Atatürk’ün Devletçilik Anlayışı

Atatürk’ün Devletçilik Anlayışı . Ferhat SARIKAYA
Atatürk ilkelerinden biri olan Devletçilik ilkesine dair söylemiş olduğu bir sözü konu edeceğim ve Devletçilik ilkesini açıklamaya gayret edeceğim:
“Devletçiliğin bizce manası şudur: Fertlerin hususî teşebbüslerini ve faaliyetlerini esas tutmak, fakat büyük bir milletin bütün ihtiyaçlarını ve birçk şeylerin ya!ılmadığını “#z #nünde tutarak, memleketin iktisadiyatını devletin eline almak$%
19!”um#uriyetin yeni kurulduğu dönemlerden itibaren kalkınma #amlesi ya$mak en önemli konuların başında gelmiştir% Döneme damgasını vuran iki ti$ model bulunmaktaydı& ‘omünizm ve ‘a$italizm% (er ne kadar )ili anlamda ‘omünizm olmasa da#i *osyalizm ciddi anlamda uygulanmakta idi% ‘a$italizm de *osyalizmden nis$eten etkilenmiş& *osyalist bir çizgiye kayan Avru$a+nın durumu ,iberalizmi gündeme getirmişti% ,iberalizm& nis$eten ‘a$italizmin da#a yumuşak #alidir% -abi esas #ede.ediği nokta /arklı idi ama konumuz bu olmadığı için da#a derine girmeyeceğim%Dünya ça$ında benimsenen bu iki modelde -ürklerin #em sosyolo0ik& #em de $sikolo0ik ya$ısına uygun değildi% Atatürk bu noktada -ürk milleti için uygun olacak bir model geliştirmek istiyordu% Devletçilik ilkesinin belirmesindeki en önemli etken de iki kutu$lu dünyada #er#angi birine yakın olamayışından da kaynaklanıyordu% ira ‘a$italizm aşırı bireyci& $ragmatist bir yaklaşımdı& bireysel /ayda to$lumsal /aydadan çok da#a ön $landaydı ve en önemlisi yatırımlar genel anlamda bireylerin üzerinden gitmekte idi% 2irey ise k3rlı görmediği #er#angi bir iş alanına girmez& insanların buna i#tiyaç duyacağını umursayamazdı% Ayrıca belli bir kesimin zenginleşmesi ile re/a# düzeyinin genele yayılması $ek mümkün olamazdı% 2öyle bir durumda da ülkenin ekonomik dinamikleri $aralı bir to$luluğun mani$ülasyonuna açık #ale gelebilirdi%’omünist ve dolayısı ile *osyalist model ise aşırı to$lumcu davranıyordu% 4rneğin #erkes yeteneğine göre iş alıyor ama ancak i#tiyaçlarına göre sistemden /aydalanıyordu% 2u da tembelleşmeyi beraberinde getiriyordu% 5eliştirilen tüm iktisadi modellerde sadece to$lumsal düşünülüyor& bireyler tamamen yok sayılıyordu% 5erçi ,enin tara/ından devrim gerçekleştirilince bir dönem özel mülkiyete kısmi olarak izin verilmiş& özel çi/tliklerin varlığı sürdürülmüştür% 6akat *talin ile bu özel mülkiyet tümden kaldırılmış& bunun ertesinde de ekonomi durmaseviyesine kadar gerilemiştir%Atatürk& bu iki modeli de dikkatlice incelemiştir% 2unların ortasında bir model olarak da devletçilik ilkesini gündeme getirmiştir% ira devletçilikte müteşebbis yadsınmıyor ve #atta destekleniyordu% 7illi sanayicilerin oluşması önemli bir /aktördü% 6akat buna karşın sanayici kişisel k3rı önde tutacağı için milletin i#tiyacının da giderilmesi gereken sağlık& eğitim& iletişim& ulaşım gibi alanlarında ivedilikle #alledilmesi gerekiyordu%

