“KIBRIS’TA JÖNTÜRK HAREKETİ”
HÜSEYİN MÜMTAZ
Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin ilk kadın Başbakanı Sibel Siber’in yazdığı kitabın adıdır.
Alt başlık ise “Kulüp”tür.
Önce ”Jöntürk” nedir ona bakalım.
Jön Türkler veya Genç Türkler, Osmanlı’nın son döneminde ortaya çıkan ve 2’inci Abdülhamid’e muhalif meşrutiyetçi “genç ve aydın” kuşağa verilen isimdir.
1878’de Kıbrıs, Abdülhamit tarafından İngiliz’e “kiralandığı” zaman Kıbrıs Türklerinin “lidersiz ve örgütsüz” olduğunu yazıyor Siber.
Türkler, “Nasıl olsa Osmanlı gelecektir” düşüncesinde imişler.
Çünkü Osmanlı ile İngiltere arasında imzalanan 4 Haziran 1878 tarihli anlaşmaya, 1 Temmuz 1878 tarihinde ilave edilen 6 maddelik ek anlaşma, İngiltere’nin Ada’yı Osmanlı’ya geri verme şartlarını içermekteydi. Bu anlaşmanın 6’ıncı maddesine göre “Eğer Rusya, Kars ve son muharebelerde Ermenistan’ın zapt etmiş olduğu diğer yerleri Türkiye’ye geri verecek olursa Kıbrıs Adası İngiltere tarafından boşaltılacak ve 4 Haziran tarihli anlaşma da hükümsüz kalacaktır”.
Yâni Kıbrıs Türkleri ada yönetiminin geçici olarak el değiştirdiklerine inandıkları için Osmanlı’ya tepki koymaz.
Oysa Rumlar, İngilizlerle beraber Enosis’e bir adım daha yaklaşıldığına inanmaktadırlar.
İlk İngiliz Yüksek komiseri Wolseley, 1878’de Larnaka’da Rum Ortodoks Kilisesi Başpiskoposu tarafından şöyle karşılanır;
“Biz bu yönetim değişikliğini hoş karşılıyoruz. Çünkü Büyük Britanya’nın daha önce İyonya adalarını verdiği gibi Kıbrıs’ı da Yunanistan’a, Anavatanımıza bırakacağına eminiz”.
Rumların Enosis için faaliyet gösterdikleri en önemli yerler, başta Ortodoks kilisesi olmak üzere Rum kulüpleridir.
Türklerin ilk kulübü ise 1878’de Derviş Efendi tarafından kurulan İtimat Kıraathanesi’dir.
Sonra Beliğ Paşa’nın önderliğinde 1891’de Lefkoşa Atatürk Meydanında, “örgütlü mücadele” vermek için “Kıraathane-i Osmanî” kurulur.
İlk Türk matbaasını da Kıraathane-i Osmanî kurar. Laleli’de Zaman matbaası ve Zaman Gazetesi…
Sonra da “Yeni Zaman” ve “Kıbrıs” gazeteleri.1908’de, İkinci Meşrutiyet rüzgârı ile adada da “Türk Teavün Cemiyeti” kurulur. İsminde Türk kelimesi olan ilk dernektir.
Sonra Terakki Kulübü kurulur.
Terakki Kulübünü Evkafçılar ele geçirince de Hürriyet Kulübü kurulur.
İngiltere, Osmanlının Dünya Harbine girmesiyle adayı ilhak eder.
Kıbrıs Türk Toplumunun yalnız, güçsüz ve çaresiz durumundaki bazı ileri gelenleri ilhakın hemen ertesi günü İngiliz Yüksek Komiserini ziyaret eder ve İngiltere Kralına sadakatlerini bildirirler.
İngiltere Dışişleri Bakanı Grey ilhaktan bir yıl sonra, 1915 yılındaki Bulgaristan-Sırbistan savaşında, Sırpları desteklemeleri karşılığında Yunanistan’a Kıbrıs’ı vermeyi önerir.
11 Aralık 1918’de Kıbrıs Türklerinin ilk ulusal kongresi olan “Meclis-i Milli” toplanır.
Meclis, Kıbrıs’ın Osmanlıya geri verilmesi gerektiğini ileri sürer.
Sonra “Hürriyet ve Terakki Kulübü” ve “Birlik Ocağı” kurulur.
9 Temmuz 1928, İngiltere’nin Ada’daki işgalinin 50’inci yıldönümüdür. Vali Storrs aynı gün adanın her yerinde 50’inci yıl kutlamalarının yapılacağını duyurur.
Birlik Ocağı bunu onaylamaz ve şu bildiriyi yayınlar;
“Kıbrıs kalelerinden bayrağımızın indiği gün, Kıbrıs Türklerinin bayramı değildir, bilakis matemidir.”
Birlik Ocağı adı, önce Kardaş Ocağı, sonra da Kardeş Ocağı olarak değişir.
İzmir’in Yunanlılar tarafından işgali ile ada Rumları da gönüllü olarak savaşa katılır. (8000 kişi)
Süvari Binbaşı Çangaridis ve EOKA kurucusu Grivas da İzmir işgalinde Yunan ordusuna katılan gönüllüler arasında idi.
Ve Lozan ile ada İngiliz’e verilir.
Türkiye, Lozan’ın 16, 20 ve 21’inci ile Kıbrıs’taki bütün haklarından vaz geçmiş, Ada artık resmen İngiliz Toprağı olmuştur.
10 Mart 1925’de Kıbrıs resmen “Crown Koloni” olur.
Anlaşmanın 21’inci maddesinde Kıbrıs’taki tüm Türk uyrukluların İngiliz uyruğuma geçeceği, iki yıllık süre içinde isteyenin yine Türk uyruğunu seçme hakkının olacağı belirtilir. Türk uyruğunu seçenlerin ise 1 yıl içinde Kıbrıs’ı terk etmeleri gerektiği ayrıca vurgulanır.
Sibel Siber, Kıbrıs’ın yakın tarihindeki bütün “ince” gelişmeleri gayet ayrıntılı bir şekilde ve yetkin bir dille böylece aktarıyor.
Konuya ilgi duyanlar için okunması gereken bir kitap… 26.06.2024