Nakşibendi Şeyhi olduğu söylenen bir vatandaşın, 6 yaşındaki kendi kızını bir müridi ile evlendirmesine ilişkin iddiaların haber olması üzerine, Hz. Peygamber ile Hz. Aişe’nin evlilikleri yine gündeme gelmiş bulunuyor.
Diyanet’in İslam Ansiklopedisi’ndeki “Aişe” maddesine göre; Hz. Aişe 614 yılında doğmuş, 624 yılında (iki bayram arasında olmak üzere) Peygamberle evlenmiştir.
Ayrıca aynı yerde “Onun daha önce doğduğunu ve dolayısıyla Hz. Peygamber ile evlendiğinde on dört ile on sekiz yaşlarında olduğunu ileri süren bazı çağdaş araştırmacıların dayandıkları rivayetler sağlam değildir” şeklinde bir yargıya da varılmıştır(1).
Bu bilgiye doğru kabul ettiğimizde karşımıza çıkan sonuç; evlendikleri tarihte Aişe’nin 10 yaşında, Peygamber’in ise 53-54 yaşında olduğudur. Çünkü Peygamberin doğum yılı için 570-571 diyenler vardır.
Ayşenur Arslan Ergül isimli Yüksek Lisan öğrencisi de konuya ilişkin Yüksek Lisans Tezi’nden istifade ile hazırladığı “Hz. Sevde ve Hz. Âişe Özelinde Hz. Peygamber’in Eşlerinin Birbirleriyle Olan İlişkileri” başlıklı makalesinde, “Hz. Âişe, Hz. Peygamberle 18 yaşına kadar 9 yıl yaşamıştır”(2) diyerek, Aişe’nin evlendiğinde 10 yaşında olduğu tezine katıldığını ortaya koymaktadır(3).
Bununla birlikte, Buhari, Müslim, Tirmizi, Ebu Davut, Nesâi gibi güvenilir kabul edilen kaynaklarda, Aişe’nin 6 yaşındayken Peygamberle nişanlandığı, 9 yaşında da evlendiğine ilişkin hadisler bulunduğu da belirtilmektedir(4).
Bu konudaki bir rivayete göre; “Hz. Aişe anlatıyor: ‘Ben altı -bir rivayette yedi- yaşında iken, Hz. Peygamber (a.s.m) benimle evlendi, dokuz yaşında da benimle birlikte oldu’ demiştir”
Asli kaynaklara bakma imkânımız olmadı ama internet ortamında yer alan yazılarda, yukarıdaki hadisin Buharî, Müslim ve Ahmed b. Hanbel gibi güvenilir kabul edilen hadis kaynaklarında olduğu bilgisine yer verilen “Neylu’l-Evtar”(5) isimli eserin yazarı Şevkânî’nin 1760-1834 yılları arasında yaşamış bir Yemenli olduğunu da belirtmiş olalım(6). Yani adı geçen yazar, Selefi İslam anlayışının yaygın olduğu toprakların insanıdır.
Prof. Dr. Yaşar Nuri Öztürk “Arap-Emevî dinciliğinin, İslam düşmanı oryantalistlerle işbirliği halinde iddia ettiğinin aksine, Hz. Âişe, Peygamberimizle evlendiği zaman, 9 yaşında değil, 18 veya 19 yaşındaydı.” diyor(7).
Eski Diyanet İşleri Başkanlarından Prof. Dr. Süleyman Ateş ise “Hz. Aişe’nin Evlenme Yaşı” başlığıyla kaleme aldığı yazısının birinci bölümünde iki farklı rivayete dayanarak evlendiği sırada Aişe’nin 15-20 yaşında olduğunu söylerken(8), ikinci bölümünde Dr. Reşit Haylamaz’ın, evlendiğinde Aişe’nin 17-18 yaşlarında olduğunu, kanıtlarıyla ortaya koyduğunu ifade etmektedir(9).
Yine internet ortamındaki kaynaklarda verilen bilgilere göre; Hz. Aişe’nin evlendiği sıradaki yaşını ilahiyatçılar Ahmet Tekin ve Mustafa İslamoğlu ise 16-19 olarak vermektedirler(10).
