İngiltere merkezli Economist Intelligence Unit (EIU) tarafından yapılan Demokrasi Endeksi‘nin son raporunda; küresel sıralamalardaki değişiklikler açıklanmaktadır. Derinlemesine bölgesel incelemenin yanı sıra, Rusya’da demokrasinin neden başarısız olduğu, bunun mevcut savaşa nasıl yol açtığı, Ukrayna’da demokrasinin neden savaşla bağlantılı olduğu araştırılmaktadır.
EIU, Türkiye’yi Batı Avrupa’daki tek “melez rejim” olarak sınıflandırmıştır. Afganistan 0,32 puanla son, Norveç 9,88 puanla birinci sıradadır. Türkiye; seçim süreci ve çoğulculuk için 10 üzerinden 3,5, hükümetin işleyişi için 5,0, siyasi katılım için 5,56, demokratik siyasal kültür için 5,63 ve sivil özgürlükler için 2,06 puan almıştır. 2006 yılından bu yana yayınlanan raporda Türkiye 5,76 puanla 2012 yılında en yüksek rakamına ulaşmıştı. Türkiye’nin puanı 2017 yılına kadar 5’in üzerinde idi.
Rapor’da, “seçimlerin genellikle özgür ve adil olmadığı, medyanın sansüre tabi tutulduğu, hukukun üstünlüğünün çok zayıf olduğu ve yolsuzluğun yaygın olduğu” yer almıştır. Türkiye’nin düşüş eğiliminin “otokratik cumhurbaşkanının artan otoriterliğini” gösterdiği şöyle açıklanmıştır: “Türkiye’nin bakış açısı değişmedi. Erdoğan 2022’de medya, muhalefet ve kamuoyu üzerindeki baskıyı artırdı, bu kategorilerde çok düşük puanlar aldı, birçok gösterge de aşağı indi.”
Dezenformasyon yasası ve yeni seçim yasası da iktidardaki Adalet ve Kalkınma Partisi’nin artan otoriterliğine örnek olarak gösterilmiştir. Dezenformasyon yasası, “yanlış bilgi yayanlara” hapis cezası getirdiği için özellikle sosyal medyayı ve muhalifleri kontrol etmek için bir araç olarak çıkarılmıştır.Yeni seçim yasası AKP’ye, seçim kurullarına hükümet yanlısı yargıçlar atama olanağı sağlamıştır. Bu durum küçük partilerin seçim koalisyonları yoluyla meclise girmelerini zorlaştırmıştır.
Demokrasi Endeksi, beş kategoride gruplanan 60 göstergeye dayanmaktadır: Bu kategoriler; seçim süreci ve çoğulculuk, sivil özgürlükler, hükümetin işleyişi, siyasi katılım ve siyasi kültürdür. Ülkelere sıfırdan ona kadar derecelendirme verilir. Genel endeks, beş toplam kategori puanının ortalamasıdır. Daha sonra her ülke, ortalama puanlarına göre dört tür rejime ayrılır:
- Tam demokrasiler, “full democracies”,
- Kusurlu demokrasiler, “flawed democracies”,
- Melez rejimler,” hybrid regimes,”
- Otoriter rejimler. “authoritarian regimes”
Ortalama küresel endeks puanı 2022’de duraklamıştır. Pandemi ile ilgili kısıtlamaların kaldırılmasının ardından bir toparlanma beklentisine rağmen, puan 2021’de 5,28 iken 5,29’da (0-10 ölçeğinde) hiç değişmemiştir. Endeksin ölçtüğü ülkelerin yarısından fazlasının puanları ya yerinde saymış ya da gerilemiştir. Batı Avrupa, puanı pandemi öncesi seviyelere dönen tek bölge olarak pozitif bir değerdedir.
Türkiye, 2022 yılında 167 ülke arasında 103’ncü sırada yer alarak sınıfta kalmıştır. 10 puan üzerinden yapılan değerlendirmede Norveç 9,81 puan ile listenin zirvesindedir. Yunanistan ise “en kayda değer genel iyileşmeyi” gerçekleştirmiştir. Afganistan 0,32 puanla sonuncu sıradadır.
Demokrasi Endeksi’nin değerlendirmesine göre küresel demokrasinin uzun süredir devam eden düşüşü 2022 yılında durmuştur. Anket, 167 ülkedeki demokrasi durumunu en fazla on puan alan beş kritere göre derecelendirmektedir:
- Seçim süreci ve çoğulculuk,
- Hükümetin işleyişi,
- Siyasi katılım,
- Demokratik siyasi kültür,
- Sivil özgürlükler.
Dünya nüfusunun yarısı (%45,3) demokraside, üçte birinden fazlası ise (%36,9) otoriter yönetim altında yaşamaktadır. Bir önceki yıla göre sadece 0,01’lik bir artışla on üzerinden 5,29’luk küresel puan, 2016’da başlayan ve olası görünen demokratik durgunluğun tersine dönmesinden çok durgunluğu temsil etmektedir.
