İran’ın değişmeyen dış politikası – şimdi yönetici Muhammed Pezeshkian olacak – ANALİZ EDİN
İran’da cumhurbaşkanı seçilen Mohamed Pezeshkian için umut edecekler ve çok fazla umut var. Ama bir şekilde, onun bir hükümet değil, hükümetin başı olması dikkat çekicidir. Çünkü bazı durumlarda cumhurbaşkanlığı idaresinin başı olarak görülüyor. İran ise dünyadaki standart yönetim sistemlerinin hiçbirine uymuyor. Bu ülke aynı zamanda yüksek yürütme, yüksek yasama ve yargı sistemine sahiptir.
Birçok ülkede, hükümetin üç desteği olarak kabul edilirler. İran’da ise üst düzey bir liderlik ve liderlik enstitüsü, İran’ın devlet başkanı ve dini lider Ayetullah Seyyid Ali Hamaney var. İslam Cumhuriyeti’nin iç ve dış politikalarıyla ilgili tüm konularda kararlar, düzenlemeler ve görevlendirmeler yapar. Cumhurbaşkanı tarafından alınan kararlar ve parlamento yasaları, dini liderin, liderliğin onayından sonra yürürlüğe girer.
Bu bağlamda, cumhurbaşkanı seçilen Muhammed Pezekiya da Hamaney’in görevlerini yerine getirecek.
İran’ın dış politik rotasındaki kilit konu, yaptırımların nükleer programı üzerindeki etkinliğini azaltmaktır. Bu tez çok sayıda konuyu içermektedir.
Güney Kafkasya siyaseti Tahran’ın öncelikleri arasında yer alıyor.
Bu nedenle, Muhammed Pezekiah hükümeti Azerbaycan, Ermenistan ve Gürcistan’a yönelik siyasetle ilgileniyor.
Azerbaycan’ın saldırı altında olduğu yıllarda, İran’daki reformist ve muhafazakar (sert) destekçiler hükümetin başındaydı. O yıllarda Tahran’ın politikaları ve işgalcilerin korunması hakkında birçok gerçek ve olay yaşandı. Bu da İran’ın Azerbaycan ve Ermenistan’a yönelik politikasının hükümetin dış politik bir rotası olduğunu kanıtlıyor. Başkanın bunu değiştirmek için meşru bir gücü veya yetkisi yoktur.
Ermenistan Başbakanı Nicolas Paşinyan, Cumhurbaşkanı Abraham Rai’nin ölümü nedeniyle taziyelerini sunmak için İran’a gitti. İran’ın dini lideri Ayetullah Seyyid Eli Hamaney bu ziyarette onu karşıladı. Toplantıda dini lider, ülkesinin Ermenistan konusundaki “kırmızı çizgisinin” değişmediğini söyledi.
Bu, Mohamed Pekah’ın Nicole Paşinyan ile yaptığı telefon görüşmesine de yansıdı. İran’ın seçilmiş Cumhurbaşkanı Hamaney, İslam Cumhuriyeti’nin tüm devletlerin toprak bütünlüğüne saygı duyduğunu ve uluslararası kabul görmüş sınırların değiştirilmesine karşı olduğunu söyleyen önceki bir açıklamayı tekrarladı.
Ermenistan ve müttefikleri varışta Azerbaycan’a karşı toprak meselesiyle ilgili asılsız iddialarda bulundular. Azerbaycan’ın Ermenistan topraklarını ele geçirmek istediğini söylüyorlar. Öte yandan resmi Bakü, şu ana kadar herhangi bir ülkeye karşı toprak talebinde bulunmadı. Bu bağlamda, hem Haman’ın hem de onun seçilmiş başkanı Pizkiya’nın böyle bir iddiası temelsizdir.
Bu aynı zamanda İran’ın Güney Kazakistan, Azerbaycan ve Zanzibar Duvarı’na karşı tutumunun değişmeyeceği anlamına geliyordu. Tahran, projenin uygulanmasının jeolojik çıkarlarına ciddi şekilde zarar vereceğine inanıyor. Muhammed Pizkiya’nın Azerbaycan’la ilgili bu politikayı değiştirme yetkisi yoktur.
Yeni seçilen cumhurbaşkanı, gelecekte İran’ın Ortadoğu politikasını da değiştiremeyecektir. Ya da Hamas, Hizbullah, Haşdi-Şabi, Fatimiyun ve Devrim Muhafızları’nın (Sepah) yurtdışında faaliyet göstermeyi durdurma yetkisi yok. Buna karşılık, eski Sovyet Devlet Başkanı Mihail Gorbaçov, Sovyet birliklerinin Almanya ve Afganistan’dan çekilmesinde kilit rol oynadı.