Ali Himmet Berki ve Osman Keskioğlu tarafından yazılan “Hatemü’l-Enbiya Hz. Muhammed ve Hayatı” isimli eserin 210. sayfasında, Hz. Aişe’nin hicret sırasında(622) 17 yaşında olduğunun ifade edildiği belirtilmektedir(11). Bu durumda da eğer 624 yılında Peygamberle evlendiği kabul edilirse; o sırada Aişe’nin 19 yaşında olduğu ortaya çıkar.
Prof. Dr. Nihat Hatipoğlu da Aişe’nin evlendiğinde 9 yaşında olduğu iddia edilerek Peygamberimizin küçük bir hanımla evlendiği algısı yaratılmaya çalışıldığını beyanla, “Peygamberimizle evlendiğinde Hz. Aişe’nin yaşı 17 civarındaydı” demektedir(12).
Aişe’nin doğum tarihini ve evlendiğinde kaç yaşında olduğunu çeşitli yollardan inceledikten sonra “Âişe Vâlidemiz’in 606 yılında dünyaya geldiği ve on yedi veya on yedi buçuk yaşında iken de evlendiği sonucuna ulaşmamız mümkün olmaktadır.” diyenler de bulunmaktadır(13).
627 yılında cereyan eden Ahzap (Hendek) Savaşı sırasında yaşanan “Gerdanlık Olayı” ve “İfk/Zina” iftirasının anlatıldığı yazılarda, Aişe’nin o sırada 14-22 yaşlarında olduğuna ilişkin bilgiler bulunmaktadır(14).
Diyanetin İslam Ansiklopedisi’nde “Aişe” maddesinde yer alan 624 yılında evlendiklerine ilişkin bilgiyi doğru kabul ettiğimizde; Aişe gerdanlık olayının ve kendisine atılan İfk iftirasının yaşandığı 627 yılında 14 yaşındaydı ise 11 yaşında, 22 yaşındaydı ise 19 yaşında evlenmiş demektir.
Bu arada bahsi geçen gerdanlık kaybetme ve “İfk İftirası” olayın Müstalik Oğulları üzerine yapılan bir sefer sırasında meydana geldiğini söyleyenler de vardır(15). “Müreysi Gazvesi” olarak da bilinen Müstalikoğulları üzerine yapılan seferin ise 626 yılının sonralarında (Aralık 626) düzenlendiğini ve Peygamberin Ocak-627 yılında seferden Medine’ye döndüğünü söyleyenler olduğu gibi 627 yılında cereyan eden Hendek Savaşı’ndan sonra cereyan etmiş olabileceğini iddia edenler de bulunmaktadır(16).
Olay ister “Müreysi Gazvesi” sırasında olsun isterse 3 ay sonra cereyan eden “Hendek/Ahzab Savaşı” sırasında yaşanmış olsun, bu olay Aişe’nin yaşı konusundaki tartışmaları etkileyecek bir ayrıntı değildir.
***
Anlaşılacağı üzere; evlendiği sırada Aişe’nin kaç yaşında olduğu konusunda ortak bir kanaat yoktur. En önemlisi de evlendiği sırada onun yaşı hakkında bilgi veren yukarıdaki kaynaklar arasında, DİYANETİN İslam Ansiklopedisi ve bir Yüksek Lisans Tezi dışında, 10 yaşında olduğunu söyleyen hiç kimse de bulunmamaktadır!
İşin ilginç yanı hem evlendiklerinde Aişe’nin 17 yaşında olduğunu söyleyenler, hem 15-20 yaşında olduğunu söyleyenler ve hem de 10 yaşında olduğunu söyleyenler, kaynak olarak aynı kişileri gösteriyorlar ki; o kaynak isimlerden birkaçı şöyledir: Ebu Nuaym, İbn Abdilber, İbni Asakir, İbn Esir, İbn Hacer…(17).
