Sömürgecilikten kurtulma üzerine

“Çin karşıtı ırkçılık eskidir”

1890 gibi erken bir tarihte Çinliler Alman buharlı gemilerinde çok az ücret karşılığında çalışıyorlardı. Nazi dönemindeki zulmü Çin restoranlarındaki patlama izledi.

Konu Çin olunca Hamburg neden sömürgecilikten kurtulmak zorunda?

Çünkü bu tarihsel nedenlerden dolayı gereklidir. Hamburg’un uzun süredir Çin ile çok yakın ilişkileri var. 1897’de kurulan ancak Hamburg üzerinde doğrudan etkisi olmayan Qingdao kolonisi dışında sömürge yönetiminden doğrudan etkilenmediler. Ancak sömürgeciliğin dolayımlı tarafı, Hamburg’daki gemicilikte açıkça görülüyordu: Çinli denizcilerin Alman buharlı gemileri üzerindeki çalışmaları aracılığıyla.

Alman İmparatorluğu, Qingdao’yu 99 yıl boyunca Çin devletinden bir kiralama alanı olarak gasp etmişti. Bununla ne yapmayı planladılar?

Oraya bir deniz üssü inşa edilecekti, bu yüzden liman genişletildi. Qingdao’nun gelişen, dünya çapında önemli bir merkez haline gelmesi gerekiyordu ancak bu başarısız oldu. Tek kârlı Alman şirketi, “Tsingtao birası” bugün hâlâ piyasada olan Germania bira fabrikasıydı. Ancak Qingdao’da kentsel ayrımcılık vardı. Çinli işçiler, Alman sömürge efendilerinden farklı mahallelerde yaşıyorlardı.

Çinli işçilerin statüsü neydi?

Çinliler kesinlikle ırkçı bir şekilde küçümseniyor. Öte yandan, bu ülkede Çin, 19. yüzyılda durgun ve geri kalmış, eski, ileri bir kültür olarak görülüyordu. Bu bağlamda, “coolie” terimi, güya az yemeğe ihtiyaç duyan ve ucuz, uysal işçiler olan Asyalı işçiler için sıradan hale geldi.

Yani buharlı gemilerde ateşçi olarak. Bu nasıl başladı?

Bu, 19. yüzyılın ortalarında yelkencilikten buharlı gemiciliğe geçiş sırasında gelişti. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, kazanların önündeki ateşçinin çalışmasını da içeriyordu. Bu inanılmaz derecede yüksek sıcaklıklarda çok yorucu bir işti. Bu işin Almanlardan beklenemeyeceği anlaşıldığından, Hamburg’daki Hapag ve Bremen Norddeutsche Lloyd gibi gemicilik şirketleri, Kuzey Amerikalı ve İngilizlerin ardından, 1890’lı yıllarda kendi deyimiyle “renkli denizcileri” işe almaya başladı. En büyük grup Çinlilerdi; bunlardan bazıları normal ücretlerin yalnızca üçte birini alıyordu ve bu biyolojik perspektiften bakıldığında yüksek sıcaklıklara “daha uygun” olduğu düşünülüyordu.

Cinlileri neden bu işe aldılar?

Çünkü Çinliler açısından bakıldığında ücretler nispeten yüksekti ve aileyi geçindirmek ve belki de parayı birkaç yıl sonra Çin’de bir yaşam kurmak için kullanmak istiyorlardı.

Denizcilere koruyucu kıyafet verildi mi ve sigortalı mıydılar?

HAYIR. Her ne kadar sosyal güvenlik o dönemde yeni uygulamaya konulsa da, denizcilik işi buna dahil değildi, bu nedenle denizcilik şirketleri bundan tasarruf etti ve Çinli denizcilere sosyal güvenlik katkı payı ödemediler. Denizciler sendikasının iş güvenliği konusunda bir tartışması olmasına rağmen, bu durum “siyahi” denizcilere pek fayda sağlamadı. Çünkü sosyal demokrasi bazen ırkçı imalarla da çalıştı.

1892’deki Hamburg kolera salgını ırkçılığı ne ölçüde teşvik etti?

Salgın bir yandan tıbbi sistemin profesyonelleşmesini, diğer yandan da hem Yahudi göçmenlerin hem de “zenci denizcilerin” hijyenik bir tehdit olarak tanımlanması nedeniyle Hamburg limanının polis tarafından denetlenmesini beraberinde getirdi. Liman doktoru kurumu 1891 gibi erken bir tarihte uygulamaya konuldu ve Asyalı mürettebat özel olarak izlendi. Polis, örneğin Çinli denizcilere yönelik “pansiyon evleri” taleplerini sürekli olarak reddederek, Çin göçünü önlemek için bir tür sömürge liman rejimi kurdu.

