Türk tiyatrosunun öncülerinden

Türk tiyatrosunun öncülerinden Ulvi Uraz’ı doğumunun 100. yılında ve ölümün 47.yılında anarken

Türk tiyatrosunun öncülerinden  Ulvi Uraz’ı doğumunun 100. yılında ve ölümün 47.yılında anarken aziz anıları önünde saygıyla eğiliyoruz.…

Türkiye cumhuriyetini kuran iradenin önderi Gazi Mareşal İlk Cumhurbaşkanımız  “Uygarlık doruğunun merdiveni sanattır. Bir millet sanattan ve sanatkârdan mahrumsa tam bir hayata malik olamaz. Sanatsız kalan bir milletin hayat damarlarından biri kopmuş olur. …” dese de sanatçıların uğradığı siyasi baskılar onun vasiyetine ne denli bağlı olunduğunun nişanesi sayılmalıdır!

***

-Ulvi Uraz’ın sadece usta bir yönetmen, oyuncu, yönetici değil, tiyatroda benimsediği çizgiden asla ödün vermeden yoluna devam eden  bir mücadele insanıydı.

-1943 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı’nı bitiren sanatçı, 1960’ta Ulvi Uraz – Site Tiyatrosu’nı kurar. 1964’ten itibaren Ulvi Uraz Tiyatrosu olarak Küçük Sahne’de faaliyete geçer. Daha sonra, Arena ve ardından Aksaray Küçük Opera’da seyirciyle buluşur.

-Ulvi Uraz’ın sadece usta bir yönetmen, oyuncu, yönetici değil, tiyatroda benimsediği çizgiden asla ödün vermeden yoluna devam eden  bir mücadele insanıydı.

-1943 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı’nı bitiren sanatçı, 1960’ta Ulvi Uraz – Site Tiyatrosu’nı kurar. 1964’ten itibaren Ulvi Uraz Tiyatrosu olarak Küçük Sahne’de faaliyete geçer. Daha sonra, Arena ve ardından Aksaray Küçük Opera’da seyirciyle buluşur.

-1953 yılında Tiyatro bilgi ve görgüsünü arttırmak için eşi piyanist Selçuk Uraz ile birlikte devlet tarafından Fransa’ya gönderilir… Geri dönüşlerinde Türkiye Komünist Partisi (TKP) üyesi oldukları gerekçesiyle tutuklanırlar.

– 25 Mayıs 1974 tarihinde ölmesinden sonra eşi Selçuk Uraz tarafından her yıl en iyi yönetmene ve oyuncuya verilmek üzere Ulvi Uraz Tiyatro Ödülleri konur.

 Ulvi Uraz Tiyatrosu’ndan Metin Akpınar’dan Zeki Alaysa’ya, Müjdat Gezen’e, Ahmet Gülhan’a, Alev Koral’dan Suzan Ustan’a, Celile Toyon’a, Bilge Şen ve Ercan Yazgan’a, Müfit Kiper’e gibi pek çok değerli oyuncunun yolu geçer.

 Tiyatro severler Küçük Sahne’de Haldun Taner’in “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım”, Oktay Rıfat’ın “Zabit Fatma’nın Kuzusu”, Rıfat Ilgaz’ın “Hababam Sınıfı” gibi çoktan klasikler kategorisine girmiş oyunlarını büyük bir keyifle izler.

Ulvi Uraz Tiyatrosu’ndan Metin Akpınar’dan Zeki Alaysa’ya, Müjdat Gezen’e, Ahmet Gülhan’a, Alev Koral’dan Suzan Ustan’a, Celile Toyon’a, Bilge Şen ve Ercan Yazgan’a, Müfit Kiper’e gibi pek çok değerli oyuncunun yolu geçer.

 Tiyatro severler Küçük Sahne’de Haldun Taner’in “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım”, Oktay Rıfat’ın “Zabit Fatma’nın Kuzusu”, Rıfat Ilgaz’ın “Hababam Sınıfı” gibi çoktan klasikler kategorisine girmiş oyunlarını büyük bir keyifle izler.

