Akdeniz’de Düzensiz Göç

Akdeniz’de Düzensiz Göç ile Mücadele Kapsamında Avrupa Birliği’nin Sınır Güvenliği Politikaları

Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Gülce UYGUN Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi

Sınır güvenliği ve düzensiz göç ile mücadele özellikle son yıllarda Avrupa Birliği’nin ana gündem maddelerinden birini teşkil etmektedir. Resmi veriler, 2015 yılında Avrupa Birliği (AB)’ne yönelen düzensiz göçmenlerin sayısının 1.8 milyona ulaştığını ve bu düzensiz göçmenlerin 1 milyondan fazlasının deniz yolunu kullandığını ortaya koymaktadır. II. Dünya Savaşı’ndan beri Avrupa’ya yönelen bu en büyük göç dalgasının ana rotasını Akdeniz oluşturmaktadır. Avrupa’yı hedefleyen düzensiz göçmenler çoğunlukla Batı Akdeniz’de İspanya, Orta Akdeniz’de İtalya ve Doğu Akdeniz’de Türkiye’den transit geçerek Yunanistan üzerinden AB sınırlarına ulaşmaya çalışmaktadır. Akdeniz’de düzensiz göç ile mücadele, kıyıdaş devletleri olduğu kadar uluslararası aktörleri de ilgilendirmekte, kaynak, transit ve hedef ülkelerin yetki, yükümlülük ve sorumlulukları kapsamında uluslararası işbirliğini gerekli kılmaktadır. AB’nin sınır güvenliği politikalarında düzensiz göç ile mücadelenin yanı sıra göçmen kaçakçılığı, terörizm ve sınır ötesi suçlar ile mücadele de önemli bir yer teşkil etmektedir. Özellikle 2015’de yaşanan göçmen krizinin akabinde, AB bir taraftan sınır güvenliği tedbirlerini arttırırken diğer bir taraftan hedef ve transit ülkelerle; bölgesel ve uluslararası aktörlerle işbirliğini güçlendirmektedir. AB’nin sınır güvenliğinde temel kurumsal mekanizmayı 2004 yılında kurulmuş olan Avrupa Sahil ve Sınır Güvenlik Ajansı (Frontex) teşkil etmektedir. Son dönemde sıkılaştırılan tedbir ve uygulamalar kapsamında Ajans’a ayrılan bütçenin arttırılması ve personel sayısının 2020’ye kadar iki katına çıkarılması hedeflemektedir. Ayrıca AB, Geri Kabul Anlaşmaları çerçevesinde göçmenleri sınırlarından uzak tutmaya çalışmaktadır. Tüm bu sınır güvenliği tedbirlerine karşın, göçün nedenleri ve göç yollarında hayatını kaybeden göçmenler göz önünde bulundurulduğunda AB politikalarında konunun insani boyutunun yeterince ele alınmadığı gözlemlenmektedir. Bu bağlamda bu çalışmada, göçmenleri sınırlarına yöneldiklerinde bir sorun olarak görmenin ötesinde, AB’nin göçün nedenlerine de odaklanarak sorunu kaynağında çözmede daha kapsayıcı ve sürdürülebilir politikalara ihtiyaç olduğu savunulmaktadır. Çalışmanın amacı AB’ye Akdeniz üzerinden yönelen düzensiz göçün genel profilini ortaya koymak; ve AB’nin sınır güvenliği politikalarını ve uygulamalarını incelemektir.

Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği, Düzensiz Göç, Akdeniz, Sınır Güvenliği, Frontex

GİRİŞ

Avrupa Birliği’ne Akdeniz’den gerçekleşen düzensiz göç hareketliliği, Batı Akdeniz (Western Mediterranean Route), Orta Akdeniz (Central Mediterranean Route) ve Doğu Akdeniz (Eastern Mediterranean Route) olarak adlandırılan üç ana hat üzerinden gerçekleşmektedir. Her biri kaynak ülkeleri, göç nedenleri, tercih edilme sebepleri, zaman içinde gösterdiği hareketlilik açısından farklı özelliklere sahiptir. Düzensiz göç, kendi ülkesinden çıkarken, ve/veya hedef ülkeye girerken, ve/veya yolu üzerinde bulunan bir ülkeden transit geçerken göçmenlerin bahsi geçen gönderen, transit ve kabul eden ülkelerin yasalarına ve düzenleyici normlarına uymama durumu olarak tanımlanmaktadır.1