Bize kalırsa; Aişe Hz. Peygamber’le nikâhlandığı sırada 10 yaşında olsa bile, karı-koca ilişkisinin, “Rüşd” yaşına eriştikten, yani en azından 15’inden sonra başladığı da düşünülebilir. Gelin görün ki; Diyanet’e göre, kızlarda ergenlik yaşının alt sınırı da 9’dur ve 9 yaşını tamamlamış kızlar evlendirilebilir(18).
Hatta bazı Diyanet yayınlarında bulunan “Babası veya baba-dedesi dışındaki bir velisi tarafından küçükken evlendirilen kimseler bulûğa erdiklerinde dilerlerse hâkime başvurup velilerinin yaptığı evliliği feshettirebilirler. Hâkimin feshetmesine kadar evlilik geçerliliğini korur.” şeklindeki ibareden, kızların babaları veya baba-dedeleri tarafından buluğ çağından önce de evlendirilebilecekleri gibi bir anlam da çıkmaktadır(19).
***
Dedik ki; Aişe 10 yaşında Peygamberle nikâhlansa bile karı-koca ilişkisi sonraki yıllarda başlamış olabilir. Zira tam anlamıyla bir devrim veya inkılap niteliğinde olan yeni dini tebliğle görevlendirilen bir peygamberin, arkasına maddi ve manevi güç toplamak istemesi aklın gereğidir. Hukuk diliyle söyleyecek olursak; hayatın olağan akışına uygundur.
Bu sebeple Hz. Peygamber, Mekke’nin en zengin ve saygın kişiliklerinden birisi ve çocukluktan beri yakın arkadaşı ve HİCRET yoldaşı olan Ebu Bekir’in desteğini almayı düşünmüş olabilir. Bunun için de vakit geçirmeden onun kızıyla nikâhlanmayı bir siyaset yolu olarak gördüğü kabul edilebilir.
Hz. Peygamber, ilk eşi olan ve 40 yaşındayken kendisiyle evlendiği (yani biyolojik olarak menopoz sınırına yaklaşan) Hz. Hatice’den peş peşe 6 çocuk ve Mısır Mukavkısı’nın cariye olarak gönderdiği Maria isimli kadından 1 çocuk yaptığı halde, aralarında tartışmaların odağındaki Aişe’nin de bulunduğu diğer eşlerinden hiç çocuk yapmamıştır.
Mesela; evlendiklerinde günümüz ulemasının çoğunluğuna göre; Aişe 15-20 (Diyanetin İslam Ansiklopedisine göre 10), Hafsa 20, Safiye 19, Zeynep 35 yaşındadır. Peki, nasıl oluyor da Hz. Peygamber, menopoz sınırına gelmiş Hatice’den peş peşe 6 çocuk yaparken, gencecik kadınlardan çocuk yapmıyor? Oysa Hz. Peygamber, Aişe ile evlendiğinde(624) 54, Hafsa ve Zeynep ile evlendiklerinde(625) 55, Safiye ile evlendiğinde(629) 59 yaşındadır.
Bu durumda aklımıza gelen, Peygamberin Hatice dışındaki evliliklerinin, cinsellikten öte, politik, diplomatik ve özellikle himaye amaçlı evlilikler olduğudur.
Unutulmalıdır ki; Aişe, 1. Halife’nin, Hafsa 2. Halife’nin, Ümmü Habibe Kureyş’in Reisi Ebu Süfyan’ın, Safiye Hayber Beyinin, Cüveyriyye Müstalikoğulları Reisi’nin kızlarıdır.
Maria Mısır Hükümdarının hediyesi, Zeynep ise Halasının kızı, yakın arkadaşı Abdullah b. Cahş’ın kardeşidir.
Yani kayınpederlerin hemen hepsi siyaseten güçlü, aileleri maddi olarak varlıklı, nesep olarak soylu/asil adamlardır.
Arap kültüründe zenginlik, soy, asalet ve kabile nüfusunun çokluğu, bir övünç vesilesidir ve her şeyin üstündedir. Hele de kabile çatışmalarının hüküm sürdüğü o devirde ki; Kur’an bu duruma yermiştir(20).
