İran, Güney Azerbaycan’daki Nevruz geleneklerimizi nasıl değiştiriyor?
EPA “Güney Azerbaycan’ı Tanıyın” projesi çerçevesinde Mohamed Rahman, Noel gelenekleri hakkında bir makale sunuyor.
Noel’i çoktan geride bıraktık. Milletimizin binlerce yıldır tutkuyla bağlı olduğu Noel mevsimi, aynı zamanda kadim geleneklerimizi korumak ve gelecek nesillere aktarmak anlamına geliyor. Fakat Güney Azerbaycan’da Noel gelenekleri nasıl korunuyor ve güneyli kardeşlerimiz binlerce yıllık gelenekleri gelecek nesillere aktarabilir mi? Ve yol boyunca hangi engellerle karşılaşıyorlar?
Ortak dil ve tarihin yanı sıra, bayramlar ve ilgili gelenekler gibi kültürel unsurlar da şüphesiz bir ulusun işbirliğinde önemli bir rol oynamaktadır. Bugün Noel, farklı uluslar arasında ve farklı topraklarda kutlanmaktadır, ancak aynı tarihsel gelenek değildir. Başka bir deyişle, Noel bir miras olarak kabul edilirken, festivalin kalitesi ve tarzı farklı halklarınkinden farklıdır ve bu halkların her biri kendi gelenekleri tarafından kurtarılmıştır.
İran’daki her sosyal, tarihi ve kültürel olay gibi, tatil de politik olmuştur. Bir yandan, İran hükümeti ve aşırı Fars milliyetçileri, Farsçılığı ve kültürel asimilasyonu teşvik etmek için bu kültürel ve tarihi fırsatı değerlendirmeye çalışıyorlar. Öte yandan, Güney Azerbaycan’dan aktivistler ve ziyaretçiler, Güney Azerbaycan halkını gelenek ve göreneklerini sürdürmeye teşvik etmeye çalışıyor.
Doğal olarak, diğer alanlarda olduğu gibi, İran hükümetinin kültürel saldırısıyla karşı karşıya kalmanın eşitsiz bir savaş tablosu oluşturduğunu söylemek yerinde olacaktır. Bir yandan, Noel’i tüm medyanın yanı sıra anaokullarından üniversitelere kadar ülkenin eğitim sistemi ile Farsçılığın dışa dönük bir sembolü olarak tanıtmaya çalışıyor. İran İslam Cumhuriyeti’nin İran dışında faaliyet gösteren muhaliflerinin güçlü medyası ve televizyonu bile bu eşitsiz savaşta tamamen rejimin tarafında. Genel olarak, İran İslam Cumhuriyeti rejiminin muhalifleri rejimi devirmek ve merkezi iktidarı ele geçirmek istiyor, ancak İran’ın mevcut yargıçları kadar, hatta bir düzineden fazla ırkçı ve Fars.
Öte yandan, Güney Azerbaycan’dan Farsların zehirli propagandasına zarar vermeye ve Azerbaycan’ın kültürel unsurlarını tanıtarak Güney Azerbaycan Türklerini bu unsurları korumaya teşvik etmeye çalışan ziyaretçilerimiz, kültürel, sosyal ve siyasi aktivistlerimiz var.
Ancak Güneyli aktivistler için fırsatlar, Pers sisteminin medya ve eğitim kurumlarına kıyasla çok güçsüz ve parasız. Kısacası, muhalif partilere sunulan fırsatların yüzde yüzü Güney Azerbaycanlı aktivistler için mevcut değil. Diğer taraftan, örneğin gece gündüz Farsça televizyonu vaaz ettiklerinde, Noel arifesinde çeşitli özel programlar yayınlıyorlar, ancak Güney Azerbaycan halkının niteliği ve niceliği açısından bu güçlü televizyon ağlarıyla rekabet edebilecek bir televizyon kanalı yok.