AB dış sınırlarının korunmasında, düzensiz göçün önlenmesinde ve göçmen kaçakçılığı, suçlarla ve terörizmle mücadelede ortak politikalar geliştirmekte ve sınır güvenliği mekanizmaları kullanmaktadır. Son yıllarda karşılaştığı göçmen akımı, özellikle sadece 2015 yılında 2 milyona yakın göçmenin yol açtığı kriz AB’yi daha sert bir tutum göstermeye sevk etmektedir. Çalışmada ilk olarak AB’de ortak sınırların temeli olan Schengen bölgesinin oluşturulması ve ortak sınır güvenliği politikalarının hukuki temeli ele alınmakta ve deniz alanlarındaki düzensiz göçe yönelik uygulamaların hukuki çerçevesi çizilmektedir. Daha sonra AB’ye Akdeniz’den yönelen göç hareketliliğinin ana rotaları ve özellikleri ele alınmaktadır. Son olarak giderek arttırılan tedbirler kapsamında AB’nin sınır güvenliği mekanizmaları ve mali araçları incelenmektedir.

AVRUPA BİRLİĞİ SINIR GÜVENLİĞİ: HUKUKİ ÇERÇEVE

Avrupa Birliği’nin ortak sınırlarının temeli 1985 yılında İtalya hariç Avrupa entegrasyonunun kurucu beş ülkesinin (Fransa, Almanya, Belçika, Hollanda, Lüksemburg,) Schengen Protokolünü imzalayarak birbirleri arasındaki sınırları kaldırmasına dayanmaktadır. Schengen I olarak da adlandırılan bu girişim 1990 yılında daha detaylandırılmış ve 1995 yılında yürürlüğe girmiştir.2 1999 yılında yürürlüğe giren Amsterdam Anlaşması ile Schengen alanı ile ilgili uygulamalar hukuksal bir boyut kazanmış, ve 2009 yılında yürürlüğe giren Lizbon Anlaşması ile üç sütunlu yapının ortadan kalkmasıyla karar alma süreçlerinde devletlerin etkileri genişletilmiştir.3 400 milyondan fazla AB vatandaşının serbest dolaşımını sağlayan Schengen bölgesine bazı AB üyesi ülkeler dahil olmazken (İngiltere, İrlanda, Romanya, Bulgaristan ve Hırvatistan) AB üyesi olmayan ülkeler (Norveç, İsviçre,

1 Richard Perruchoud, Jillyanne Redpath (Ed.) Göç Terimleri Sözlüğü, Uluslararası Göç Örgütü (IOM), No 31, 2013.
2 Detlef W. Karioth « Border Management Issues: Border Security and Humanitarian Aspects”, Omar Grech ve Monika Wohlfeld (Ed.), Migration in the Mediterranean: Human Rights, Security and Development Perspectives, Mediterranean Academy of Diplomatic Studies. 2014, 78.
3 Ibid, 81.

Lihtenştayn ve İzlanda) de katılmakta ve toplam 26 ülkeden oluşmaktadır. Schengen alanı ile oluşan ortak sınırlar çerçevesinde AB’nin dış sınırları denizde yaklaşık
44.000 km, karada ise 9.000 km olmaktadır. 4

AB’nin sınır güvenliği politikasının temelini Schengen Sınır Kanunu (Schengen Borders Code)5 oluşturmakta ve dış sınırlardaki geçişler, ortak sınırlardan girişler, ve Schengen bölgesinde kalış sürelerini düzenlemektedir. AB vatandaşları ve diğer serbest dolaşım hakkına sahip kişiler için de dahil olmak üzere, giriş ve çıkış noktalarında yapılan kontrollerle kamusal düzenin, iç güvenliğin ve kamu sağlığının temini amaçlanmaktadır.6 Sınırlardaki uygulamaların hukuki temeli, AB’nin tüm vatandaşlarına iç sınırların olmadığı, herkesin serbest dolaşım hakkına sahip olduğu ve bunun dış sınırlarda uygun denetim mekanizmaları ile garanti altına alınması gerektiğini belirten, AB Anlaşması’nın (Treaty on European Union) 3(2). Maddesi’ne dayanmaktadır.7

