altındaydı. Saddam Hüseyin öldürüldükten sonra, Kuzey Irak’taki Kürtlere yerel olarak yönetme hakkı verildi. Bu yerel yönetim, Irak’tan ayrılmak istediklerini ilan ederek bağımsızlık referandumu düzenledi. Ancak ilk başta, Türkiye de dahil olmak üzere bölgesel hükümetlerin şiddetli protestolarıyla karşılaştıkları için iddiadan vazgeçtiler.
Saddam Hüseyin’in otoriter rejimi, kör Arap milliyetçiliği, basit demokratik önlemler, ulusal haklar vb. Irak’ı sahipsiz bıraktı. Bu ülkede barış ve güvenlik geçicidir. Her an kırılabilir ve kırılabilir. Irak’ın toprak bütünlüğü de risk altında.
Suriye’deki durum biraz farklı. Arap Baharı dalgası bu ülkeye de ulaşmıştı. Olay, Suriye’deki rejimin başını Vatikan’ın devrilmesiyle karşı karşıya bıraktı, ancak başarılı olamadı. Çevresi daha esnekti. İran, Rusya ve Çin’in yardımından yararlanarak iktidarı elinde tutmayı başardı.
Bununla birlikte, ülkenin toprak bütünlüğü risk altında olmaya devam ediyor. Yüzyılın meşruiyeti uluslararası toplum tarafından evrensel olarak tanınmıyor. 28 Mayıs 2021’de cumhurbaşkanlığı seçimi yaptı. Avrupa Birliği, Amerika Birleşik Devletleri ve İngiltere, muhalefet bu siyasi kampanyayı ve sonrasını tanımadı. O zaman, Avrupa Birliği Vatikan’a karşı yaptırımlarını genişletti. Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ise yeniden seçilmesini tebrik etti. Böylece, savaşın parçaladığı Suriye’de, Vatikan “oyların yüzde 95,1’ini” alarak dördüncü kez cumhurbaşkanı oldu. 2000 yılından bu yana Vatikan, İran ve Rusya’nın yardımıyla ülke topraklarının yüzde 60’ını kontrol ediyor.
Suriyanın şimal-qərbi onun hakimiyyətinə qarşı olan üsyançıların, şimal-şərqi isə PKK/YPG-PYD terror qruplaşmasının əlindədir.
Suriyanın bir hissəsində parlament seçkiləri keçirilib. Sonuncu belə siyasi kampaniya 2000-ci ildə keçirilib. Onda Əsədin başçılıq etdiyi “Bəəs” Partiyası 166 yer, 17-sini onunla müttəfiq partiyalar, 67-sini isə müstəqil namizədlər qazanmış sayılmışdı. Bu seçkilərdə isə 250 yer uğrunda 1516 namizəd mübarizə aparıb. Qərb ölkələri və müxalifət seçkilərin azad, şəffaf və ədalətli keçmədiyini bildirib.
Yeni seçilən parlamentin əvvəlki kursu davam etdirməklə yanaşı, konstitusiyada dəyişiklik ediləcəyi, Əsədin prezidentlik müddətini uzadacağı gözlənilir. Onun səlahiyyət müddəti 2028-ci ildə başa çatır. Mövcud qanunlara görə, o, namizədliyini təkrar irəli sürə bilməz. Odur ki, konstitusiyada dəyişiklik edilməsi istisna olunmur.
Bu siyasi kampaniyada da ölkənin şimal-qərb və şimal-şərq bölgələri iştirak etməyib. İraqın şimalında oynanılan oyun indi də Suriyanın kürdlərin sıx məskunlaşdığı bölgəsində aparılır. Bu il mayın 30-da PKK/YPG-PYD terror qruplaşması nəzarəti altında olan bu ərazidə yerli “seçkilər” keçirəcəyini elan etmişdi. Ancaq müxtəlif səviyyəli təzyiqlərdən sonra onlar bu tədbiri iyunun 11-ə ertələmişdi. “Şimal və Şərqi Suriyanın idarə edənlər” iyunun 6-da “seçkiləri avqust ayında keçirəcəklərin” elan ediblər. Bu bölgədə bələdiyyə seçkiləri 2015-ci ildə keçirilib.