Bu basit karşılaştırmayla, bu eşitsiz savaşın sonucu en azından uzun vadede net olsa da; Ancak en azından bugüne kadar, Güney Azerbaycan’ın kültürel, sosyal ve siyasi aktivistlerinin çabaları verimli oldu ve hatta bazı unutulmuş geleneklerin yeniden canlanmasına tanık oldu. Belki de Güney Azerbaycan’da Türk ve Fars kültürüne karşı bu karşıtlığı daha iyi anlamak için, önce Güney Azerbaycan Türklerinin hala bir şekilde korunmuş olan bazı gelenek ve göreneklerini göz önünde bulundurun ve ardından Fars kültürel unsurlarının etkisine dikkat edin.
Güney Azerbaycan’da tatil gelenekleri
Güney Azerbaycan’da bayram gelenekleri, festivalden bir ay önce küçük Şili’nin sona ermesiyle başlar. Kuzey Azerbaycan’da unutulan Şili gecesi, yılın en uzun gecesi olarak kabul edilir. Soğuk gecelerde aileler, yılın en uzun ve en soğuk gecesini birkaç özel yemek, meyve, kuruyemiş yiyerek, ailenin sıcak atmosferinde birbirleriyle konuşarak geçirmek için buluşurlar. Güney Azerbaycan’da kışın ilk gecesinde başlayan ve 40 gün süren iki soğuk algınlığı vardır. Küçük Şilili ise Büyük Şili’nin bittiği gün başlar ve 20 gün sürer. Böylece festivalden bir ay önce ürperti sona erer ve tatil ayı başlar. Bugün kışın son ayı Esfend ayı değil ama birçok Güney Azeri hala Ramazan ayı diyor.
Festivalin başlamasıyla birlikte festival hazırlıkları başlar. Tüm evler dikkat ve keyifle temizlenir. Halılar, halılar yıkanır veya temizlenir. Çatı duvarı silindi. Çocuklar ve hatta yetişkinler tatil kıyafetleri adı verilen yeni kıyafetler alırlar. Tatiller akrabalar ve tanıdıklar için satın alınır veya hazırlanır. Evlerde, bahar izleri olan buğday veya mercan gökyüzü mavidir. Kuzey Azerbaycan’da bu göklere gökdelen denir, ancak güney Azerbaycan’da gökyüzüne buğday güvercinlerinden pişirilen çok lezzetli bir aslan denir. Gökyüzünü pişirmek de bir tatil modası olarak kabul edilir.
Aynı zamanda, yazın gelişini karşılama çabaları su, ateş, rüzgar ve toprak olarak kutlandı. Bugün, Güney Azerbaycan’ın çoğu bölgesinde, yılın sadece son Çarşamba günü kutlanmaktadır. Fakat yılın son çarşambası olarak bilinen bu akşamın törenlerine ve geleneklerine baktığımızda aslında dört çarşambanın da orada yoğunlaştığını fark ediyoruz.
Örneğin, şömine kalıp üzerine atmak, kırsal kesimde ellerini ve ellerini akan su ile yıkamak ve evlere kaynak suyu getirmek, hatta akan suyun kenarında dilek tutmak, su dolu bir küvete bakmak, sabahları bir komşunun evinde bir kap su yakalamak ve bazen sulama yapmak, nedimelere ve evli kızlara anne-babaları ve erkek kardeşleri tarafından çarşamba denilen bir bayram payı vermek, Eski zamanlarda çocukların çatılardan bağırması ve şimdi kapıları çalıp bir şalı görünmeden bırakması, sonra dönüp ev sahibinin şalı koyduğu çarşamba gününü alıp kaldırması, bunun gibi diğer oyunlar vb. Bunlar, tatil sezonunda ve yılın son Çarşamba günü gerçekleşen gelenek ve ritüellerin sadece bir parçasıdır.