Aynı şekilde, AB’nin İşleyişi Hakkında Anlaşma (Treaty on the Functioning of the European Union- TFEU )8, AB’nin dış sınırlarının kontrolü için ortak politika oluşturma yetkisinin altını çizerek, bunun üye devletlerin dayanışması temelinde (67. Madde), mali konularda ortaklık dahil olmak üzere (80. Madde) ve dış sınırlar için aşamalı bir ‘entegre yönetim sistemi’ geliştirilerek (77(1)(c) ve 77(2) (d)) sağlanması gerektiği vurgulanmaktadır.9 Avrupa Parlamentosu ve Konseyin ortak üstlendiği dış sınır kontrolü ile ilgili yasama yetkisi TFEU 77(2)(b) ve 79(2)(c) maddelerinde düzenlenmekte ve AB’ne girişlerde gözetim, denetim ve güvenlik önlemlerinin arttırılması, yasa dışı geçişlerin önlenmesi için entegre sınır yönetimini sisteminin kurulmasının hukuki dayanağını oluşturmaktadır.10

Sınır güvenliği uygulamaları ana hatlarıyla kara, deniz ve hava olarak sınıflandırılmakta ve her biri için farklı denetim mekanizmaları kullanmaktadır. AB’nin 2015 yılında yaşadığı göç krizinin de ortaya koyduğu üzere en zorlu denetim deniz sınırlarında gerçekleşmektedir. Uluslararası deniz hukukuna uygun olarak gerçekleşmesi gereken denizlerdeki sınır denetimlerinde insan hakları ihlalleri konusu ön plana çıkmaktadır. Devletlerin denizlerdeki yetki ve sorumlulukları deniz

4 « Roles & Responsibilities »,, Frontex, Erişim 01.09.2019. responsibilities/
5 « Regulation (EU) 2016/399 of the European Parliament and of the Council of 9 March 2016 », Erişim 01.09.2019.
6 « Protection of EU external borders », European Parliament, 2018. Erişim 03.09.2019. 7 Ibid
8 « Consolidated versions of the Treaty on European Union and the Treaty on the Functioning of the European Union 2012/C 326/01 ». Erişim 04.09.2019. content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT
9 « Protection of EU external borders »
10 Ibid

alanlarının hukuki yapısıyla doğrudan ilişkili olup, karasularında, bitişik bölge ve Münhasır Ekonomik bölgede ve açık denizlerde müdahale yetkileri farklılık göstermektedir.11

Denizlerde hayati tehlikesi olan kişilere yardım etme, arama ve kurtarma vazifeleri açısından açık denizlerdeki faaliyetlerin temel dayanağını 1982 yılında imzalanan BM Deniz Hukuku Sözleşmesi’nin yanı sıra Denizde Can Güvenliği Uluslararası Sözleşmesi (SOLAS) ve Denizde Arama ve Kurtarma Uluslararası Sözleşmesi (SAR) oluşturmaktadır.12 Denizlerdeki sınır güvenliği denetimlerinde, karada olduğu gibi göçmenlere bireysel olarak müdahale edilebilmesi mümkün olmamakta, yapılacak müdahalenin deniz araçlarına yöneltilmesi söz konusu olmaktadır. Bu bağlamda, deniz alanlarında düzensiz göçü önlemeye yönelik tedbirler ve uygulamalar deniz araçlarının ve deniz alanlarının kullanımı ile ilgili deniz hukuku kuralları kapsamında ele alınmaktadır.13 Hukuksal boyutta bir başka dayanağı 1951 Cenevre Sözleşmesi oluşturmakta, bireylerin sığınma talebinde bulunmaları, başka bir ülkede mülteci olarak barınabilmeleri, gönüllü dönüş yapabilmeleri ve üçüncü bir ülkeye yerleştirilebilmeleri gibi hükümlerini yerine getirmekle ise 1950 de kurulan Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) görevlendirilmiş bulunmaktadır.
14

Bir gemi kaptanının hayatı tehlikede olanları ve denizde kurtlanılanları ‘güvenli bir yere’ teslim etme yükümlülüğü vardır15 ve bu noktada denizlerde kurtarılan ya da düzensiz göçmen olduğu tespit edilen kişilerin nereden karaya çıkarılacağı konusu sınır güvenliği denetimlerinin insani boyutunun en tartışmalı alanlarından birini oluşturmaktadır. Aynı şekilde, “geri göndermeme ilkesi” ne saygı AB hukuku kapsamında, Schengen Sınırları Kanunu’nda şart koşulmasına karşın16, mevcut uygulamalar sonucu eleştirilen konulardan biri olmaktadır.

