Bahtiyar Süha Keskin adlı bir vatandaş yakın bir zamanda CİMER’e 1923 tarihli Anlaşma için “Lozan’ın gizli maddeleri var mı?” diye sormuş, CİMER “Lozan Barış Anlaşması’nda gizli maddeler bulunmamakta olup, maden çıkarmamıza engel teşkil eden bir madde yer almamaktadır. Bizim gönderdiğimiz yanıt ama ilgili kurumdan aldığımız cevabı gönderiyoruz. Bizim resmi görüşümüz değil” açıklamasını yapmıştır.
İstanbul Üniversitesi öğretim üyesi Prof. Dr. Mustafa Budak, “Lozan süresiz bir anlaşmadır. Gizli bir maddesi de söz konusu değil. Anlaşmanın orijinali de bütün evrakı da ortada. Ayrıca bu iddialar araştırıldı zaten. Olsaydı bulunurdu. Varsa çıkarsınlar. Gerçeklikle alakası yok, dedikodudan başka bir şey değil. Bilimsel bir değeri de yok” demiştir. Marmara Üniversitesi’nden Prof. Dr. Ali Satan da aynı görüştedir: “Lozan’ın gizli bir maddesi yok. Lozan’a dair bütün evrak, raporlar ortada. Aradan 100 yıl geçti, olsaydı mutlaka ortaya çıkardı. Tarih bilimi açısından elde geçerli hiçbir veri yok.”
Boğaziçi Üniversitesi’nden Doçent Dr. Sevtap Demirci de “İngiliz arşivlerinde görmediğim, araştırmadığım belge kalmadı. Dışişleri belgeleri, istihbarat raporları, savunma bakanlığı belgeleri, akla gelen ne varsa. Gizli bir madde olduğuna dair en ufak bir veri yok. Türk arşivlerini de aradım. Orada da yok. ‘Var’ diyenler ispat etsin. Olmayan şeyin ispatı olmaz çünkü.” açıklamasında bulunmuştur.
Lozan Anlaşması’nın yıl döneminde başta Mustafa Kemal Atatürk ve İsmet İnönü olmak üzere tüm emeği geçenleri saygı ve sevgi ile anıyorum. Lozan Anlaşması Cumhuriyetimizin 100’ncü yılı olan 2023’te son bulacak diyenleri kınıyor, bu konuda yanlış bilgilerle donatılan iyi niyetli bazı üniversiteli gençlerini de gerçekleri görmeye davet ediyorum. (https://www.youtube.com/watch?v=wrSEv72-XZs)
Bu gençlerden ikisi geçmişte bir vakıf üniversitesindeki Avrupa Birliği dersimde Avrupa Birliği ile imzalanmış “Ankara Anlaşması” ve “Katma Protokolü”’ anlatırken bana Lozan Anlaşması’nın gizli maddeleri olduğunu, 2023 yılında son bulacağını, bunun doğru olup olmadığını sordular. Ben de 143 madde arasında böyle bir gizli maddenin olmadığını, anlaşma metninin gerek Türkçesinde ve gerekse orijinal Fransızca metninde bu maddenin bulunmadığını, Lozan Anlaşması’na taraf çok sayıda ülke olduğunu, onaylı birer örneğinin tüm imzacı ülkelere verildiğini, Lozan’ın, bir veya birkaç ülke için gizli maddelerinin olmasının mümkün olmadığını açıkladım.
Lozan’ı yok savarak Sevr’i (SEVRES) canlandırmak isteyenler olduğunu, Sevr Anlaşması’nın 62, 63 ve 64’ncü maddelerinin bağımsız bir Kürdistan kurulmasını öngördüğünü, bu maddelerin Kürtlere self determinasyon hakkı verdiğini belirttim ama pek ikna edici olamadım. Sevr Anlaşması’nın, 1923 Lozan Anlaşması ile ortadan kaldırıldığını söylememe rağmen bana inanmadılar. Bu iki öğrenciye ve tüm sınıfa Paris’in Sevr (Sevres) banliyösünde bulunan Seramik Müzesi’nde Anlaşma’nın imzalandığını, daha sonra bu Müze’nin önüne Ermenilerin sözde Ermeni soykırımı anıtı diktiklerini, böylece Sevr Anlaşması’ndaki büyük Ermenistan’a atıfta bulunduklarını da söyledim. Lozan Anlaşması’nın orijinal Fransızca aslının Paris’te, Fransız Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde muhafaza edildiğini özellikle belirttim. Anlaşma’nın görüntülerinin tıpkı basımının yayınlanması amacıyla İş Bankası Kültür Yayınları tarafından Türkiye’ye getirildiğini de açıkladım.