BASKI VE SANSÜR

1965 Ekiminde Süleyman Demirel’li Adalet Partisi’nin % 50’nin üstünde bir oy oranıyla seçimleri kazandığı yıldır. İzleyen süreç  tutuculuğun körüklendiği ve sola karşı muhalefetin, antikomünist siyasetin vurgulandığı yıllardır. Faşist zihniyetler her devirde sanatçıyı yıldırma siyasetinden vazgeçmiyorlar… O yıllarda da Ulvi Uraz, hedef tahtasındaki sanatçılardan biridir. Baskı ve sansürün her türüyle yüzleşmesi bundandır .

* 1965’te 350 temsili aşkın oynanan Haldun Taner’in “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım” ve de Rıfat Ilgaz’ın “Hababam Sınıfı” için soruşturma açılır!

* 1966’da yine Taner’in oyunu nedeniyle topluluk Kırıkkale’de taşa tutulur.

* Aynı yıl, Ordu’da, Komünizmle Mücadele Derneği’nin baskısı üzerine Valilik tiyatro salonunu açtırmaz ve “Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım” sahnesi olmayan bir mekânda oynar.

*  Refik Erduran’ın “Kartal Tekmesi” de savcılık soruşturmasına maruz kalır.

* 1969’da, “Yalova Kaymakamı” valilik emriyle Elazığ’da oynanamaz ve 1970’te,

* Elazığ’da Orhan Kemal’in “Murtaza”sı nedeniyle topluluk taşlı sopalı saldırıya uğrar!  

Ulvi Uraz Tiyatrosu’nun yobazlığa prim veren siyasi ortamda sürekli olarak şiddete maruz kalması devlet çarkını döndürdüklerini iddia edenler adına utanç vericidir.

Tiyatro ve tiyatrocu düşmanlığı o günden bugüne hız kaybetmeden yoluna devam etmiyor mu?      

YERELLİK – ULUSALLIK – EVRENSELLİK 

Tiyatrosunun kurulduğu günden başlayarak Türk oyun yazarlarına odaklanan ve halk tiyatrosu geleneğini yaşatmak için önemli çalışmalar yapan Ulvi Uraz’ın amacı ulusal tiyatromuzun kurulması yolunda eserler vermek ve bu nedenle oyun yazarlarımızla sıkı bir işbirliğine girmek olur. 

Sanatçının düsturu “ “Ulusal olmayan hiçbir yapıt evrensel olamaz” dır. 

1968 yılında Ulvi Uraz sanat hayatının 25. yılını kutlarken Yaşar Kemal ne güzel yansıtır Uraz’ın tiyatro adına verdiği uğraşı: “Bir sanat eri, bizim memlekette her şeyi kendi gücüyle yapar. Zorlukları yıka yıka ilerler. Karanlıklarla döğüşe döğüşe. Hele bir sanatçı ilerici olursa, hele tutuculara kul köle olmuyorsa, olmamışsa, onun güçlükleri birkaç misli artar. Bütün bu engelleri aşıp iyi bir güne varmak, bizim memleketimizde insan üstü çaba ister. Ulvi’nin yirmi beşinci yılını bulduğunu öğrenince içim cızzz etti. Demek yirmi beş yıldır dövüşüyor Ulvi.” * 

Ulvi Uraz Tiyatrosu, 25 Mayıs 1974’te sanatçının vefatıyla perdelerini kapatır(1 )

***

Ulvi Uraz kimdir?

Ulvi Uraz,1921 yılında doğmuştur. Yüksek öğrenimini, Ankara Devlet Konservatuarında 1943 yılında tamamladı. Aslen Trabzon’ludur. Ünlü yazar Murat Uraz’ın oğludur.
Devlet Tiyatrosu’nda Julius Sezar (1944), Lokantacı kadın (1947), Köşebaşı (1948), Şamdancı, Cimri, On İkinci Gece (1949), Yalancı, Scapin’in Dolapları (1950), Tüccar, Hamlet (1952, vb. oyunlar oynadı.

Ankara Devlet Tiyatrosu’nda çalışırken bir yandan da konservatuvar da ders verdi.