AB’nin sınır güvenliği ve göç ile ilgili politikalarının temel dayanaklarından birini de AB Temel Haklar Bildirgesi17 teşkil etmektedir. Sığınma hakkı (18. Mad.), toplu sınır

11 A. Aslı Bilgin, « Göçmenlere Yönelik Deniz Operasyonlarında Frontex’in Müdahale Yetkisinin Uluslararası Hukuk Kapsamında Değerlendirilmesi », Hacettepe HFD, 7(2) 2017, 58.
12 Sığınma, Sınırlar ve Göç ile İlgili Avrupa Hukuku El Kitabı, European Union Agency for Fundamental Rights, 2014. Erişim 11.10.2019.
081e2049653c.0009.02/DOC_2 , 37.
13 Gökhan Aydın, « Deniz Yoluyla Gerçekleştirilen Düzensiz Göç ile Mücadelede Devletlerin Yetki ve Uygulamaları », Göç Araştırmaları Dergisi, 2: 2, 2016, 123.
14 Ibid, 173.
15 Sığınma, Sınırlar ve Göç ile İlgili Avrupa Hukuku El Kitabı, 37.
16 Ibid.
17 « Charter of Fundamental Rights of the European Union, 2012/C 326/02 » Erişim 11.10.2019

dışı ve iade etmelerin yasaklanması (19. Mad.)18 ve yaşama hakkı, eşitlik, özgürlük, çocuk hakları ve güvenlik gibi diğer temel haklar bu çerçevede güvence altına alınmıştır.19 AB sınır güvenliği operasyonlarında “geri itme” yöntemi ile elverişsiz koşullarda göçmen taşıyan tekneler, botlar ve deniz araçlarının üçüncü bir ülkeye itilmeleri veya açık denizde bırakılmaları dolayısıyla göçmenlerin iltica başvurusunda bulunmalarının engellenmesi ve hatta hayatlarını kaybetmeleri hem AB hukukuna hem de uluslararası hukuka aykırı bir şekilde gerçekleştirildiği gözlemlenmektedir.20

⦁ AVRUPA BİRLİĞİ’NE AKDENİZ’DEN YÖNELEN DÜZENSİZ GÖÇ ROTALARI

Harita 1’de görüldüğü üzere, Akdeniz’den AB sınırlarına göç hareketliliği üç ana hat üzerinden gerçekleşmektedir.21 Batı Akdeniz, Orta (Merkez) Akdeniz ve Doğu Akdeniz Rotaları olarak adlandırılan bu hatlarda AB’ye yönelen düzensiz göç hareketliliği yoğun bir şekilde yaşanmakta ve arttırılan AB sınır denetim tedbirlerine karşın risk analiz raporlarına göre halen tehditler en yüksek düzeyde seyretmektedir.22

18 19. Maddeye göre: 1. Toplu sınır dışı etmeler yasaktır.2. Hiç kimse, ölüm cezası, işkence veya başka insanlık dışı veya alçaltıcı muamele veya cezaya tabi tutulması konusunda ciddi bir tehlikenin bulunduğu bir Devlete geri gönderilemez, sınır dışı edilemez veya iade edilemez.
19 « Protection of EU external borders »
20 Bilgin, « Göçmenlere Yönelik », 58.
21 Bu çalışmada, Avrupa Birliği’ne Akdeniz’den yönelen düzensiz göç hareketlerine odaklandığından AB sınırlarını hedefleyen diğer göç yolları olan Batı Balkan Rotası (Western Balkan Route), Doğu Sınır Rotası (Eastern Borders Route), Karadeniz Rotası (Black Sea Route) ve Batı Afrika Rotası (Western African Route) kapsam dışında bırakılmıştır. Ancak AB’ye kara sınırından girişlerde kullanılan Batı Balkan rotası da dönemsel olarak yoğunluk arz eden göç hatlarından olup, bu rotadaki göç hareketliliği Doğu Akdeniz Rotasındaki denetimlerin arttırılması ile doğrudan ilişkilendirilmektedir. Detaylı bilgi için
: « Western Balakn Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 borders/migratory-routes/western-balkan-route/
22 Frontex, Erişim 10.09.2019.