Peygamberin diğer eşleri ise himayeye muhtaç, bazıları yaşı geçmiş (ihtiyar) kadınlardır. Mesela Hz. Hatice’nin vefatı üzerine evlendiği ikinci kadın olan Hz. Sevde, 5 çocuklu, dul, yaşlı ve sağlığı pek de düzgün olmayan bir kadındı. Keza Ümmü Seleme de evlendiklerinde dul ve çok çocuklu bir kadındı. Yani Peygamber bu kadınlarla evlenerek, ilk Müslümanlardan olan ölmüş kocalarından kalan yetimleri himaye etmek istemiştir.
Onlarla yapılan evlilikler bir anlamda kâğıt üzerindeki evliliklerdir.
Bu durumda Hz. Peygamber’in, cahiliye döneminden yeni çıkmış ve eski kültürlerinden tam olarak sıyrılamamış bir toplumda, çeşitli sebeplerle yapmış olduğu evlilikler, bugünkü çağdaş toplum düzeninde ve insanlığın eriştiği medeniyet seviyesinde yapılacak evlilikler için esas alınamaz, emsal teşkil edemez.
***
Oxford Üniversitesi’nin yaptığı bir araştırmaya göre; Muhammed’in Aişe ile 9 yaşında evlendiğini iddia eden hadis, onun ölümünden 150 yıl sonra Irak’ta Hişam bin Urvah adındaki bir ravi tarafından mezhep propagandası için uydurulduğu belirtilmiştir(21).
680 yılanda Medine’de doğup, 763 yılında Bağdat’ta öldüğünü söyleyen kaynaklara göre; Hişam b. Urve hakkında, güvenilir kabul edilen hadis kitaplarına da giren 400-1000 civarında hadis rivayet ettiği, Irak’a yerleştikten sonra hadis rivayeti konusunda titiz davranmadığı, gevşeklik ettiği, babasına ait olmakla beraber ondan bizzat duymadığı hadisleri duymuş gibi nakletmeye başladığı, rivayetlerini ihtiva eden kitapları Bağdat’a götürmediği için bu hatalara meydan verdiği, rivayetleri birbirine karıştırdığı, en önemlisi de Abbasi Halifesi Mansur tarafından himaye edildiği, paraya boğulduğu… şeklinde iddialar bulunmaktadır(22).
Üstelik DİYANET yayını olan bu kaynaklarda yer alan “Hişâm’ın bir ziyaretinde 100.000 dirheme ulaşan borçlarını ödeyebilmek için halifeden yardım istediği, onun da kendisi gibi bir âlimin bu kadar büyük borç altına nasıl girdiğini sorduğu, Hişâm’ın Allah’a (bir rivayete göre Allah’a ve emîrü’l-mü’minîne) güvenerek çocuklarını evlendirip onlara birer ev aldığını söylemesi üzerine Mansûr’un borcunu ödedikten başka ayrıca 10.000 dirhem ihsanda bulunduğu” denilerek Hişam b. Urve’nin, Abbasi Halifesi Mansur tarafından himaye edildiği ve “Cenaze namazının bizzat Halife Mansûr tarafından kıldırıldığı”(23) şeklinde verilen bilgiler önemlidir.
Böyle bir adam hakkında yapılan “Hadis Uydurucusu” nitelendirmesi, bize göre de içinde bulunduğu hal ve şartlara uygun bir nitelendirmedir. Zira Emevi ve Abbasi Halifelerinin hizmetine giren ve onlar tarafından himaye gören hadisçilerin, halifelerin işine yarayacak şekilde hadis uydurdukları yaygın bir kanaattir.
Hişam b. Urve’nin çağdaşı olan ve aynı zaman diliminde aynı topraklarda yaşamakla onu yakından tanıması kuvvetle muhtemel olan İmam-ı Azam Ebu Hanife’nin(699-767) “Sultanın sofrasına oturan âlimin fetvasına itibar edilmez” dediği rivayet edilmektedir.