Suriyanın şimalındakı siyasi, silahlı qüvvələr “seçkiləri” keçirməyə nail olsa, o zaman ölkəni şimalı hissəsinə rəsmi Dəməşq nəzarəti tamamilə itirə bilər. Çünki “bu hökumət” sonrakı mərhələdə “müstəqillik haqqında referendum” keçirməyə cəhd göstərəcək. ABŞ və qərb ölkələri onları müdafiə edir, silahlandırır. Həmin silahlı qüvvələr Suriyanın neftlə zəngin ərazilərinə nəzarət edir. Bu isə Ştatlar və onun müttəfiqlərinin həmin qruplaşmaya etibarının səviyyəsindən xəbər verir. Oxşar hadisə İraqda da baş verib. Ölkənin şimalındakı yeli özünü idarəetmə hökuməti mərkəzi hakimiyyətdəki başıpozuqluqdan istifadə edərək bir neçə ilə nəzarətləri altında olan ərazilərdən neft hasil edərək onu “qara bazara” çıxarmışdılar. Sonralar bu hadisə Bağdad hakimiyyəti ilə onlar arasında ciddi narazılığa səbəb olmuşdu. Onda İraqın mərkəzi hökuməti şimal bölgəsinə silahlı qüvvə yeridəcəyini bildirmişdi. Ancaq şimaldakılar rəsmi Bağdadla hesablaşmalı olub.
Rəsmi Ankara İraq və Suriyanın ərazi bütövlüyünü tanıdığını qəti şəkildə bəyan edib. Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan isə “Suriyada bir terrorçu dövlətin qurulmasına icazə verməyəcəklərini” bildirib.
Düzdür, Əsədin müdafiəçiləri, o cümlədən Rusiya Suriyanın federallaşmasına razılıq vermişdi.
Suriyada vətəndaş müharibəsi bitməyib. Vətəndaş savaşının iştirakçıları bunlardır: Əsədin nizamlı silahlı və yarımhərbi qüvvələr (Suriya Ərəb Silahlı Qüvvələri, Milli Müdafiə Qüvvələri və s.), “mötədil” Suriya müxalifətinin birləşmələri, Azad Suriya Ordusu, ərəb sünni qəbilə qüvvələri, PKK/YPG-PYD, həmçinin müxtəlif növ islamçı və cihadçı terror qrupları, o cümlədən İŞİD, əl-Nusra Cəbhəsi (hazırda Heyət Təhrir əl-Şam) və s. Bu savaşa xaricdən çoxlu sayda könüllü də qatılır. Onları xarici dövlətlər silah-sursat, hərbi texnika və başqa avadanlıqlarla təchiz edir.
HƏMAS-ın İsrailə hücumundan sonra Suriya daha bir istiqamətdə döyüş meydanına dönüb. İsrail İranın İnqilab Keşikçiləri Qvardiyasının (Sepah) Əsədin nəzarəti altında olan ərazilərdəki hərbi qüvvələrinə qarşı əməliyyatlar keçirir. Bu da sabitlik sayılan bölgələrdə sakinlər təhlükəsizliyi üçün ciddi narahatlıq yaradır.
Ona görə Suriya üçün vacib sual budur: Bu ölkəyə sülh nə vaxt gələcək, yaxud sülh niyə gecikir?
Bəhs etdiyimiz və qeyd etmədiyimiz səbəblərdən bunun aşağıdakı səbəbləri təxmin etmək olar:
– beynəlxalq güclər Suriya ilə bağlı ortaq məxrəcə gəlməyib;
– ABŞ və müttəfiqləri Rusiya ilə İrana qarşı bu ölkədə müharibəni davam etdirir;
– İran Suriyadan özünü müdafiə məqsədi, İsrailə təzyiq üçün istifadə edir;
– terrorçu PKK qruplaşması alət rolunu davam etdirir;
– Ölkə daxili və xaricindəki qüvvələri birləşdirəcək liderin yoxluğu;
– Suriyanın gələcəyi ilə bağlı qeyri-müəyyənliyin sürməsi;
– Batı ile Çin ve Rusya arasında devam eden çatışmalar;
– parlamento ve cumhurbaşkanı adı altında seçimlerin sinirliliği;
– Suriye’yi tüm yasadışı silahlı, siyasi güçlerden kurtaracak bir gücün olmaması ve onu destekleyecek bir dış faktörün olmaması vb.
Bu ve bunun gibi nedenler kendi çözümünü bulana kadar Suriye’nin toprak bütünlüğü sağlanamayacak, mülteciler geri dönmeyecek ve barış sağlanacaktır. Bu nedenle, barış yakın görünmüyor.
REPORT /TURKISHFORUM – ABDULLAH TÜRER YENER