Harita 1: AB sınırlarında yasa dışı geçiş verileri (2018)23

⦁ Batı Akdeniz Rotası

Düzensiz göç hareketliliğinin giderek artış gösterdiği Batı Akdeniz Rotası, Afrika kıtasından Fas’tan çıkış yapan göçmenlerin Avrupa kıtasına İspanya’dan girmeyi hedefledikleri göç yoludur. 2018 verilerine göre AB’ye ulaşmak için en çok kullanılan göç yolu olan Batı Akdeniz rotasının kaynak ülkelerini Fas, Sahra-Altı Afrika, Gine, Mali ve Cezayir oluşturmaktadır.24 Bu rota aynı zamanda kaçakçılık (insan, silah, uyuşturucu, vb.) ve suç networklerinin de en çok kullandığı rota olma özelliğini taşımaktadır.25

Grafik 1’de görüleceği üzere 2018 yılında bir önceki yıla göre iki katından fazla bir göç hareketliliği kaydedilmiştir. Önceleri çoğunlukla ekonomik sebepler ve

23« Risk Analysis For 2019», Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019. . , 6.
24 « Western Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 eu-borders/migratory-routes/western-mediterranean-route/
25 « Focus on Western Mediterreanean route: Frontex in Spain » Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 isGpCE

Avrupa’nın sunabileceği daha iyi iş ve yaşam imkanları gibi nedenlerle gerçekleşen Afrika kıtasından göçte günümüzdeki artışın altında Sahra-Altı Afrika’daki çatışmaların etkisi fazlaca hissedilmektedir. Kaynak ve transit ülkelerde artan siyasi istikrarsızlığın yanı sıra, kaçakçılığın artan maliyetine karşın Batı Akdeniz Rotasının halen en az maliyetli rota oluşu da bu hattaki düzensiz göç hareketliliğinin artışını etkilemektedir. Avrupa Birliği’ne en kısa mesafeden ve en az sürede ulaşma imkanı sağlayan bu hatta, önceleri uyuşturucu kaçakçılığında kullanılan sürat tekneleri artık göçmenler için de kullanılmakta ve sayıca çok göçmen taşıma kapasitesine sahip bu teknelerin Akdeniz’i geçerek AB’ye ulaşma süreleri kısalmaktadır.26

Grafik 1: Batı Akdeniz Rotasında Yasadışı Sınır Geçişleri27

⦁ Orta Akdeniz Rotası

Akdeniz’den AB’ye düzensiz göçte en az hareketli geçiş hattı olan Orta Akdeniz Rotası Kuzey Afrika’dan İtalya’ya ulaşarak Avrupa kıtasını hedefleyen göçmenler tarafından tercih edilmektedir. Kaynak ülkelerini çoğunlukla Tunus, Libya, Eritre ve

26 Ibid
27 « Western Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 eu-borders/migratory-routes/western-mediterranean-route/

Cezayir oluşturmaktadır. 2018 verilerine göre tespit edilen düzensiz göçmen sayısı 2012’den beri gerçekleşen en düşük seviyededir.28

Grafik 2: Orta Akdeniz Rotasında Yasadışı Sınır Geçişleri29

⦁ Doğu Akdeniz Rotası

AB’ye ulaşmak için en yoğun olarak kullanılan ve 2015’de yaşanan göç krizinin de başlıca göç hattı olan Doğu Akdeniz Rotası Türkiye üzerinden transit geçerek Avrupa kıtasına Yunanistan’dan ulaşmayı hedefleyen göçmenlere ev sahipliği yapmaktadır. 2015 yılında 900.000 e ulaşan düzensiz göçmenlerin rakamlarının 2016 itibariyle azalmaya başlamasında hem Türkiye ile imzalanan Geri Kabul Mutabakatı (Mart 2016) hem de Yunanistan’ın Frontex işbirliğinde yürüttüğü operasyonların etkisi olmaktadır. Grafik 3’de görüleceği üzere, 2018 yılında Doğu Akdeniz Rotası olarak adlandırılan Ege Denizi’nde kaydedilen yasadışı geçişler yaklaşık 57.000

28 « Central Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 borders/migratory-routes/central-mediterranean-route/
29 Ibid

civarındadır. Göçmen profillerine bakıldığında ilk sırayı Suriyelilerin aldığı ve onları Afganların ve Iraklıların takip ettiği görülmektedir.30