Bu âdet ve törenlerin bir kısmı Güney Azerbaycanlı şairlerin şiirlerinde ve özellikle Seyyid Muhammed Hüseyin Şehriyar’ın “Hizkiya’ya Merhaba” adlı ölümsüz eserinde yansıtılmıştır. Örneğin, Şehriyar usta şal sallama uygulaması hakkında şunları söylüyor:
“Geceleri kuşu okuyordu
Damat çoraplara dokundu
Herkes parlak bir bacadan soyuldu
Bir şal sallamak ne güzel bir ay kuralı
Festivali damada kapatmak için.”
Bugün birçok Azerbaycanlı genç Azerbaycan danslarını öğreniyor ve yılın son Salı günü veya Noel gibi ulusal festivallerde güzel Azerbaycan dansları sergiliyor. Bu sahneler Azerbaycan halkı tarafından memnuniyetle karşılanıyor, ancak genellikle hükümet yetkilileri tarafından engelleniyor. Bunun yerine, Azerbaycan şehirleri, İran’ın diğer bölgelerindeki şehirler gibi, son yirmi yılda yayılan yanan maddeler ve patlayıcı işaret fişekleri ile korkunç ve korkutucu savaş sahneleri haline geldi.
Yaz müjdecileri
Güney Azerbaycan’da son yıllarda unutulan uygulamalar arasında, baharın müjdecisi olarak kabul edilen kontların kaldırılması da var. Güney Azerbaycan’da köy köy dolaşan şenlikler okunan ilginç şiirlerle halkı coşturuyor, baharın müjdesini veriyordu. Güney Azerbaycan edebiyatında hala unutulmaz yerleri vardır. Sayımların okuduğu şiirlerin bazı resimlerine bakmakta fayda var:
“Karşı Muhammed geldi
Hayır, bu bir lütuftu. . . .
Bu sayı iyi bir sayıdır
Herkesin görüşünü sayma
Hem bahar hem de bahar
Hem ülke hem de ay
Hem fakirler hem de fakirler
İyi sayım…”
Ne mutlu ki, henüz ortadan kalkmamış geleneklerden biri, baharın bir başka müjdecisi olan şarkı söyleme ve şarkı söyleme modası. Son yıllarda, Güney Azerbaycan’daki kültürel aktivistler tarafından bu kültürel sembollerin korunması için çaba sarf edilmiştir. Tek olanı, soğuk ve ölümcül bir kıştan sonra zirvelerin zirvesine tırmanan ve güneşin doğuşunu gören kızıl ve sarı saçlı bir erkek keçidir. Şehirden şehre, köyden köye seyahat ederek herkese vaaz verdi ve müjdeledi. Hala Azerbaycan’ın bazı şehirlerinde yaşayan ve Azerbaycan’ın şehir ve köylerinde bu ritüeli gerçekleştiren yaşlılar var. Keçinin açıklamasının ortasında, bir yılan size baharın gelişini anlatmak için yuvarlak bir tahtayı hareket ettirdi:
“Bu goila’nın bir taktiği var
Bacağının bir anlamı var
Her kapıda oynarsa
Bir kalamar var.”
Takers
Her ev, dolgular, boyalı yumurtalar, mavi gökdelenler, pişmiş gökdelenler, şuruplar, kuruyemişler, meyveler, aynalar ve mumlar dahil olmak üzere festivallere ev sahipliği yaptı. Yas evlerinde bayram yemeği açılmaz, taziyelerini sunmaya gelenler sadece palmiye ağaçlarının ve çayın misafiri olurlardı. Yas evlerinin festivaline Kara Festival adı verilecek, yas evlerinin yerini yas ya da yas adı verilen renkli giysiler alacak, yas tutanlardan bunları giyip yas tutmaları istenecekti. İhtiyarlar, babalar ve beyaz annelerin bir toplantısına katıldı ve tüm yas tutanlar uzlaştırıldı. Yaşlı babalar ve beyaz anneler programı Azerbaycan’ın unutulmaz bir anısı olarak yayınlarımızda anladılar ve dinlediler.
“Tatil sizin çocuklarınızdır” diye bir kelime var. Çocuklar bayramlık elbiseler giyerek misafirlere bir araya gelip eğlenirlerdi. Günümüzde festivale ait oyunların birçoğu unutulmuş durumda. Bilgisayar oyunları ve cep telefonları bu canlı ve eğlenceli oyunların yerini doldurdu.