Sevr Anlaşması, Birinci Dünya Savaşı sonrasında İtilaf Devletleri ile Osmanlı İmparatorluğu arasında 10 Ağustos 1920 tarihinde Paris’in batı banliyösü Sevr (Sevres) kasabasındaki Seramik Müzesi’nde (Musée National de Céramique) imzalanmıştır. Bu müze, Türkiye için Anlaşma’nın imzalandığı yer olması bakımından önemlidir. Bir diğer önemi de, Ermenilerin müzenin önüne 8 Mart 2001 tarihinde sözde Ermeni Soykırım Anıtı dikmesidir. Anıtın üzerinde “1915’te Jön Türk Hükümeti tarafından Birinci Dünya Savaşı’nda soykırıma uğratılan 1,5 milyon Ermenin anısına” yazılıdır. Bu ifade Auschwitz- Birkenau toplama kampının önünde de vardır. Bir farkla. 1,5 milyon Yahudi 1,5 milyon Ermeni olarak değiştirilmiştir. Bu, uluslararası intihaldir.
İki öğrencime doğru olmayan bilgileri nereden öğrendiklerini sordum. Her iki öğrencim de lisedeki derslerde kendilerine bu şekilde öğretildiğini açıkladılar. Bunun üzerine o dönemde Milli Eğitim Bakanı olan, Anadolu Üniversitesi’nden arkadaşım Prof. Dr. Nabi Avcı’nın özel kalemine bu durumu aktararak sayın Bakan’ın bilgilendirmesini, istendiğinde bu öğrencilerin isimlerini verebileceğimi, bu yanlış ve kasıtlı bilgileri veren öğretmenler hakkında soruşturma açılması gerektiğini bildirdim. Bilgi sahibi olmadan fikir sahibi olmamalarını, Taha Akyol’un “Bilinmeyen Lozan” kitabını okumalarını önerdim. Akyol’un ilk Meclis, İngiltere Avam Kamarası ve Lozan Konferansı tutanaklarına dayandırdığı kitabında tüm gerçekler açıklanmaktadır.
Lozan’da büyük Türk zaferi düşmana onaylatılmış, eksikler olsa da yapılabilecek olanın azamisi o günkü şartlarda yapılmış, Osmanlı bütçesinin üçte ikisini alıp götüren Düyun-u Umumiye ve kapitülasyonları kaldırılarak bağımsız Türkiye Cumhuriyeti kurulmuştur. 23 Temmuz 1923 günlü Tevhid-i Efkar gazetesinde Ebuzziya Zade Velid, imparatorluk topraklarının kaybından üzüntüsünü belirtmiştir ama Lozan Anlaşması hakkında da şu doğru tespiti yapmıştır: “Delegelerimiz siyasi ve iktisadi istiklalimiz açısından mevcudiyetimizi ve milli inkişafımızı sağlayacak bütün esasları kurtarmaya muvaffak oldular.”
Lozan’da kapitülasyonların kaldırılması, Osmanlı borçlarının makul ölçüde ödenerek tasfiye edilmesi, Duyun-u Umumiye İdaresine son verilmesinin karara bağlanması, Musul petrollerinden pay alınması, ekonomik kalkınma için çok önemli bir zırh olan gümrüklere gecikmeli de olsa egemen olunması, kabotaj hakkının elde edilmesi önemli kazanımlardır. Lozan Anlaşması ve ona ekli Ticaret Sözleşmesi ile beş yıllık bir gecikme ile Türkiye gümrüklerine hakim olabilmiştir. Böylece Osmanlı’dan farklı olarak yeni genç Cumhuriyet sanayileşmiş Batılı ülkelerinin açık pazarı olmaktan kurtarılmıştır.