Grafik 3: Doğu Akdeniz Rotasında Yasadışı Sınır Geçişleri31

AVRUPA BİRLİĞİ SINIR GÜVENLİĞİ MEKANİZMALARI

Avrupa Birliği’nin kara, deniz ve hava sınır güvenliğinden sorumlu ajansı Frontex olarak anılan ve 2004 yılında oluşturulmuş olan Avrupa Sahil ve Sınır Güvenlik Ajansı (European Border and Coast Guard Agency)’ dır . Kendine ait kolluk gücü olmayan Frontex’in merkezi Polonya (Varşova)’da bulunmakta, personellerini ve gemi, uçak, helikopter gibi araçlarını üye devletlerden sağlamaktadır. Kalıcı ve geçici operasyonlar düzenleyen Frontex kapsamında yaklaşık 5000 memur görev almakta; ve istihbarat toplamak, üye devletlerle AB kurumları arasında bilgi alışverişini ve işbirliğini sağlamak maksadıyla çalışmaktadır.32

Her AB ülkesi sınırlarına yönelik göç tehdidine aynı oranda maruz kalmamakta, bazı ülkeler artan göç baskısından daha fazla etkilenmektedir. AB’ye yönelen düzensiz

30 « Eastern Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 borders/migratory-routes/eastern-mediterranean-route/
31 Ibid
32 « Roles & Responsibilities »

göçe yönelik ortak politikalar geliştirilmekle birlikte, AB’ye Akdeniz’den giriş noktaları olarak doğrudan etkilenen İspanya, Yunanistan ve İtalya hem kendi göç politikaları ve sınır güvenliği mekanizmalarını kullanarak hem de AB ile en yüksek düzeyde işbirliği imkanlarından faydalanarak ön plana çıkan ülkeleri oluşturmaktadırlar.

Akdeniz’deki ana göç yollarında Frontex işbirliğinde operasyonlar düzenlenmektedir. Bu kapsamda, Batı Akdeniz rotasının Avrupa’ya girişte hedef ülkesi konumunda olan İspanya ile Frontex işbirliğinde Indalo, Hera, Minerva ve Focal Points Sea operasyonları. ; Orta Akdeniz Rotasında İtalya ile Themis Operasyou, Doğu Akdeniz Rotasında Yunanistan ile Poseidon Rapid Intervention operasyonları aracılığıyla, yerel otoriteler ile AB arasında üst düzeyde işbirliği gerçekleşmektedir.33 Yürütülen operasyonlarda sahil güvenlik, risklerin tespiti, sınırların korunması, bilgi ve belge paylaşımı ve göçmenlerin belgelerinin kontrolü, arama kurtarma çalışmaları gibi alanlar ön plana çıkmaktadır.

Güncel verilere göre hareketliliğin en yoğun olduğu rota olan Batı Akdeniz’de İspanya ile yürütülen Frontex operasyonlarında yaklaşık 180 personel görev almakta ve sadece düzensiz göçmenler değil kaçakçılıkla mücadele de önemli bir yer teşkil etmektedir. Bu rotada en yoğun dönem olan mayıs-ekim ayları arasında kontroller sıklaştırılmakta ve 2017 yılından itibaren 16 ton esrar, 64 milyon sigaranın ele geçirildiği bildirilmektedir.34 Orta Akdeniz Rotasında İtalya’ya destek sağlamak amacıyla Frontex’in yürüttüğü Themis operasyonu 2018 yılında başlatılmış olup, İtalya’nın İçişleri Bakanlığı’nın kontrolü ve Europol işbirliği ile devam ettirilmektedir.35 Doğu Akdeniz Rotasında ise Frontex Yunanistan’a destek vermekte, yaklaşık 600 personel ile Yunanistan’ın Türkiye sınırında Poseidon Operasyonunu yürütmektedir. Akdeniz’de devam etmekte olan ortak operasyonların yıllık bütçesi 100 milyon Euro’yu geçmekte ve Frontex hem AB üyesi devletlerin yerel otoriteleri ile hem de gerekli görüldüğünde uluslararası işbirliği kapsamında çalışmaktadır.36

AB dış sınırlarının kontrolünde önemli bir rol oynayan diğer mekanizma ise, yine Frontex’in sorumluluğu altında 2013 yılından beri faaliyet gösteren Avrupa Sınır Gözetleme Sistemi (European Border Surveillance System- EUROSUR)’dir. EUROSUR’un mevcut sistemi ile sınırlar görüntülü olarak takip edilirken, edinilen bilgiler AB organları ve üye devletlerle paylaşılmaktadır.37 Ayrıca dış sınırlarda

