Şeyh Said isyanının nedenleri

13 ŞUBAT 1925 TARİHİNDE BAŞLAYAN ŞEYH SAİD KALKIŞMASININ DIŞ VE İÇ ETKENLERİ NELERDİ?

İSYANIN NEDENLERİ: 

1- İç Neden: 

– Genç Türkiye Cumhuriyeti yönetimine ve Cumhuriyet Devrimlerinin yerine hilafetin yeniden geri getirilmesi için Avrupa’ya İngiliz savaş gemisi ile kaçan padişah Vahdettin ve taraftarlarının çabaları.

 – Cumhuriyet yönetiminde güçleri zayıflayan toprak ağalarının çabaları.

2- Dış Neden: 

– Lozan’da çözümü iki devlete bırakılan Musul meselesini lehine çevirmek  isteyen İngiltere’nin Türkiye dahilinde isyanlar ve kargaşa çıkararak, Türkiye’yi güvensiz bir ülke olarak dünyaya tanıtma gayreti.

– Güney Batı Asya’da Türkiye’nin kendi aleyhine bir durum yaratmasını önlemek için İngiltere’nin ağalara parasal ve siyaseten destekleyerek isyana kışkırtması.

****

3- Süreç:

13 Şubatta kalıkışan  Şeyh Şerif ve yandaşı bazı aşiret reisleri Palu’da yakalanırken, Şeyh Said de Varto yakınlarında yakın bir akrabasının ihbarıyla Carpuh Köprüsü’nde ele geçirildi. (15 Nisan 1925)

Ayaklanmayı destekleyen eski Şuray-ı devlet reislerinden Kürt Teali Cemiyeti reisi Seyit Abdülkadir ve 12 arkadaşı İstanbul’da tutuklanarak yargılanmak üzere Diyarbakır’a getirildi. 

Yargılanma sonucunda Seyit Abdülkadir ve 5 arkadaşı ölüme mahkûm olarak, idam edildiler (27 Mayıs 1925). 

Diyarbakır’daki Şark İstiklal Mahkemesi Şeyh Said ve 47 ayaklanma yöneticisi hakkında da ölüm cezası verdi (28 Haziran). Cezalar, başta  Şeyh Said  olmak üzere, ertesi gün infaz edildi.

4- Sonuçları:

Şeyh Said ayaklanmasının bastırılması Cumhuriyet yönetiminin Güney Doğu Anadolu’da denetimi sağlamasında önemli bir dönüm noktasıdır. 

Öte yandan ayaklanmayla ortaya çıkan gelişmeler, bir süre önce çok partili yaşama geçiş yönünde atılan adımların kesintiye uğramasına yol açtı.

Ayaklanmaya karıştığı gerekçesiyle hakkında soruşturma açılan Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, çok geçmeden hükümet kararnamesiyle kapatıldı. 

                      (Bu Derlemedir)

(1 ) https://www.aydinlik.com.tr/haber/seyh-sait-isyani-ve-sark-istiklal-mahkemesi-248912

(2 ) https://ataturkansiklopedisi.gov.tr/bilgi/seyh-sait-ayaklanmasi/