Para ve semayenin çevrimi
Kapital’in II.cilt birinci bölümünde kapitalin dolanım süreci şöyle formüle edilebilir (1):
I A-M … P … M’ -A’ para-sermaye çevrimi
Il P . . . C … P. üretken sermaye çevrimi
III C t… P(M ‘) meta-para çevrimi
Burada (P) üretim, (Ct) ise toplam dolanım sürecini göstermektedir.
Birinci çevrim, para-sermaye çevrimi olup, üç çevrimin ortak ‘sermaye devinimi’ni göstermektedir. Yani, “değerin değerlenme”, (A)nın (A’) olma süreci.
Sürecin başında, ‘sermayenin para biçimi olarak’ para-sermaye, ‘primus motor’ ya da arabalardaki ‘marş motoru’ denilebilecek biçimde, kapitalistin üretken metalar (yani emek-gücü ve üretim araçları) satın alması için gereklidir.
Nasıl metaların dolanımı paranın dolanımını varsayıyor ise, sermayenin dolanımı da ‘para-sermaye’nin dolanımını varsaymaktadır. Ya da sermaye olmaya niyetli olmayan ‘para’ya ‘para-sermaye’ denilmememektedir.
Ve sürecin sonunda (A), daha önce anlatıldığı biçimde (A’=A+a) biçimini alacaktır. Yani para-sermaye, üretimle birlikte sanayi sermayesinin üretimini de zorunlu olarak dayatmaktadır. Bu, kapitalist üretim için, paranın varlığına olduğu kadar basit dolanım genel yasalarına da işaret etmektedir.
“‘Para’nın, son toplamda ve ‘kredi’ dışında, kişisel sermaye biçiminin üretken sermaye biçiminde ortaya çıkması kapitalist üretim ve genel olarak meta üretiminin doğal sonucudur” (2).
Ne var ki, bu durumda yeni bir parasal sorunun ortaya çıkmayacağı söylenebilir. Sadece finansal oran sorunu, yani ‘para-sermaye’nin ne kadarı üretime ve ne kadar yeni sermaye (ya da sermayenin yeniden-üretimi) üretimine ayrılacağı konusudur.
Böylece genel eşdeğer olarak paranın işlevlerinin, hem olduğu gibi korunması ve hem de sermaye dolanımının özgül yasalarına göre işlemesi gerçekleşmiş olmaktadır.
Öyleyse, konuyu derinleştirmeden önce, [A-M . .. P … M’A’] formülünü aşağıdaki tabloya dönüştürebiliriz:
Kapitalistlerin Kullanımı (Üretim) Kapitalistlerin kaynakları
Parasal Reel M……..P…….M Reel Parasal
A = M Üretim araçları M’=M+m = A +a= A’
Artı-değer ‘m’i
üreten
üretken emek-gücü
Sürecin başında, kapitalistin üretim için ‘para-sermaye’ ‘avans’ etmesi ve emek-gücü ile üretim mallarını alması gerekmektedir.
Emek-gücünün satın alınması demek, kapitalistin para-sermaye yoluyla ona dolanım aracı rolünün yüklenmesi demektir. Böylece değişimciler arasında kurulan ücretli-emek ilişkisi, paranın saf parasal işlevine kapitalistik bir işlev yüklemekte ve sadece bu kapitalizme özgü bir işlev olmaktadır (3).
Ve bu, para-sermayenin farklı tipte bir özgül toplumsal ilişki olduğunu göstermektedir.
“Kapitalist ile ücretlinin kurduğu parasal ilişki, alıcı ile satıcının üretime de içkin olan bir ilişkidir” (4).
Burada üretim tarzının değişim tarzına ve sermayenin paraya bir mutlak-üstünlüğünün olup olmadığı sorulabilir. Denilebilir ki, parasal ilişkinin kapitalist ilişkiye ‘içkin’ olması demek, kendi doğasını korumakla birlikte, kapitalizmde özgül bir ‘rol’ üstlendiği anlamına gelmektedir.
Sermayenin, bir parasal biçime bürünmesi, başlangıçtaki A-M degişimi yapılabilsin ve kendisini yeniden-üretebilsin diyedir.
(Sürecek)
(1) Le Capital, ouv. cité, livre deuxième, tome I, p. 93.
(2) Le Capital, ouv. cit é, livre deuxième, tome II, p. 14.
(3) Ibid., p. 34.
(4) Ibid. , p. 108.