33 « Frontex Operations », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 operations/
34 « Focus on Western Mediterreanean route: Frontex in Spain »
35« Main Operations », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 borders/main-operations/operation-themis-italy-/
36 « European Coopereation on Coast Guard Functions », Erişim 10.09.2019
37 Aydın, « Deniz Yoluyla », 153.

oluşan yüksek baskıya karşı geliştirilmiş olan ve AB sınırlarından yasadışı geçişler ile mücadele etmek amacıyla 2016 yılından itibaren Avrupa Sınır ve Sahil Muhafaza Ajansı (ASSMA) Frontex’e eklemlenmiş olup AB bünyesinde faaliyetlerine başlamıştır.38 AB’nin düzensiz göç ile mücadelede kullandığı bir diğer mekanizmayı Geri Kabul Anlaşmaları oluşturmaktadır. Geri Kabul Anlaşmaları ile yasadışı geçişlerde caydırıcı bir etki oluşturmak, ve düzensiz göçmenlerin düzenli, hızlı ve güvenli bir şekilde vatandaşı oldukları ya da geldikleri ülkelere geri gönderilmelerine dair esas ve usulleri yasal zeminde düzenlemek amaçlanmaktadır.39

Sınır güvenliğine ilişkin AB finansmanını büyük bir kısmı İç Güvenlik Fonu (Internal Security Fund- ISF) tarafından karşılanmaktadır. ISF hem sınır yönetimi, ortak vize politikası gibi konuları hem de polis-kolluk kuvvetleri işbirliği, suçlarla mücadele ve önleme, kaçakçılıkla mücadele gibi alanları kapsamaktadır. 2014-2020 dönemi için ISF toplam bütçesi 3.8 milyar Euro’dur. 40 Ayrıca Frontex ve Europol’ e aktarılan bütçeler Komisyon tarafından belirlenmekte ve her geçen yıl sınır kontrolüne ayrılan bütçe arttırılmaktadır.

Grafik 4: Frontex Bütçesi (milyon Euro)41

38 « A European Border and Coast Guard to protect Europe’s External Borders », European Comission, 15 december 2015. Erişim 02.10.2019.

39« EU Readmission Agreements : Facilitating the Return of irregular migrants », European Parliament, Erişim 13.09.2019.

40 « Protection of EU external borders » ,6.
41 Ibid, 7.

Grafik 4’de görüldüğü gibi, Frontex için ayrılan bütçe 2014 yılında 93 milyon Euro iken, göç krizinin yaşandığı 2015 ve sonrasında ciddi bir artış gerçekleşmiştir. Frontex’e ayrılan bütçe bir önceki dönem 628 milyon Euro iken, 2014-2020 dönemi için 1.638 milyon Euro olarak belirlenirken, Europol için ise 654 milyon Euro’dan 753 milyon Euro’ya çıkarılmıştır.42

Frontex işbirliğinde Akdeniz’de yoğun bir şekilde yürütülen operasyonlara ve arttırılan bütçeleere rağmen, Almanya ve Avusturya gibi AB ülkeleri tarafından hem alınan sonuçlar hem de Frontex’in görev ve yetkileri yetersiz görülmekte, personel sayısının ve yetkilerinin arttırılması talep edilmektedir. AB Komisyonu Başkanı Juncker Eylül 2018’de Avrupa Parlamentosu’nda yaptığı konuşmada, Frontex’in hem personel sayısı hem de yetkilerinin artırılması, transit ülkelerle yapılacak işbirliği sayesinde sığınmacıların teknelerle geçişi öncesinde önlemler alınabileceği, böylece insanların hayatının da tehlikeye atılmamış olacağını belirtmiştir. Yetkileri arttırılarak daha etkin bir sınır güvenliği mekanizmasına dönüştürülmesi hedeflenen Frontex’in personel sayısının da 2020 yılına dek 10 bine çıkarılması hedeflenmektedir. 43