1953 yılında Tiyatro bilgi ve görgüsünü arttırmak için eşi piyanist Selçuk Uraz ile birlikte devlet tarafından Fransa’ya gönderildi. Yurda döndükten sonra tutuklandılar. Geri dönüşlerinde Türkiye Komünist Partisi (TKP) üyesi oldukları gerekçesiyle tutuklandılar. Serbest kaldıktan sonra 1958’de Dormen Tiyatrosu’nda Nina adlı oyundaki rolüyle büyük başarı kazandı ve bu oyundaki yorumuyla İlhan İskender ödülünü kazandı. Ardından Refik Erduran’ın “Cengiz Han’ın Bisikleti adlı oyunda çok üstün bir oyun çıkardı.

1959 yılında İstanbul Şehir Tiyatroları kadrosuna geçti. 1960 ylında İstanbul Belediyesi Şehir Tiyatrosu’nda “Hamlet” ve “Fazilet Eczanesi” adlı oyunda oynadı.

1961’de “Dost Oyuncular” adıyla kendi topluluğunu kurdu ve 1961’de Haldun Taner’den “Günün Adamı” ve Eugène Marin Labiche’ten “Para İsteme Benden” adlı iki güldürü oyunu sergiledi. 1963 yılında “Ulvi Uraz” Tiyatrosu’nu kurdu, 1965 yılında Haldun Taner’in “Gözlerimi Kaparım Vazifemi yaparım” adlı oyununu sergiledi.

“Gözlerimi Kaparım Vazifemi yaparım” adlı oyunundaki rolüyle “İlhan İskender” en iyi erkek oyuncu ödülünü 2. Kez aldı. “Denize İnen Sokak” filmiyle de Antalya Film Festivali’nde En Başarılı Erkek Oyuncu ödülünü almıştır.

“Ulvi Uraz” Tiyatro Topluluğun sergilediği pek çok yapıt arasında Rıfat Ilgaz’ın “Hababam Sınıfı” (1966) adlı eseri de vardır.

25 Mayıs 1974 tarihinde ölmesinden sonra eşi Selçuk Uraz tarafından her yıl en iyi yönetmene ve oyuncuya verilmek üzere Ulvi Uraz Tiyatro Ödülleri konmuştur.

Ulvi Uraz, tiyatro sanatçılığının yanı sıra sinema oyuncusu olarak da çalışmıştır.1960 yılında “Denize İnen Sokak” filmindeki rolüyle İzmir Belediyesi’nin Fuar Ödülü’nü kazanmıştır.1964 yılında ise “Yarın Bizimdir” filmindeki rolüyle 1964 Antalya Altın Portakal Film Festivali’nde “En İyi Yardımcı Erkek Oyuncu” ödülünü aldı.

Ulvi Uraz’ın oynadığı bazı filmler arasında “Denize İnen Sokak” (1960), “Dişi Kurt” (1963), “Yarın Bizimdir” (1963) ve “Murtaza” (1966) sayılabilir.

Filmleri : 1966 – Göklerdeki Sevgili -,966 – Murtaza,1964 – Döner Ayna,1964 – Gel Barışalım,1964 – Günah Kadınları
1964 – Hostes Hanım ,1964 – Manyaklar Köşkü,1964 – Son Tren,1963 – Aşk Hırsızı,1963 – Azrailin Habercisi,

1963 – Bir Hizmetçi Kızın Hatıra Defteri,1963 – Dişi Kurt,1963 – Kamil Abi,1963 – Leyla İle Mecnun Gibi,

1963 – Menekşe Gözler,1963 – Rüzgar Zehra (Sünger Avcıları),1963 – Rüzgarlı Tepe,1963 – Yakılacak Kitap
1963 – Yarın Bizimdir,1962 – Dilberler Yuvası,1962 – Geçti Buranın Pazarı,1962 – Kelle Koltukta,1962 – Kısmetin En Güzeli,1962 – Mevlid (Süleyman Çelebi),1962 – Sahte Nikah,1962 – Şehvet Uçurumları,1961 – Güneş Doğmasın
1961 – Kabadayılar Kralı,1961 – Naylon Leyla,1961 – Özleyiş,1961 – Tenten Ve Altın Post,1960 – Civanmert
1960 – Denize İnen Sokak,1959 – Kalpaklılar,1959 – Tütün Zamanı,1959 – Zümrüt (2 )

(1 ) Dikmen Gürün’ün  18 Mayıs 2021 günlü Ulvi Uraz’a selam yazısından

( 2 https://www.sabah.com.tr/ulvi-uraz-kimdir