Türkiye’de 15-21 Şubat 2023 tarihleri arasında İzmir’de beşinci “Türkiye İktisat Kongresi 2023” yapılacaktır. İzmir Büyükşehir Belediye Başkanı Tunç Soyer Soyer; sivil, saydam ve tam katılımcı bir girişim olarak tasarlanan, ortak akılla cumhuriyetin yeni yüzyılının iktisat politikalarını oluşturmayı hedefleyen İkinci Yüzyılın İktisat Kongresi tanıtım toplantısına çok sayıda kuruluşu temsilen 20 gazeteci katılmıştır. Soyer, Kongre hakkında uluslararası basın kuruluşlarını bilgilendirmiştir.
İktisat Kongresi’nde yeni yüzyıla yön verecek politika önerileri paylaşılacaktır. Kongre’ye Türkiye ve dünyadan önemli konuşmacılar katılacaktır. Kongre’nin sekretaryası İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İzmir Planlama Ajansı tarafından yürütülmektedir.
10 Ağustos 1 Aralık 2022 tarihleri arasında düzenlenen ve Kongre’nin ilk aşamasını oluşturan Paydaş Buluşmaları tamamlanmıştır. Buluşmalar kapsamında çiftçi, işçi, sanayici, tüccar ve esnaf örgütlerinin katıldığı birçok oturum yapılmıştır. Her paydaş grubu, sektöründeki sorunları ve ilgili çözüm önerilerini kapsamlı birer sonuç metni haline getirmiştir.
İlk uzman toplantısı ‘Birbirimizden Razıyız’ buluşması 13 Ocak’ta, ‘Doğamıza Dönüyoruz’ toplantısı 20 Ocak’ta yapılmış, “Geçmişimizi Anlıyoruz” toplantısı 25 Ocak’ta, ‘Geleceği Görüyoruz’ toplantısı ise 4 Şubat’ta yapılacaktır. Uzman toplantılarının ardından 15-21 Şubat 2023 tarihleri arasında Kongre toplanacak ve yeni yüzyıla yön verecek politika önerileri paylaşılacaktır. Kongre’nin sekretaryası İzmir Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı İzmir Planlama Ajansı tarafından yürütülmektedir.
Cumhuriyet’in kurulduğu yılda iki önemli gelişmeden ilki Lozan Barış Anlaşması, ikincisi ise İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi idi. 1923 Şubat ayında toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde ülkede çağdaş bir ekonomik yapının kurulmasına yönelik ilkeler belirlenmiştir. Amacı, öngörülen ekonomik bağımsızlık hedefinin nasıl gerçekleştirileceğine ilişkindir. 2023 Türkiye İktisat Tarihi Kongresi ise, farklı kurumlarda görev yapan bilim insanlarını Türk Tarih Kurumu çatısı altında buluşturmayı hedeflemektedir.
İzmir İktisat Kongresi (I. İktisat Kongresi ) 17 Şubat-4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir’de Banka-Han binasında toplanmış, 1135 delege ile ülkenin ekonomik sorunları tartışılmıştır. Amacı, öngörülen bu ekonomik bağımsızlık hedefinin nasıl gerçekleştirileceğine ilişkindir. Atatürk, Kongre’nin açılış konuşmasında ekonominin önemini şu şekilde vurgulamıştır:
“Siyasi, askeri muzafferiyetler ne kadar büyük olursa olsun iktisadi muzafferiyetle tetviç edilmezse (taçlandırılmazsa) husule gelen zaferler payidar (kalıcı) olamaz. Yeni Türkiye’mizin layık olduğu mertebeye isâl (ulaştırmak) için behemehâl (ne olursa olsun) iktisadiyatımıza birinci derecede ehemmiyet vermek mecburiyetindeyiz.”
Türkiye’nin çiftçi, tüccar, sanayi ve işçi kesimlerimden seçilen üyelerin katıldığı Kongre’de grupların hazırladığı “Misak-ı İktisadi” esasları tartışılarak kabul edilmiştir. Lozan Anlaşması’nın imzalanmasından 4 ay önce toplanan Kongre, Anadolu kurtuluş hareketinin ekonomik yönünü gösterdiği için önemlidir Kongre bildirileri Osmanlıca “İktisat Esaslarımız” adlı kitapta toplanmıştır.
Bir ordu kumandanının (Kazım Karabekir) askerlikle hiçbir bağlantısı bulunmayan iktisat kongresine başkan seçilmesi birçok kesim ve kişiler tarafından başlangıçta -haklı olarak- tuhaf karşılanmıştır.
Kitabın Tanıtım Bülteni’nde “Maamafih, birkaç takdirler ve muhabbetler ile der-âğûş ettiğimiz Şark yetimlerinde gördüğümüz deliller isbat ediyor ki, Kâzım Karabekir Paşa, talim ve terbiye mütehassısları arasında olmadığı halde, himayesine aldığı şühedâ yavrularının hem hayatlarını muhafaza etmiş, hem de talim ve terbiyelerini temin edebilmiştir. Evvelki akşam bu sevimli yavrular Direklerarası’nda bir müsamere tertip etmişler, bu müsamerede gösterdikleri nümune-i marifetleriyle memleketimizin en maruf talim ve terbiye mütehassıslarının hayret ve takdirini celbeylemişlerdir. sözlerinden anlaşıldığı üzere, kısa bir süre içerisinde isabetli bir karar olduğu sonucuna varılmıştır” tespiti yer almıştır.