Ama öyle bir yasal ve yasal gücü var ki, bunu karşılayamaz.
Her ne kadar Batı’yla görüşmelerin destekçisi olduğunu iddia etse de, Muhammed Buazizi’nin oğlu Pezekiya, “İsrail’e ölüm!” ve “Amerika’ya ölüm!” sloganlarını iptal edemeyecektir.
Hizbullah lideri Hasan Nasrullah, kendisine gönderdiği tebrik mektubunda, Hizbullah’ın ve bölgedeki tüm muhalif hareketlerin uzun yıllardır İsrail ve ABD’nin “hegemonya projesine” karşı açıkça mücadele ettiğini söyledi: “İran İslam Cumhuriyeti’ni her zaman muhalefet için güçlü, istikrarlı ve kalıcı bir destek olarak gördük.”
İran’ın dini lideri Ayetullah Seyyid Ali Hamaney’in harekete liderlik ettiğini vurgulayan Hasan Nasrullah, “İmam Hamaney’in liderliğinde sizinle bu yola devam edeceğiz. Nihai bir zafere, güçlü ve saygın bir İslami İran’a ulaşacağız.”
Muhammed Pezeshkian, Hasan Nasrullah’a verdiği yanıtta, “İran İslam Cumhuriyeti, bölge halklarının yasadışı Siyonist rejimini ifade ediyor” dedi. muhalefetini her zaman destekledi. Muhalefete destek, İran İslam Cumhuriyeti’nin temel politikalarından, İmam Humeyni’nin ideallerinden ve dini liderin (Hamaneini) talimatlarından kaynaklanmaktadır.
Ayrıca Kudüs’ün Azerbaycan karşıtı grubunu kovma veya durdurma yetkisi de yok.
Bu gerçekler, Muhammed Pizkiya’nın dış politik rotasını değiştirme yetkisine sahip olmadığını doğrulamaktadır.
Önceki gün Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Əliyev, Mohamed Pezeshkian’ı arayarak kendisini seçilmesinden dolayı tebrik etti ve çalışmalarında başarılar diledi.
Yeni cumhurbaşkanı, gelecekte ülkeler arasındaki ilişkileri her alanda geliştirme çabalarını sürdüreceğini söyledi.
Görüşmede, Azerbaycan-İran ilişkilerinin ortak dini köklere, dostluğa ve kardeşliğe dayalı olarak genişlemeye devam edeceği ve çeşitli alanlarda işbirliğinin gelişeceği yönünde güven dile getirildi.
Cumhurbaşkanı İlham Əliyev, Mohamed Pezeshkiah’ı Azerbaycan’ı ziyaret etmeye davet etti.
İran cumhurbaşkanı da Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nı ülkesine resmi ziyarette bulunmaya davet etti. Devlet başkanı daveti kabul etti.
Burada çok düşündürücü bir nokta var. Gelecekte, Türkçe bilen, vaaz veren ve bu özelliğe oy veren Mohamed Bouazizi, arkadaşı Cumhurbaşkanı İlham Əliyev ile resmi veya gayri resmi dilde Türkçe veya temsil ettiği hükümetin resmi dilinde hangi dili konuşacak?
Göz ardı edilmemesi gereken, alkol kötüye kullanımının cemaat içinde neden olabileceği çatışmadır.
Bize göre bu tabuyu yıkamayacak. Muhammed Buazizi’nin damadının kendi dilinde bir konuşma yapmasının ardından resmi protokole uygun olarak konuşmasına Farsça devam etmesi bekleniyor.
Çünkü hükümetinin başı Haman, engeli aşamamıştı.
Eski Azerbaycan Dışişleri Bakanı Vilay Quliyev de İran ziyareti sırasında merhum Cumhurbaşkanı Haydir Əliyev ile diyaloğunu kaydetti.
Dini lider Hamaney’in Cumhurbaşkanı Haydir Əliyev’i tören salonunun kapısında karşıladığını ve iki görüştüğünü aktardı: “Azerbaycanca bir konuşma oldu. Hem İran heyeti hem de biz sessizce durduk ve konuşmayı dinledik.
Kamuoyuna yapılan açıklamaların ardından Haydir Əliyev, Hamaney’e sordu.