Bu konuda Erhan Bener’in “Bürokratlar” (Remzi Kitapevi, 2002) kitabının üçüncü cildindeki tespitler önemlidir. O yıllarda Daimi Temsilci (Büyükelçi) olan Cahit Kayra, “OECD Türkiye’ye Yardım Konsorsiyomu” nun Türkiye’ye yapılacak yardım için ileri sürdüğü şartları, Osmanlı devletine kabul ettirilen Duyun-u Umumiye şartlarına benzetir: “Bizim okullarda Sevr Anlaşması’nı sadece imparatorluğun coğrafya bakımından parçalanmasını sağlayan bir anlaşma diye okuturlar. Oysa içindeki ekonomik, mali hükümler bu parçalanmadan çok daha önemlidir. Daha sonra, Lozan Anlaşması sırasında, toprak parçalanmasına önem vermeyen sömürgeci devletler, Sevr’in ekonomik ve mali hükümlerini uygulamakta çok direnmişlerdi. Bana kalsa, okullarımızda, Lozan’dan çok, Sevr Anlaşması’nı okutmak gerekir. O zaman gençlerimiz bugünü daha iyi anlayabilirler.”
Kayra’nın tespitleri doğrudur. Çünkü, Paris’te görev yaptığım 1985-1990 döneminde “OECD Türkiye’ye Yardım Konsorsiyumu” toplantılarını Devlet Planlama Teşkilatı adına Planlama Müşaviri olarak izliyordum. O dönemdeki gelişmeler Cahit Kayra’nın yorumuyla “Sevr Dosyası” başlığıyla Boyut Yayınların tarafından basılmıştır. Lozan’a dil uzatanlar bu kitabı mutlaka okumalıdır. Türkiye’nin Lozan’daki ekonomik kazanımlarını “Türkiye Ekonomisi” kitabımda da (Beta, İstanbul) ayrıntılı olarak açıkladım.
Türkiye’nin Lozan’daki ekonomik kazanımları yerine getiremeyeceği zannedilmiştir. 24 Temmuz 1973 tarihinde İsmet İnönü’ye soru yönelten Nazmi Kal’a İnönü’nün verdiği cevap çok önemlidir: “Biz Lozan’da öyle taahhütler altına girdik ki, İtilaf devletleri bizim bu taahhütleri yerine getiremeyeceğimizi zannettiler. Anlaşmaya göre bizim bunları 10 sene içinde yerine getirmemiz gerekiyordu. Ama biz 5 sene içinde yerine getirdik.”
Lozan’daki en büyük ekonomik başarı kapitülasyonların kaldırılmasıdır. Taha Akyol’un 26 Temmuz 2017 tarihinde yayınlanan “Lozan Zırvaları” başlıklı yazısında yer alan karikatür, Lozan öncesinin ekonomik durumunu anlatması açısından çok önemlidir. 22 Temmuz 1909 tarihinde Cumhuriyet’in ilanından 14 yıl önce Kalem dergisinde yayınlanan karikatürde Osmanlı askeri elinde silah ineğin bekçiliğini yapıyor, yabancılar gelip kovalarla süt sağarak götürüyor.
Lozan’da elde edilenleri küçümseyenlere bir hatırlatmada bulunmak isterim. İsmet İnönü Lozan’da müttefiklerin kendisinden çok daha yaşlı ve tecrübeli diplomatlarının karşısına çıktığında henüz 38 yaşında idi ve de bir asker olmasına rağmen ekonomik baskılara boyun eğmemişti. Kendi ifadesiyle Lozan’da en önemli baskı, mali ve ekonomik yönde olmuştur. İsmet İnönü’nün mali konulardaki hassasiyetini yansıtan olayları bilmek gerekir:
Lozan Anlaşması konusunda son sözü Atatürk söylemiştir: “Saygıdeğer Efendiler, Lozan Barış Anlaşması’nın içine aldığı esasları, diğer barış teklifleriyle daha çok karşılaştırmaya gerek olmadığı kanısındayım. Lozan Barış Anlaşması, Türk Ulus’una yüzyıllardan beri hazırlanmış ve Sevr Anlaşması ile tamamlandığı sanılmış büyük bir suikastın yıkılışını anlatan bir belgedir. Osmanlı tarihinde benzeri bulunmayan bir siyasal utku eseridir” (1927, Söylev, II, s. 76, 24 Temmuz 1933, Hakimiyet-i Milliye Gazetesi) Birleşik Krallık açısından değerlendirmeyi ise İngiliz Sir Andrew Ryan yapmıştır:: “Lozan’da onursuz bir barış imzaladık. Lozan, Birleşik Krallığın şimdiye kadar imzalamış olduğu anlaşmaların en uğursuzu, en mutsuzu, en kötüsüdür.”