(Bunlar Kur’an’ın alametleridir.)
İran rejiminin bayram törenini çarpıtmak için attığı adımlar
Yukarıda bahsettiğim modaların hepsi şimdi yok edilmedi. Yine de birçok yerde bu modalar çok daha az yaşıyor. Ancak daha önce de söylediğim gibi, İran’ın İran rejimi, Azerbaycan bayramının havasını ve doğasını değiştirmek ve bir bütün olarak giymek istiyor. Böylece Güney Azerbaycan Türkleri arasında Farsçalığı yaymak istiyorlar.
Güney Azerbaycan’da Kosta Rika ve Çeçenistan geleneği olmamasına rağmen, yerini daha fazla sayıda ve bilim adamı almıştır. Ama dediğim gibi, 30-40 yıl önce var olan rakamlar bugün değil. Schoers’ın varlığının korunmasına rağmen, Fars zihni, makalede belirttiğim gibi, Güney Azerbaycan Türklerinin geleneklerini unutmaya ve Fars geleneklerini televizyon ve medya aracılığıyla, ayrıca çocuk bahçeleri ve okullar aracılığıyla vaaz etmeye çalışıyor. Örneğin, sayısız ve etnik azınlıklar yerine, Güney Azerbaycan Türklerinin kültürüyle hiçbir ilgisi olmayan Hacı Firuz ve Amy Novruz gibi Fars kültürel unsurlarını yaymaya çalışıyorlar. Bununla birlikte, Kosta Rika ve Gözetleme Kulesi’nin unsurları veya alim ve alimlerin sayısı olsun, Azerbaycan Türk halkının felsefesine dayanan nitelikler olarak kabul edilir, ancak Hacı Firavun ve aşağılamadan başka bir şey değildir.
(Erdebil’de hükümet tarafından dikilen Hacı Firavun anıtı)
Bayram sezonunda Hacı Firavun’un beş pound [5 kg] karşılığında herkesi pohpohlayan unsuru, Güney Azerbaycan Türklerinin çocuklarını çocuk bahçelerinde sergiledi ve Tebriz’deki isyancıların anıtlarının yerini alarak tüm şehirlere yerleştirildi!
(Güney Azerbaycan kültürünün bir parçası olmayan Hacı Firuz unsuru insanlara yabancıdır ancak hükümet tarafından vaaz edilmektedir)
Aynı zamanda, büyükanne ve büyükbabalardan öğrendiğimiz tatil yemeği yerine, sözde Haftalık Yemek moda. Böylece festivaldeki kutsamalar kaldırılır ve yerine Pers kültürünün unsurları getirilir. Böylece Persler bayram geleneklerini Türklere yerleştirmeye çalışmışlar, Türkçe ve Azericeyi unutmuşlardır.
Tüm bu önlemlere ek olarak, televizyon ve medya gece gündüz Nevruz’un felsefesinin Pers ulusuna, Pers mitolojisine ve tarihine uygulandığını ve büyük reklamların doğal olarak bazı Güney Azerbaycan halkının beyinlerini ve görüşlerini etkilediğini ve onları Fars kültürüne çektiğini ve sonunda Farslaşmalarına yol açtığını iddia ediyor.
Görüldüğü gibi nevruz kültürel bir olaydır, ancak kardeşliğe ve karşılıklı sevgiye işaret eder, ancak bugün İran’da tam bir siyasi nitelik kazanmış ve ciddi çatışmalara yol açmıştır. Güney Azerbaycan Türklerinin büyük bir kısmı, özellikle ziyaretçiler, kültürel, sosyal ve siyasi aktivistler, Noel döneminde kültürel unsurlarını korumaya çalışıyor.
#
Muhammed Rahmanifar-GÜNEY AZERBAYCAN /TÜRKİSHFORUM – ABDULLAH TÜRER YENER
Bir yanıt yazın