Genetik analizler, ortaçağ İngiltere’sinde cüzzam patojeninin kemirgenler ve insanlar arasında gidip geldiğine dair kanıt sağladı
Sincaplar, Orta Çağ’da, en azından İngiltere’de, cüzzamın yayılmasına katkıda bulunmuş olabilir.
Cüzzam, insanlık tarihinin belgelenmiş en eski salgın hastalıklarından biri olarak kabul edilir. Patojen Mycobacterium leprae’nin neden olduğu hastalık öncelikle Orta Çağ’la ilişkilendirilse de, genetik analizlere göre Hindistan’daki insanlar 4.000 yıl kadar erken bir tarihte cüzzamdan muzdaripti. Bunu 3000 yıldan daha eski olan eski Mısır papirüslerinde ve ayrıca Küçük Asya’daki eski Yakın Doğu Hititlerinin dua metinlerinde okuyabilirsiniz.
1970’lerin sonunda “vahşi” ortamda nesli tükenen çiçek hastalığının aksine, dünya çapında yaklaşık 200.000 kişi hâlâ her yıl cüzzamla enfekte oluyor. Ana dağıtım alanları Asya, Afrika ve Güney Amerika’dır. Mycobacterium leprae enfeksiyonu sinir hücrelerinin yavaş ölümüne yol açar; Ağrı hissi kaybolur, yaralanmalar başlangıçta fark edilmeden ve tedavi edilmeden kalır.
Milyonlarca yıldır hareket halinde
Enfekte yaralar sonuçta vücudun etkilenen kısımlarında ciddi hasara neden olabilir. Cüzzamın, hastalığın kaçınılmaz olarak el veya ayak parmaklarının kaybına yol açtığı fikriyle ilişkilendirilmesinin ana nedeni budur. Ortalama kuluçka süresi dört ila altı yıldır ve aylarca, yıllarca süren ilaç tedavisine erken başlarsanız cüzzam tedavi edilebilir.
Araştırmacılar artık mikobakterilerin kökenini birkaç milyon yıl öncesine kadar takip edebildiler. Ancak hayvanların farklı dönemlerde bakterinin yayılmasında oynamış olabileceği rol bugüne kadar tartışmalıdır. Ancak 2016 yılında İskoç ve İsviçreli bilim adamlarından oluşan bir ekip, bugün Britanya Adaları’ndaki sincapların büyük bir kısmının cüzzam patojenleriyle enfekte olduğunu keşfetti. Peki Orta Çağ’da cüzzamın yayılmasında kemirgenlerin bir ilgisi var mıydı?
Winchester’daki bir ortaçağ deri yüzme dükkanından elde edilen sincap kemiklerinden elde edilen genetik materyal, kemirgenlerde Mycobacterium leprae enfeksiyonunun kanıtını sağladı
İnsan ve kemirgen kemikleri
Yakın zamanda yapılan bir çalışma tam olarak şunu öne sürüyor: İskandinavya’dan ithal edilen kızıl sincap (Sciurus vulgaris) derilerinin ticareti, hastalığın 10. ve 11. yüzyıllar arasında İngiltere’de yayılmasına katkıda bulunmuş olabilir. Kemirgen bir evcil hayvan olarak hastalığın yayılmasında da rol oynayabilir. En azından Hampshire’daki ortaçağ kasabası Winchester’daki iki arkeolojik alanda yapılan kazıların sonuçları bunu gösteriyor.
Sonuçları Current Biology dergisinde yayınlanan çalışma için, Basel Üniversitesi’nden paleogenetikçi Verena Schünemann liderliğindeki bir ekip, Winchester’daki kazı alanlarından toplanan 25 insan ve 12 sincap kemiği örneğini analiz etti. İnsan kalıntıları, özellikle cüzzamlılar için bir bakım tesisi olan leprosarium’dan geliyor. Sincap kemikleri bir ortaçağ kürkçü atölyesinde bulundu.
Değişim muhtemel
Daha sonraki genetik analiz, Mycobacterium leprae’nin hem insan hem de sincap örneklerinde mevcut olduğunu ortaya çıkardı. Mikrobun yaklaşık 1000 yıl önce insanlar ve kemirgenler arasında dolaştığı tahmin ediliyor. “İki mikrop arasındaki benzerlik bize o dönemde hayvanlarla insanlar arasında muhtemelen bakteri alışverişi olduğunu gösteriyor”
Bununla birlikte, ortaçağ sincaplarının cüzzamlı kabilesi ile modern İngiliz sincapları arasındaki ilişki, gösterildiği gibi, önemli ölçüde daha fazladır. Bilim insanlarına göre günümüzde kemirgenlerin cüzzam hastalığına yakalanma riski bu nedenle oldukça düşük. Leicester Üniversitesi’nden biyoarkeolog ve çalışmanın ortak yazarı Sarah Inskip, “Günümüzde çok az insan cüzzamla enfekte olabiliyor; enfekte bir hayvanla uzun süreli temasta bulunmuş olmanız gerekirdi” dedi.
Prof. Schünemann, takasın Orta Çağ’da nasıl gerçekleştiğini bugün kesin olarak anlamanın zor olduğunu açıkladı. Schünemann, “Sincapların insanlara mı bulaştığını yoksa insanların hastalığı hayvanlara mı taşıdığını bilmiyoruz” dedi. “Fakat enfeksiyonlar her iki yönde de meydana gelmiş olabilir.”
Auf welchem Weg der Austausch im Mittelalter stattgefunden hat, lässt sich heute kaum mit Sicherheit nachvollziehen, erklärte Schünemann. “Wir wissen nicht, ob die Eichhörnchen die Menschen ansteckten oder ob Menschen die Erkrankung zu den Tieren brachten”, so Schünemann. “Es könnten aber durchaus in beiden Richtungen Infektionen vorgekommen sein.”
Burda 14. yüzyıla ait bir kitap sayfasında sincapla oynayan bir kadın görülüyor ve sincap tasmalı.
Kürkler ve evcil hayvanlar
Her durumda, Orta Çağ’da temas noktaları eksik değildi: Bir yandan, esas olarak kraliyet ailelerinin moda ihtiyaçlarından beslenen kürk ticareti gelişti. 11. ve 12. yüzyıllarda hükümdarlar için kemirgenlerin kürklerinden paltolar yapılıyordu. Öte yandan, o zamanlar, örneğin rahibe manastırı sakinleri tarafından vahşi doğada yakalanan genç sincaplar da evcil hayvan olarak besleniyordu.
Inskip, yeni sonuçların modern cüzzam vakalarının tedavisiyle de oldukça alakalı olduğunu, çünkü cüzzamın taşıyıcıları olarak hayvanlara hâlâ çok az ilgi gösterildiğini açıkladı: “Belki de günümüzün cüzzamlı topluluklarının etrafındaki hayvanlara daha yakından bakmamız gerekiyor” dedi. . “Bu hayvanlardan bazılarının bakteri taşıması mümkün ve bu nedenle hastalık orada yayılmaya devam ediyor.” Örnegin Hindistanda.