ESKİ ASKERLER (13)
HÜSEYİN MÜMTAZ
Bu gün elimde olan kitap; Mareşal Fevzi Çakmak’ın “Batı Rumeli’yi Nasıl Kaybettik?” (İş Bankası Yay. Mayıs 2011) adlı anıları.
Çakmak, İstanbul’da 1876’da doğdu. Babası Çakmakoğulları’ndan Tophane kâtibi Miralay Ali Sırrı Bey, annesi Varnalı Müftü Hacı Bekir Efendi’nin kızı Hasene Hanım’dır. İlk ve orta öğrenimini tamamladıktan sonra Harp Okulu’na girerek piyade teğmen rütbesiyle mezun oldu (28 Ocak 1896). 25 Aralık 1898’de Harp Akademisi’ni kurmay yüzbaşı rütbesiyle bitirdi. 1901’de kıdemli yüzbaşı, 1902’de binbaşı, 1906’da yarbay, 1907’de albay rütbelerini kazandı. 29 Aralık 1908’de 35. Tugay Komutanlığı’na atandı; bu görevinin yanı sıra Taşlıca Mutasarrıflığı ve Komutanlığı da ek olarak kendisine verildi. 27 Temmuz 1910’da Mürettep Kosova Kolordusu Kurmay Başkanlığı’na atandı. 29 Eylül 1910’da yarbay oldu. 15 Ocak 1911’de İstanbul’da Genelkurmay 5. Şube Müdürlüğü’ne getirildi. Ardından İşkodra Kolordusu Kurmay Başkanlığı ve Batı Rumeli’de İtalyanlara karşı kurulan Batı Ordusu’nda Kurmay Başkanı olarak yer aldı. Bu görevlerden sonra sırasıyla 3 Temmuz 1912’de Yakova Tümen Komutan Vekilliği, 6 Ağustos 1912’de Kosova Genel Kuvvetler Komutanlığı Kurmay Başkanlığı, 29 Eylül 1912’de Kosova Genel Kuvvetler Komutanlığı Kurmay Başkanlığı, 29 Eylül 1912’de Vardar Ordusu Komutanlığı I. Şube Müdürlüğü görevlerini üstlendi. Balkan Savaşı’na bu görevi ile katıldı. 2 Ağustos 1913’te Ankara Redif Tümeni Komutanı, 6 Kasım 1913’de 2. Tümen Komutanı oldu. Üstlendiği görevlerdeki başarıları nedeniyle rütbesi 24 Kasım 1913’te albaylığa, 2 Mart 1914’te mirliva (tuğgeneral)lığa yükseltildi. Fevzi Paşa, I. Dünya Savaşı’nda 5. Kolordu Komutanlığı ile birlikte Anafartalar Grubu Komutan Vekilliği’ni birlikte yürüttü. Savaşın ilerleyen aşamalarında 2. Kafkas Kolordusu Komutanlığı (7 Eylül 1916), Diyarbakır’da 2. Ordu Komutanlığı (5 Temmuz 1917) ve Filistin Cephesi’nde de 7. Ordu Komutanlığı’na (9 Ekim 1917) atandı. 28 Temmuz 1918’de rütbesi ferik (korgeneral)liğe yükseltildi. Fevzi Paşa, Mondros Mütarekesi’nden kısa süre sonra, İstanbul’da Genelkurmay Başkanlığı’na atandı (24 Aralık 1918). Mütareke’den sonra İstanbul’da kurulan I. Ordu Kıtaatı Müfettişliği’ne atandı. Harbiye Nazırı oldu. Fevzi Paşa, İstanbul’un 16 Mart 1920’de işgali üzerine Anadolu’ya geçme kararı aldı ve 27 Nisan 1920’de Ankara’ya geldi. Ankara istasyonunda Mustafa Kemal Paşa, bir kısım bakanlar ve milletvekilleri tarafından karşılandı. Aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulu’na Kozan milletvekili olarak takdim edildi. Meclis’te yaptığı konuşmasında İstanbul’daki bütün oldubittilerin İngilizlerin baskısı ile gerçekleştiğini açıkladı. Fevzi Paşa, TBMM’de yapılan ilk “İcra Vekilleri Heyeti” seçiminde Millî Müdafaa Vekilliği’ne seçildi. Ankara’daki bu gelişmeler üzerine, Nemrut Mustafa Paşa Divan-ı Harbi tarafından idama mahkûm edildi; bu karar 27 Mayıs 1920’de Padişah Vahdettin tarafından onaylandı. Fevzi Paşa, TBMM’nin 24 Ocak 1921 tarihli oturumunda, üzerinde bulunan Millî Müdafaa Vekilliği’nin yanı sıra İcra Vekilleri Heyeti Reisliği’ne seçildi. 2 Nisan 1921’de, rütbesi –İkinci İnönü Zaferi’ndeki hizmetleri nedeniyle- TBMM kararıyla birinci ferik(orgeneral)’liğe yükseltildi. 5 Ağustos 1921’de TBMM’de “Mustafa Kemal Paşa’ya üç ay süreyle Başkomutanlık yetkisini veren Kanun”un kabul edildiği gün, Fevzi Paşa da Genelkurmay Vekilliği’ne seçildi.12 Ağustos 1921’de Başkomutan Mustafa Kemal Paşa’yla beraber Ankara’dan hareketle Polatlı’daki Cephe Karargâhı’na geldi. Büyük Zafer’den sonra rütbesi mareşalliğe yükseltildi (3 Eylül 1922). Fevzi Paşa, 27 Ekim 1922’de Genelkurmay Vekilliği görevinin yanı sıra Batı Cephesi Komutanlığı görevini de üstlendi. Temmuz 1923’te yapılan 2. Dönem TBMM seçimlerinde İstanbul’dan milletvekili seçildi. Cumhuriyet’in ilanı üzerine 30 Ekim 1923 günü İsmet Paşa tarafından kurulan ilk Cumhuriyet kabinesinde de Genelkurmay Vekili olarak görevini sürdürdü. 21 Kasım 1923’te, kırmızı-yeşil şeritli İstiklal Madalyası ile ödüllendirildi. Üzerinde yalnızca Genelkurmay Başkanlığı görevi bulunmak üzere 12 Ocak 1944 tarihine kadar hizmet verdi; bu tarihte emekliye ayrıldı. Fevzi Çakmak emekli olduktan sonra siyasi hayatına Demokrat Parti listesinden bağımsız olarak İstanbul milletvekili seçilerek devam etti. 10 Nisan 1950’de İstanbul’da vefat etti
Doğu cephesi yıllarını da “Büyük Harb’de Şark Cephesi Harekâtı” (Ankara 1936) adıyla kitap halinde yayımlamıştır. 29 Mart 1911 tarihinden başlayan, arada bazı kesintilerle 2 Nisan 1950 tarihine kadar süren günlükleri de, Nilüfer Hatemi’nin düzenlemesiyle 2 cilt olarak 2002 yılında “Mareşal Fevzi Çakmak ve Günlükleri” adıyla Yapı Kredi Yayınları arasında yayınlanmıştır.