İşin ilginç yanı, rivayete göre; ben siyasal iktidarın işine gelecek şekilde fetva veremem ve siyasal iktidarın çizdiği çerçevede düşünce üretemem tavrıyla hareket ettiği ve verdiği resmi görevi kabul etmediği için Ebu Hanife’nin zindanda işkence ile ölümüne sebep olan Halife Mansur, hadis uydurmakla itham edilen Hişam b. Urve’nin cenaze namazını kıldırmış bir Abbasi Halifesidir…
Ömer Sağlam
Araştırmacı Yazar
10.12.2022
___________
1-https://islamansiklopedisi.org.tr/aise
2-https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/1674164
3- 1 ve 2 nolu dipnotlarla belirtilen iki görüşün dile getirildiği yazıların kaynakçalarına bakıldığında; her iki yazarın da Ebu Nuaym, İbn Abdilber, İbn Hacer gibi müelliflerin eserlerinden de istifade ettikleri anlaşılmaktadır.
4-https://tr.wikipedia.org/wiki/Ai%C5%9Fe
5-
6- https://islamansiklopedisi.org.tr/sevkani
7- https://www.hurriyet.com.tr/hz-ise-peygamberimizle-kac-yasinda-evlendi-10303674
8-http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1884:hz-ayenn-evlenme-yai-1&catid=97:ekim-2016&Itemid=20
9-http://www.suleyman-ates.com/index.php?option=com_content&view=article&id=1885:hz-ayenn-evlenme-yai-2&catid=97:ekim-2016&Itemid=20
10- https://tr.wikipedia.org/wiki/Ai%C5%9Fe
11-https://sorularlaislamiyet.com/hz-ayse-aise-validemiz-peygamber-efendimiz-ile-evlendiginde-kac-yasindaydi-bu-evlilig-dokuz-yasinda
12-https://www.takvim.com.tr/yazarlar/nihat_hatipoglu/2022/11/11/hz-aise-hz-peygamber-efendimiz-ile-evlendiginde-kac-yasindaydi
13-https://sorularlaislamiyet.com/hz-ayse-aise-validemiz-peygamber-efendimiz-ile-evlendiginde-kac-yasindaydi-bu-evlilig-dokuz-yasinda
14-https://tr.wikipedia.org/wiki/Gerdanl%C4%B1k_Olay%C4%B1 & https://tr.wikipedia.org/wiki/Ai%C5%9Fe
15-https://islamansiklopedisi.org.tr/ifk-hadisesi
16- Prof. Dr. İbrahim Sarıçam, Hz. Muhammed (s.a.s.) ve Evrensel Mesajı, Ankara 2001, s. 162-163’den naklen İslam Ansiklopedisi “Mustalik” maddesi, https://islamansiklopedisi.org.tr/mustalik-beni-mustalik
17-Karşılaştırma için bkz. https://islamansiklopedisi.org.tr/aise ;
https://www.takvim.com.tr/yazarlar/nihat_hatipoglu/2022/11/11/hz-aise-hz-peygamber-efendimiz-ile-evlendiginde-kac-yasindaydi;
18- https://www.sozcu.com.tr/2018/gundem/diyanete-gore-9-yasina-giren-kiz-evlenebilir-2156867/
19- İlmihal, c,2, İSAM Yayını, İstanbul, 1999, s, 214. Not: DİB, gerektiğinde(başı sıkışınca) “ bu yayın bize ait değildir. TDV ayrı, DİB ayrı kurumlardır” diyebilmektedir. Ancak bu İLMİHAL Diyanet İşleri Başkanlığı’nın resmi internet sitesinde de yüklüdür ve biz bu alıntıyı internet adresinden yaptık. İlmihalde bulunan bu bilgiler Prof. Dr. M. Akif Aydın tarafından kaleme alınmıştır.
20- https://kuran.diyanet.gov.tr/tefsir/sure/102-tekasur-suresi
21-https://tr.wikipedia.org/wiki/Ai%C5%9Fe
22- https://islamansiklopedisi.org.tr/hisam-b-urve
23-Aynı kaynak.