Endekste yer alan ülkeler, ‘tam demokrasi’, ‘kusurlu demokrasi’, ‘hibrit (karışık/melez) rejim’ ve ‘otoriter rejim’ olarak dört kategoriye ayrılmıştır. Endekste,”Türkiye’nin demokratik değerleri aşınmaya devam ediyor” başlığı atılmış ve şu değerlendirmede bulunulmuştur: “Ülke, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın liderliğinde son on yılda puanında ciddi bir düşüş yaşadı. Seçimler özgür ve adil olmayıp, medya sansüre tabi, hukukun üstünlüğü zayıf ve yolsuzluk yaygın.”
Otoriter rejim kategorisinin 6 basamak üzerinde yer alan Türkiye’nin ortalama puanı 2012’deki 5,76 seviyesinden 2022’de 1,41 puan düşerek 4,35’e gerilemiştir. Rapor’da yer alan bir tespit çok önemlidir: “Bu düşüş eğilimi cumhurbaşkanının giderek artan otokratik yönetimini yansıtmaktadır.” 2022’de seçim yasasının değiştirildiği ve kamu düzeni hakkında “yanlış bilgi yayanlar” için hapis cezası içeren yeni bir dezenformasyon yasasının kabul edildiği hatırlatılan raporda, “Erdoğan, 2022’de medya, muhalefet ve toplumsal muhalefet üzerindeki baskıyı artırdı” ifadesine yer verilmiştir.
İskandinav ülkeleri, küresel sıralamada ilk altı pozisyonun beşinde yer almaktadır. Norveç, 9,81puanla ilk sırada bulunurken, onu 9,61 ile Yeni Zelanda, İzlanda, İsveç, Finlandiya ve Danimarka izlemektedir. Rapor’da bu ülkelerin başta seçim süreci ve çoğulculuk ile hükümetin işleyişi olmak üzere tüm kategorilerde yüksek puana sahip olduklarına vurgu yapılmaktadır. İsviçre, İrlanda, Hollanda ve Tayvan ilk on arasında yer alan diğer ülkelerdir. Finlandiya, İrlanda ve İtalya, puanlarını iyileştirmelerine rağmen diğer ülkelerin daha hızlı ilerleme kaydetmesi sebebiyle sıralamada gerilemiştir. Yunanistan, 7,97 puanla dokuz basamak yükselerek 26’ncı sıraya yerleşmiş, “en kayda değer genel iyileşmeyi” gerçekleştirmiştir.
Demokrasi Endeksi’nde 10 üzerinden 8 puan ve yukarısında puan alanlar “tam demokrasi” olarak nitelendirilmektedir. Bu kapsamda Şili, Fransa ve İspanya’nın yeniden en üst sıradaki ülkeler arasına katılmasıyla 2021’de 21 olan “tam demokrasi” sayısı geçen yıl 24’e yükselmiştir. Endekste 167 ülke ve bölgeden 72’si (% 43.1) demokrasi olarak kabul edilmektedir. “Kusurlu demokrasilerin” sayısı 2022’de beş ülke azalarak 48’e gerilerken, 59 ülke “otoriter rejimler“ kategorisinde, 36 ülke ise “hibrit rejimler” olarak sınıflandırılmıştır. Endekste “otoriter rejim” kategorisinde yer alan son 10 ülke şunlardır: Afganistan, Myanmar, Kuzey Kore, Orta Afrika Cumhuriyeti, Suriye, Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Türkmenistan, Çad, Laos ve Ekvator Ginesi.
Freedom in The World 2022’ye göre de Türkiye özgür olmayan ülkeler kategorisindedir:
“Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) 2002’den bu yana Türkiye’yi yönetiyor. Başlangıçta bazı liberalleştirişi reformları kabul ettikten sonra, AKP hükümeti siyasi haklar ve sivil özgürlükleri giderek daha fazla kısıtladı ve 2016’dan bu yana eleştirmenlere ve muhaliflere yönelik geniş kapsamlı bir baskı uyguladı. 2017’deki anayasal değişiklikler, gücü cumhurbaşkanının elinde toplayarak kilit kontrolleri ve dengeleri kaldırdı. Erdoğan Türk siyasetine hakim olmaya devam ederken, derinleşen bir ekonomik kriz ve siyasi gücü daha da pekiştirme fırsatları, hükümete muhalefeti bastırmak ve kamusal söylemi sınırlamak için yeni teşvikler verdi.” (https://freedomhouse.org/country/turkey/freedom-world/2022)
Türkiye, bu yıl yapılacak seçimlere bağlı olarak beş kategoride gruplanan 60 göstergedeki iyileşmeler sonucunda 2023 yılında muhtemelen Batı Avrupa’daki tek “melez rejim” sınıflandırmasından çıkabilecektir.
Yazıları posta kutunda oku