Diğer bir #usus ise devletçilik ilkesinde ekonominin yönetimi devletin kontrolündedir% Doğal olarak müteşebbisler böyle bir sistemde ekonomiyi mani$üle edebilme #ak ve yetkisine sa#i$ değillerdir ve devlet re/a#ın genele yayılması #ususuna öncülük eder%Devletçilik ilkesi tüm artı ve /aydalı düşüncelerin bir ürünü gibi önümüzde durmaktadır ama teoride bu kadar başarılı yürümesi gereken model $ratikte Atatürk+ten sonra gelişme gösterememiştir% 8lbette bunun nedeni ‘-+lerin ’amu ktisadi -eşebbüsleri; bir ar$alık gibi görülmesi& devlet memurluğunun bir #ayat garantisi gibi kabul edilmesi vb% nedenlerle Devletçilik istenen verimi elde edememiştir%Avru$a& 6ransız Devrimine giden ve onun akabinde devam eden süreç ile 2ur0uvanın gelişmesi& kalkınması gibi etkenler Avru$a+nın da gelişmesine ciddi katkılar sağlamıştır% 2ur0uva zamanla siyasal isteklerde bulunacak& #atta asilzadelerin yetkilerine son vereceklerdi% *anayileşmenin #ızlanması& makineleşmenin artması genelde 2ur0uvanın gelişmesi ile doğru orantılıdır% 2u büyük bir dinamizm kazandırmış& sanayi devriminin başlamasına& ilerlemesine ve dünyada söz sa#ibi olmaya kadar gitmiştir%Aynı dönemde ise <smanlı+nın başlıca gelir kaynağı vergilerdir% *avaştan ve ticaretten elde edilen gelir #azinenin önemli bir kısmını oluşturur% 7ülkiyet devlete ait olduğu içinde 2ur0uva sını/ının gelişmesi $ek mümkün olmamıştır% 2elki bir Ayan sını/ı gelişmiştir ama Avru$a benzeri bir 2ur0uva sını/ı olmayışı& devletin savaşlarda çok /azla #arcama ya$ması& savaşın ağır yüklerinin #alk tara/ından ağır vergiler ile karşılanacak oluşu zaman içerisinde “elali syanlarının başlamasına da#i neden olmuştur% lerleyen zamanlardaki gelişme #areketleri de çok kısıtlı ve $adişa# merkezli olduğu için yeterli itici gücü oluşturamamıştır%Atatürk bu durumları yak=nen gördüğü& incelediği için özel teşebbüsün gelişmedeki rolünün bilincinde idi% 6akat Avru$a+da 2ur0uva sını/ının devlete tümden #3kim olduğu gibi -ürkiye+de de #3kim duruma gelinmesi istenmiyordu% 2u da uzun zamanlı ve ciddi derecede $lanlı bir ekonomik model uygulanması gerektiği gerçeğini önümüze koyuyordu% 2aşlangıçta Devletçilik ilkesi bekleneni vermişti& /akat da#a sonraki iktidarların tavırları& anlamsız borçlanma& yerli sanayigelişmeden it#alatın ölçüsüz ya$ılması& kul kültüründen kurtulamamış ve bireyleşememiş to$lumdan ötürü istenen ivme tam olarak yakalanamamıştır%2ugün Devletçilik ilkesinden söz etmek mümkün değildir% 4zelleştirmenin& özel teşebbüsün da#a iyi bir #izmet kalitesi sunacağı ilkesine bireylerin önemli bir kısmı inanmaktadır% 4zel teşebbüsün ekonomideki ivme kazandırma gücünün zamanla siyasal& sosyal ya$tırım seviyesini de yükselttiği& ekonominin mani$üle edilerek belli bir elitin dışında gelişim gösterilemediği gerçeği de göz önüne çıkmıştır%5ünümüzde re/a# seviyesinin genele yayılmamaktadır ve gitgide da#a da kısıtlı bir çevrenin elinde olmaktadır% 2u da seçimlerimizin& düşüncelerimizin belli bir

kesim tara/ından kontrolünü getirmiştir% >iyasada #er ne kadar birçok markaya aitürünler olsa da bu markaların sa#ibi genelde belli bir gru$tur% 2u sebe$le de insanlar maaşlı işçi olmanın üzerine $ek çıkamamaktadır%’anımca bunu aşmanın yolu yine Atatürk+ün belirlediği çizgilerde Devletçiliğe dönüş ile mümkündür% 8lbette bürokrasinin #ızlandırılması& özel sektörde olduğu gibi dinamik& iyi yönetilen bir ya$ı olmalıdır% 2unun içinde nis$eten özerk bir görünüm #alini alması& siyasi müda#alelerin imk3nsızlaşması gerekmektedir% ‘aliteli yönetim tarzı benimsenir ise milletin ulaşması beklenen diğer #izmetlerinde kaliteli ulaşımı& sosyal devlet yaklaşımları& re/a# seviyesi yüksek birto$lumun embriyosunu oluşturmak için iyi bir başlangıç olabilir diye düşünüyorum% 8lbette bu eğitim& kültür& sosyal statümüzü de derinden etkileyecek& gelişmiş bir uygarlık olma yolunda ciddi adımlar atmamıza& bilimsel çalışmaların desteklenmesine ve bununla birlikte da#a gelişmiş& da#a uygar bir model olarak dünyanın yeni i#tiyaçlarına ceva$ verebilecek bir ya$ıya öncülük etmek mümkündür% ira dünya milletlerinin önemli bir kesimi sosyal adaletsizlikten& eşitsiz yaklaşımlardan ra#atsız konumdadır ve bunun tedavisinin bireyci yaklaşımlardan değil& bireyi dışlamayan ama to$lumsal /aydayı ön $landa tutan& bireyi destekleyen devletçilik yaklaşımı ile mevcut kuramlar içerisinden en makulü gibi gözükmektedir%8ğer to$lumsal olarak Atatürk+ü ve ilkelerini derinden anlayabilirsek sıkıntılarımızıaşabileceğimizi& sorunlarımıza doğru çözümler getirebileceğimizi düşünüyorum% ?marım asil -ürk milleti bir gün bu gerçeği anlayabilir%