Peki denizciler özellikle nasıl izlendi?

Birinci Dünya Savaşı sırasında, denizcilerin Hamburg limanındaki gemilerde merkezi olarak, hijyenik gözetim veya izolasyon ve kontrol karışımı bir şekilde barındırıldığını biliyoruz. Japonya, Ağustos 1914’te Almanya’ya savaş ilan ettiğinde, karadaki Çinliler sıklıkla “düşman” Japonya ile karıştırıldı ve taciz edildi.

Tüm bunlara rağmen 1920’lerde St. Pauli’de “Çin Mahallesi” oluşturuldu. Neden?

Hamburg halkının 1925’ten bu yana bu isim verdiği mahalle, Birinci Dünya Savaşı’nın bitiminden sonra değişen takımyıldız nedeniyle oluşturuldu. Çin’in bakış açısına göre Almanya, sömürgeci damgasından kurtuldu ve eski koloni Qingdao, Japonlar tarafından işgal edildi. Bu nedenle, 1921’de Çin ve Almanya, vatandaşlarının serbest ekonomik faaliyetlerine karşılıklı olarak izin veren bir anlaşma imzaladılar. Sonuç olarak, İngiliz liman şehirlerinden giderek daha fazla Çinli denizci Hamburg’a geldi ve bir mağaza veya restoran satın aldı. St. Pauli’de “Çin Mahallesi” böyle ortaya çıktı.

Düşük maaş alan denizciler neden bar satın alabildiler?

Almanya’da 1923’te zirveye çıkan enflasyon nedeniyle. İstikrarlı bir dövize sahip olan herkes nispeten zengindi. Ve Çinli denizciler için serbest meslek sahibi olmak ve ateşçilerin yorucu işinden kaçmak cazip geliyordu.

Peki 1925’te liman kanunları neden sıkılaştırıldı?

Hamburg halkı sözde bir “Çin mahallesi” belirlediği anda Hamburg polisi, göçü çekici olmaktan çıkarmak amacıyla liman yasasını sıkılaştırması için Senato’ya baskı yaptı. Her şeyden önce kontrollerle ilgiliydi. Şimdiye kadar denizcilerin kıyı izinlerinden ilgili geminin kaptanı sorumluydu. Daha katı olan liman kanunu, bu sorumluluğu, isim listelerinin kendisine sunulması gereken liman polisine devretti. Dışişleri Bakanlığı, Hamburg polisine ihtiyatlı davranması talimatını verdi. Çinlilerin sınır dışı edilmesinin sorun olmadığını söylediler ancak lütfen toplu sınır dışı etmeyin ki Çin’den protestolar olmasın.

İhraçlar nasıl gerekçelendirildi?

1920’lerde zaten çok belirsiz olduğu için eleştirilen çok esnek “sinir bozucu yabancı” terimiyle. Bu damgalamanın sorumlusu, “afyon sığınakları” hakkındaki söylentiler ve Çin’in suçlarıyla ün salmış çevresinin şüphesiydi; elbette ki bu gerçekle örtüşmüyordu. Afyonun da içildiği kanıtlandı. Ancak bu Hamburg halkı için hiçbir tehlike oluşturmuyordu.

Genel olarak Çin göçü 1920’lerde idare edilebilirdi, değil mi?

Evet. Bu aynı zamanda çok kısa süreli bir göçtü; başlangıçta meslekler nedeniyle tamamen erkeklere yönelikti ve bu göçün mutlaka kalıcı bir göçü amaçlaması gerekmiyordu.

Nazi döneminde Çin toplumunun durumu nasıldı?

Başlangıçta Çin Mahallesi’nde hiçbir şey değişmedi. Ancak 1933’te iktidarın Nazilere devredilmesinin ardından tüm Çinli ateşçiler kovuldu. Ya baskı uygulandı ya da nakliye şirketleri bunu önceden itaat ederek yaptı. Gemilerde yalnızca (birkaç) Çinli çamaşırhane işçisi kaldı. Alman denizcilerin bu işi yapmak istememesi nedeniyle gemicilik şirketleri 1933 yılında vazgeçilmez olduklarında ısrar ettiler.

Ateşçilerin kovulmasına Çin nasıl tepki verdi?

Hükümet şiddetle protesto etti ve Çin’deki Almanlar için sonuçları olacağı tehdidinde bulundu. 600 Çinli itfaiyecinin tamamı kovulduğundan, ırkçı saiklere dayanan bir ayrımcılığın olduğu açıktı.

“Çin Mahallesi” nasıl gelişti?