SONUÇ

2018 verilerine göre son beş yılın en düşük seviyesinde seyreden Akdeniz’den AB’ye yönelen düzensiz göç istatistiklerine karşın, AB dış sınırlarında oluşan göç baskısı halen üst düzeydedir.44 2018 itibariyle yaş, cinsiyet gibi detaylı veri toplamaya başlayan Frontex’e göre yakalanan düzensiz göçmenlerin beşte birini 18 yaşın altındakiler oluşturmaktadır.45 Verilerin detaylı olarak kayıt alına alınması hem göçmen profillerinin analizi hem de hassas grupların tespiti açısından önem arz etmektedir. Ancak arttırılan tedbirlere rağmen 2018 yılında Batı Akdeniz Rotasında bir önceki yıla göre iki katı kadar bir artış meydana gelmiş olmasının da gösterdiği gibi, AB, sınırlarına yönelen göç hareketliliğini önlemede, göçün kaynağına yönelik politikalar izlemekte yetersiz kalmakta ve düzensiz göçmenlere yönelik tedbirler çoğunlukla sınırlarına yöneldiklerine müdahale edilecek bir alan olarak karşımıza çıkmaktadır. Deniz alanlarındaki müdahalelerde ‘geri itme’ gibi yöntemlerin kullanılıyor oluşu; ‘güvenli bir yere teslim’, ‘geri göndermeme’ ilkesine saygı ve ‘yaşama hakkı’ gibi temel hak ve özgürlüklerin ihlali söz konusu olduğundan AB’nin uygulamalarının hem kendi yasal düzenlemeleri ve temel değerleri hem de uluslararası hukuk kapsamında çelişkiler yarattığı gözlemlenmektedir.

42 Ibid.
43 « Merkel ve Kruz Frontex yetkilerinin genişletilmesini istiyor ». 17.09.2019. Erişim 12.10.2019. 45516008
44 “Risk Analysis For 2019”, 6.
45 Ibıd.

Kaynakça

« A European Border and Coast Guard to protect Europe’s External Borders », European Comission, 15 december 2015. Erişim 02.10.2019.

Aydın, Gökhan. “Deniz Yoluyla Gerçekleştirilen Düzensiz Göç ile Mücadelede Devletlerin Yetki ve Uygulamaları “, Göç Araştırmaları Dergisi, Cilt: 2 , Sayı: 2, Temmuz-Aralık 2016

Bilgin, A. Aslı. “Göçmenlere Yönelik Deniz Operasyonlarında Frontex’in Müdahale Yetkisinin Uluslararası Hukuk Kapsamında Değerlendirilmesi”, Hacettepe HFD, 7(2) 2017

Perruchoud, Richard ve Jillyanne Redpath (Ed.) Göç Terimleri Sözlüğü, Uluslararası Göç Örgütü (IOM), No 31, 2013.

« Central Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 route/

« Charter of Fundamental Rights of the European Union, 2012/C 326/02 ».. Erişim 11.10.2019. content/EN/TXT/?uri=CELEX:12012P/TXT

“Consolidated versions of the Treaty on European Union and the Treaty on the Functioning of the European Union 2012/C 326/01”. Erişim 04.09.2019. content/EN/TXT/?uri=celex%3A12012E%2FTXT

« Eastern Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 mediterranean-route/

« European Coopereation on Coast Guard Functions », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 cooperation-on-coast-guard-functions-8phwLF

1« EU Readmission Agreements : Facilitating the Return of irregular migrants », European Parliament, Erişim 13.09.2019. 015)554212

« Focus on Western Mediterreanean route: Frontex in Spain » Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 mediterreanean-route-frontex-in-spain-isGpCE

« Frontex Operations », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019

Karioth, Detlef W. « Border Management Issues: Border Security and Humanitarian Aspects” Omar Grech ve Monika Wohlfeld (Ed.), Migration in the Mediterranean: Human Rights, Security and Development Perspectives, Mediterranean Academy of Diplomatic Studies. 2014.

« Main Operations », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019

« Merkel ve Kruz Frontex yetkilerinin genişletilmesini istiyor ». 17.09.2019. Erişim 12.10.2019. geni%C5%9Fletilmesini-istiyor/a-45516008

« Protection of EU external borders », European Parliament, 2018. Erişim 03.09.2019.
8)630316_EN.pdf

“Regulation (EU) 2016/399 of the European Parliament and of the Council of 9 March 2016”. Erişim 01.09.2019.
“Risk Analysis For 2019”, Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019.
alysis_for_2019.pdf

“ Roles & Responsibilities”, Frontex. Erişim 01.09.2019.

Sığınma, Sınırlar ve Göç ile İlgili Avrupa Hukuku El Kitabı, European Union Agency for Fundamental Rights, 2014. Erişim 11.10.2019. 081e2049653c.0009.02/DOC_2

« Western Mediterranean Route », Frontex, 2019, Erişim 10.09.2019 route/