Türkiye’deki kazılarda yeni Hint-Avrupa dili keşfedildi
Alman arkeologlar eski Hitit başkenti Hattuşa’da daha önce bilinmeyen bir dilde ritüel metin içeren çivi yazılı bir tablet buldular.
Hitit İmparatorluğu, beş yüzyılı aşkın bir süre boyunca – M.Ö. 1200’e kadar – antik dünyanın en büyük güçlerinden biriydi. Görkemli günlerinde, günümüz Türkiye’sinin büyük bir kısmını, Suriye ve Irak’ın bir kısmını yöneten Hititler, eski Mısır’ın ana jeopolitik rakipleri haline geldi. Hattuşa, MÖ 17. yüzyılın sonlarından 12. yüzyılın başlarına kadar bu imparatorluğun başkentiydi.
Ancak MÖ 1200 civarında bu durum sona erdi. Yıkılan sadece Hitit imparatorluğu değildi. Orta Doğu ve Doğu Akdeniz’deki diğer bazı büyük kültürler de büyük bir darbe aldı. Geç Tunç Çağı’nın istikrarlı uluslararası sistemi, birkaç yüzyıl boyunca var olduktan sonra aniden çöktü; yeni bir çalışmanın sonuçlarına göre, muhtemelen MÖ 1196 ila 1198 arasındaki uzun süreli kuraklık nedeniyle.
Çöküşle birlikte Hititlere dair bilgiler de giderek kayboldu. Bu ancak 20. yüzyılın başında değişti: Alman antik oryantalist Hugo Winckler, Ankara’nın yaklaşık 180 kilometre doğusunda, Orta Anadolu’daki Türk kenti Boğazkale yakınlarında yapılan kazılar sırasında çivi yazısı ile ve bilinmeyen bir dilde yazılmış tabletler buldu. Hitit İmparatorluğu’nun merkezi olan Hattuşa şehrinin başlangıçta bu bölgede yer aldığını kanıtladılar.
30.000 kil tablet bulundu
Türkiye’nin kuzey-orta kesiminde 100 yılı aşkın süredir sürdürülen kazılarda, çivi yazılı yaklaşık 30.000 kil tablet bulunmuştur. 2001 yılında UNESCO Dünya Mirası Listesi’ne eklenen bu tabletler, Hititlerin ve komşularının tarihi, toplumu, ekonomisi ve en önemlisi dini gelenekleri hakkında zengin bilgiler sunuyor.
Andreas Schachner
Kazı alanının ve Alman Arkeoloji Enstitüsü’nün şu anki İstanbul bölümü başkanı olan Alman arkeolog Andreas Schachner tarafından yürütülen kazılarda bir sürpriz ortaya çıktı. Hititçe yazılmış bir ritüel metninde daha önce bilinmeyen bir dilde yazılmış bir okuma bulundu.
Kalaşma Dili
Kazıdan elde edilen çivi yazısı buluntuları üzerinde çalışan Daniel Schwemer (Würzburg Üniversitesi), metnin muhtemelen Hitit ülkesinin kuzeybatı ucunda, bugünkü Bolu veya Gerede’nin olduğu bölgede bulunan Kalaşma ülkesinin dili olduğunu bildirdi.
Schwemer’in açıklamasına göre, Hattuşa arşivlerinde başka bir dilin keşfi tamamen beklenmedik bir durum değil. Hititlerin yabancı dillerdeki ritüelleri kaydetmeye özel bir ilgileri vardı. Hitit kralının yazıcıları tarafından yazılan ritüel metinleri, çeşitli Anadolu, Suriye ve Mezopotamya geleneklerini ve dilsel ortamları yansıtmakta.
Bu ritüel metinler, yalnızca Hititçe’nin konuşulmadığı Geç Tunç Çağı Anadolu’sunun az bilinen dilsel özelliklerine dair değerli bilgiler sağlıyor.
Luwian’a benzer
“Kalašma Metni” yeni keşfedilen bir dilde yazıldığı için hala büyük ölçüde anlaşılmaz durumda. Eski Anadolu dilleri uzmanı Schwemer’in meslektaşı Elisabeth Rieken (Marburg Philipps Üniversitesi), deyimin Anadolu-Hint-Avrupa dilleri ailesine ait olduğunu doğruladı. Rieken’e göre metin, Palai dili bölgesine coğrafi yakınlığına rağmen Luvi diliyle daha fazla özelliği paylaşıyor gibi görünüyor.
Kalaşma dilinin Geç Tunç Çağı Anadolu’sunun diğer Luvi lehçeleriyle ne kadar yakından ilişkili olduğu artık daha fazla araştırmaya konu olacaktır.
Kaynak: Der Standart, 25 Eylül 2023