Nazi rejimi 1936/37’de döviz politikasını sıkılaştırdı çünkü Almanya’nın yeniden silahlanma için hammaddeye ihtiyacı vardı. Artık herhangi bir yabancı paranın bankaya götürülmesi gerekiyordu. Bu nedenle “Çin Mahallesi”nde döviz takibi için polis ve gümrük görevlileri tarafından defalarca baskınlar yapıldı. Çünkü St. Pauli gibi bir liman bölgesinde denizcilerin ödemeyi dövizle yapması adettendi.

İki uluslu ortaklık arayışı da var mıydı?

Bir Alman kadının Çinli bir erkekle birlikte olması kesinlikle bir “utanç” olarak görülüyordu. “Çinli tatlım” gibi tabirlerin ortaya çıktığı yer burasıdır; Ayrıca fuhuş suçlaması da vardı. Ayrıca Çinli erkeklerin Alman ortaklarını toplama kamplarına gönderen Gestapo memurlarını da biliyoruz.

Peki “Çin kampanyasının” amacı neydi?

13 Mayıs 1944’teki bu eylemin bahanesi, Hamburglu Çinlilerin Türkiye üzerinden İngiliz hizmetine dönmesi nedeniyle düşmanın lehine olduğu iddia edildi. Gerçek arka plan ırkçıydı. 1941’den 1943’e kadar işgal altındaki Polonya’daki Yahudi nüfusunun sınır dışı edilmesini organize eden polis memuru Erich Hanisch kilit bir rol oynadı. Hamburg’a döndüğünde, zorunlu işçilere ve “Çin Eylemi”nin bir parçası olarak Çin toplumuna zulmetti. 29 erkek tutuklandı, Fuhlsbüttel Gestapo hapishanesinde kötü muameleye maruz kaldı ve “Wilhelmsburg çalışma eğitim kampına” götürüldü. 17 Çinli öldü.

Erich Hanisch bunun için dava edildi mi?

HAYIR. 1948’de Neuengamme toplama kampında intihar etti. Ertesi gün Polonya’ya nakledilmesi ve işlediği suçlardan dolayı yargılanması gerekirdi.

“Çin eylemi”nden sağ kurtulanlara tazminat ödendi mi?

HAYIR. 1960’lara kadar tazminat ve Nazi zulmünün sembolik olarak tanınması için başvuruda bulunmaya devam ettiler. Her ikisi de göz ardı edildi. Alman mahkemeleri akıllıca bir şekilde “Çin eyleminin” biçiminin (baskınlar, gözaltı, kamplarda gözaltı) Nasyonal Sosyalist olduğunu ancak “içeriğinin” olmadığını iddia etti: ırkçı bir zulüm değildi. Bu, Çin toplumu için ikinci bir darbe gibiydi; bu yüzden konu orada uzun süre tabu olarak kaldı. Makaleler ve kitaplar yalnızca 1980’lerde ortaya çıktı. 2012 yılında St. Pauli’de bir anıt taş oluşturuldu ve 2021’de “Çin Eylemi” mağdurları için 13 tökezleme taşı döşendi.

Çin restoranlarındaki savaş sonrası patlama, devam eden ırkçılıkla nasıl uyum sağladı?

Bu bakımdan Hamburg halkı da 1960’lı yıllardaki “ekonomik mucize” sonucunda zenginleşti. Buna yabancı bir özel restoranda mutfakla ilgili “kısa bir tatil” de dahildi. Özellikle Çin restoranları, özellikle özgün olmadıkları ve yiyecekleri Batı Alman damak tadına göre uyarladıkları için, alışılmadık yiyeceklere duyulan arzuyu karşılıyordu.

Son olarak Gelin “korona ırkçılığı”ndan konuşalım. Tesadüfen, virüs Çin’de ortaya çıktı, bu yüzden Asyalı görünümlü insanlara sıklıkla düşmanca davranıldı. Peki sömürgeci ırkçılık orada gerçekten yaşıyor mu?

Elbette virüsü Çin’le eşitlemenin keyfi bir yanı var; ABD Başkanı Donald Trump sürekli olarak “Çin virüsü”nden söz etti. Bununla birlikte, Çin’e yönelik ırkçı bakış açısının uzun bir geçmişi var ve “Sarı Tehlike” stereotipinin de gösterdiği gibi süreklilikler var. Yüzeyin altında gizlenen çok şey var.

1) st. Pauli, Hamburg ta hayat kadinlarinin yasadigi  bir cadde..

NOt:

Çin hem Avrupa’da hem de Amerika’da yeterince yabancı düşmanlığı gördü, ancak hiçbir şey öğrenmediler ve yurtdışında gördüklerini Uygurlara uyguluyorlar,