Kongre’ye her ilçeden gönderilen sekiz katılımcı milleti temsil ediyor ve delegelerin söyleyeceklerini kabul edeceklerini açıklıyorlardı. Kongre’de alınan önemli kararlar aşağıdadır.
- Hammaddesi yurt içinde yetişen veya yetiştirilebilen sanayi dalları kurulmalıdır.
- El işçiliğinden ve küçük sanayiden büyük işletmeye geçilmelidir.
- Devletin ekonomik görüşleri olmalı, özel sektör tarafından kurulamayan işletmeler devlet tarafından kurulmalıdır.
- Özel teşebbüslere kredi sağlayacak bir Devlet Bankası oluşturulmalıdır.
- Dış rekabete dayanabilmek için sanayi, toplu ve bütün olarak ölçek ekonomiler dikkate alınarak kurulmalıdır.
- Yabancıların kurdukları tekellerden kaçınılmalıdır.
- Sanayinin teşviki ve milli bankaların kurulması sağlanmalıdır.
- Demiryolları bir yapım programına bağlanmalıdır.
- Emeği ile çalışanlara amele değil, işçi denmelidir.
- Kuruluşlara sendika hakkı tanınmalıdır.
Türkiye Cumhuriyeti’nin 1923-1929 dönemi ekonomi politikasına damgasını vuran İzmir İktisat Kongresi’nin oy birliği ile alınmış kararlarından bence en önemlisi, 1925 yılında Aşar’ın kaldırılmasıdır. Aşar, bütçenin gelir kaleminde önemli bir yer tutmasına rağmen Kongre ile liberal bir ekonomi tasarlandığı ve liberalizmin temeli özel mülkiyete dayandığından, kaldırılması gerekiyordu. Cumhuriyet idaresi, Sultan’ın mülkünün sahiplik sıfatını halka intikal ettirince aşarın alınmasının mantığı da son bulmuştur.
İkinci İzmir İktisat Kongresi 2-7 Kasım 1981 tarihlerinde gerçekleşmiştir. Kongre’nin toplanmasındaki amaç, bir yandan Cumhuriyet’in kurucusu Büyük Atatürk’ü anmak, öte yandan da Türkiye’nin o gün hangi noktada bulunduğunu, geleceğinden ne beklediğini belirtecek görüşlerin ifade edilmesi için ortak bir zemin hazırlamaktı. Bülent Ulusu’nun direktifi ile Başbakan Yardımcısı Turgut Özal‘ın başkanlığındaki “İkinci İzmir İktisat Kongresi Tertip Komitesi” tarafından hazırlıkları yapılmıştır. Kongre’nin 10 yılda bir yapılması, ilerdeki ikinci 5 yıllık Kalkınma Planı’na ışık tutması ve bu planlara yön vermesi düşünülmüştür.
Üçüncü İzmir İktisat Kongresi 4-7 Haziran 1992 tarihleri arasında yapılmıştır. Kongrenin 1923 ve 1981 yıllarında yapılan İktisat Kongreleri’nden iki temel farkı vardır. Bunlardan birincisi, Kongre’nin uluslararası katılıma açık olması, ikincisi ise siyasi parti temsilcilerinin görüşlerini dile getirmelerine imkan veren bir değerlendirme ve sonuç paneli ile bitiyor olmasıdır.
Kongre’nin amacı, mümkün olan en geniş katılımla bütün görüşlerin teknik seviyede ve siyasi görüşlerle de desteklenmiş olarak tartışılmasını sağlayarak üzerinde görüş birliğine varılan görüşlerin ekonomik ve sosyal konulardaki karar alıcılara sunmaktadır.
Türkiye ekonomisinde makro ekonomik istikrarın sağlanması ve kamu açıkları ve finansmanın makul seviyeye indirilmesi, enflasyonsuz bir büyümenin sağlanması ve bunlar yapılırken sosyal boyutun da hiçbir şekilde ihmal edilmemesi hedeflenmiştir. Devletin temel görevinin; ekonomik, sosyal ve teknolojik altyapıyı düzenlemek ve geliştirmek olduğu bir defa daha ortaya konmuştur.
Dördüncü İzmir İktisat Kongresi 5-9 Mayıs 2004 tarihlerinde Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı’nın koordinasyonunda gerçekleştirilmiştir. Türkiye’nin uzun dönemde bilgi toplumuna dönüşmesi ve AB’ye üyelik perspektifi Kongre’nin ana temalarını oluşturmuştur. Bu kapsamda yüksek ve istikrarlı büyüme hızının sağlanmasını, girişimciliğin ve rekabet gücünün artırılmasını, bölgesel gelişme dinamiklerinin harekete geçirilmesini, gelir dağılımının iyileştirilmesini, yoksullukla mücadeleyi ve iyi yönetişimi hedefleyen çözüm önerileri ve stratejiler ortaya konmuştur.
Birinci İktisat Kongresi hariç, İkinci, Üçüncü ve Dördüncü İktisat Kongrelerine bildiri sunarak katılan öğretim üyesiyim. Bu konuda Kongre düzenleyicilerine bir teklifim olacaktır. İzmir’de yapılacak olan Kongre’de son 3 Kongre’ye bildiri sunan katılımcılar varsa, onların bir plaket verilerek onurlandırılmalarının uygun olacağı düşüncesindeyim.
Yazıları posta kutunda oku