– Peki, Hamnah’ta (Hamaney’in Tebriz yakınlarında doğduğu köy) ne var ve ne yok?
– Sen de Hamnah’ı tanıyor musun? – İran’ın dini lideri şaşırdı.
– Tabii ki biliyorum. Hamna çok popüler bir yer. Ve sadece anavatanınız olarak değil. Azerbaycan’ın en büyük şahsiyetlerinden biri olan Mirzay Fetali Akundzade de aslen Hamnahlıdır. O senin yoldaşın. Prensin adını duydun mu?
“Uzaktan duydum,” diye cevap verdi Haman isteksizce…
İran lideri Heydər Əliyev, Moskova dönemi, İç Savaş ve Ermenistan ile görüşmeler hakkında birkaç soru sordu…
Konuşmanın resmi kısmı sonunda başladı. Elbette Hamaney, İran’ın resmi dili olan Farsça’ya geçti. Burada şaşırtıcı bir şey yoktu. Şaşırtıcı olan, konuşmanın muhtemelen İranlı Xinhua’nın ortağı olan düzgün giyimli bir kişi tarafından Rusça’ya, basılı ve bisavad’a çevrilmiş olmasıydı. Ortada bir yanlış anlaşılma vardı. İki ya da üç cümle sonra, Heydər Əliyev tercümanı konuşmayı durdurmaya mahkum etti ve “Podojdite!” dedi. Yüzünü İran’ın dini liderine tutarak:
– Hamaney Efendi, sizinle biraz önce ana dilimizde konuştuk. Bunun İran devleti olduğunu anlıyorum. Lideri olarak resmi konuşmalarınızı Farsça yapmalısınız. Ama çevirinin neden Rusça yapıldığını anlamıyorum.
– Hükümetinizin dilinin Rusça olduğunu düşünüyor muyum? – Hamaney’in naif görünümüyle Azerbaycan’a geri döndü.
– Ay adamı, – Heydər Əliyev, cehaletle kendine vurduğu için açıkça kızgındı. Hiçbir zaman Azerice Rus değildi. Ulusal dilimizin ana dil olduğu o zamanki temel yasamızda da yazılıydı. Biz de Moskova’nın baskısı altında koruduk ve geliştirdik. Bu dilde kaç kitap ve gazete çıktı. Okullar, kurumlar ve üniversiteler var. Bağımsızlıktan sonra her yerde sadece kendi dilimiz kullanılıyor! Bilmiyorum, Azerbaycan Cumhuriyeti’nin resmi dilinin nerede Rusça olabileceğini düşündünüz? Rusça’yı da çok iyi konuşuyorum, ancak dünyadaki resmi dilleri sadece Azerice konuşuyorum.
Heydər Əliyev’in sert protestosunun ardından İran tarafı el sıkıştı. Onlar bu durumdan nasıl kurtulacaklarını bilmiyorlardı, çünkü daha önce Farsça-Avrupalı bir tercüman getirmemişlerdi ya da Azerbaycan Cumhurbaşkanı’nın bu konuda bu kadar sert tepki vereceğini düşünmüyorlardı.
Ve ayrılırken, yine İran tarafının Hamaney’e protokolle ilgili “nagolay” hamlesine işaret etti:
– Efendi Hamaney, sizinle birçok metin hakkında konuştuk. Fakat bugünkü görüşmemizin en büyük faydasının Azerbaycan’ın Rus olmadığını bilmeniz olduğunu düşünüyorum” dedi.
İran’ın dini lideri doğru hedefi vurdu:
– Tanrı affediyor! Allah’ım! diye cevap verdi.”
Cumhurbaşkanı İlham Əliyev ile yaptığımız görüşmede, Muhammed Pezekiah’ın böyle bir olayla karşılaşmamasını umalım.
Dolayısıyla İran’da Azerbaycan Türkü olan Ayetullah Seyyid Ali Hamaney’in yeniliğini değişmeyen ve değişmeyen Muhammed Pizkiya’dan beklemek saflıktır. Çember içinde çalışacak. Başka bir deyişle, İran’ın yeni seçilen cumhurbaşkanı uzun atlamaz, zıplamaz veya buna teşebbüs etmez. İslam Cumhuriyeti vatandaşıdır. Vakıflarına karşı çıkmak için seçilmesi kabul edilmedi. Bazı yönlerden damat, gelinin aklını başına getirdi ve kozmetik değişiklikler yaptı. Her durumda iyi olsun…
Analytics -Bakü / TURKISHFORUM – ABDULLAH TÜRER YENER