Geçmişte Kemal Kılıçdaroğlu TBMM açıldığı zaman Lozan Anlaşması’nın imzalandığı günün bayram olarak kutlanmasını öngören teklif vereceklerini açıklamıştır. Kılıçdaroğlu, Nilüfer Belediyesi ve Bursa Lozan Mübadilleri Kültür ve Dayanışma Derneği tarafından Görükle İpekspor Sahası’nda organize edilen “Büyük Mübadil Buluşması” programında yaptığı konuşmada, “Onlar cumhuriyeti sevmiyorlar, onlar demokrasiyi sevmiyorlar. Bu ülkede yoksulluk içinde mücadele verdik. Kanlarımızla mücadeleyi verdik. Dedelerimiz, babalarımız bu mücadeleyi verdi. Şimdi hep beraber Türkiye’yi büyütme zamanı, Türkiye’yi geliştirme zamanı. Bunun mücadelesini vereceğiz” demiştir.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Lozan Anlaşması’nın 99. yılı sebebiyle yayınladığı mesaj da önemlidir: “Türkiye, 2023’e Lozan Antlaşması ve Cumhuriyetimizin 100. yılına emin adımlarla ilerlerken bölgesel ve küresel meselelerdeki etkin konumunu pekiştirmektedir… Bugün Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucu belgelerinden olan Lozan Barış Antlaşması’nın imzalanmasının 99’ncu yıl dönümünü idrak ediyoruz. Lozan Barış Antlaşmasıyla kara sınırlarımız çizilmiş, kapitülasyonlar kaldırılmış, Yunanistan’da kalan Türk azınlığının hakları güvenceye alınmış, kıyılarımıza yakın Yunan adalarının gayrı askeri statüsü teyit edilmiştir. Türkiye, imzalanmasından bu yana geçen 99 yılık zaman zarfında Lozan Barış Antlaşması’nın uygulanmasını titizlikle takip etmiştir.”
Bilinmelidir ki Lozan’ı beğenmeyenler Sevr’e (Sevres) zemin hazırlarlar. Bağımsızlığımızın ve dünya üzerinde saygın bir ülke olarak yer almamızın tapusu olan Lozan Anlaşması’nın hangi şartlarda imzalandığını ve bugüne yansımalarını iyi bilmemiz gerekir.
Lozan Anlaşması Türkiye’nin tapu senedir. Lozan Anlaşması’nın imzalanmasının 100’ncü yılını günümüzün gerçeklerini de dikkate alarak coşkuyla kutlamalıyız. Yukarıda yer alan haritayı genç neslin hafızasına kazımasını sağlayacak etkinlikler düzenlemeliyiz. Çünkü, gerek yurt içinde gerekse yurt dışında bazıları Sevr (SEVRES) Anlaşması’nın hayali içindedirler. Bu nedenle yeni kurulacak olan hükümete bu konuda büyük sorumluluk düşmektedir.
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu geçen yıl, Lozan Barış Anlaşması’nın öneminin yeni kuşaklara iyi anlatılması gerektiğini söylemiş ve TBMM açıldığında Lozan Anlaşması’nın imzalandığı günün bayram olarak kutlanmasını öngören teklif vereceklerini açıklamıştır. (Anadolu Ajansı 24.07.2022) Geçen yıl olmadı ama bu yıl bu teklifi vereceklerine olan inancımı henüz yitirmedim.
CHP Genel Başkanı Kemal Kılıçdaroğlu, Lozan Barış Antlaşması’nın öneminin yeni kuşaklara iyi anlatılması gerektiğini söyledi. Kılıçdaroğlu, TBMM açıldığında Lozan Antlaşması’nın imzalandığı günün bayram olarak kutlanmasını öngören teklif vereceklerini kaydetti.
Haberler – Anadolu Ajansı 24.07.2022 – 04:39
Son Güncelleme : 24.07.2022 – 0
Yazıları posta kutunda oku