MUCİZENİN ADI: ATATÜRK

MUCİZENİN ADI: ATATÜRK

Alfred Kantorowicz, Hitler’in iktidara gelmesinden sonra toplama kampına gönderilen yüzlerce bilim insanından biriydi. Kampta ölmeyi beklerken mucize gerçekleşti ve serbest bırakıldı. Üstelik ülkeyi terk etmesine izin veriliyordu.

Mucizenin ardında tanımadığı biri vardı: Atatürk

★

Bilim insanı Philipp Schwartz Nazi iktidarı açıkça Yahudileri hedef almaya başladıktan hemen sonra İsviçre’ye geçerek Alman Bilim Adamları Yardım Birliği’ni örgütledi.

Hedefleri, Nazi zulmüne uğrayan bilim insanları kurtarmak ve başka ülkelerde yaşamalarını sağlamaktı.

★

Fakat Nazilerden çekinen pek çok ülke, Yahudi bilim insanlarına kucak açmaya yanaşmıyordu.

Bu sıralarda üniversite reformunu gerçekleştiren Milli Eğitim Bakanı Reşit Galip, Schwartz ile bağlantı kurdu ve ülkeye davet etti.

★

Yapılan görüşmelerin ardından 6 Temmuz 1933’te anlaşma imzalandı. Türkiye Yahudi bilim insanlarına kapılarını açmıştı.

Anlaşmaya göre tam gün çalışacaklar, dersleri üç yıl içinde Türkçe vermeye hazır hale gelecekler ve gerektiğinde hükümete rapor sunacaklardı.

★

Ülkeye gelen bilim insanlarına hizmetleri karşılığında Türkiye’deki profesör maaşlarına nazaran daha dolgun ücret verilecekti. Türkiye maddi imkanlarını sonuna dek zorlamıştı. Bu sayede 150’nin üzerindeki bilim insanı Nazi zulmünden kurtarılıyordu.

★

Türkiye, o dönemde geri kalmışlıktan henüz kurtulamamıştı. Modern üniversiteler kurulmuş değildi. Ülkemize gelecek bilim insanları sayesinde çağı yakalamayı hedefliyordu.

ABD Büyükelçiliği Türkiye’nin hamlesini Washginton’a “Türkiye muazzam paralar harcadı” şeklinde yazdı.

★

Gelenler arasında kimler yoktu ki?

Hans Reichenbach matematiksel mantığın ülkede bilinmesini sağladı. Walther Kranz filoloji, lantince ve yunancayı Türkiye’ye getirdi. Von Aster ile felsefe tarihi dersi ilk kez okutulmaya başkandı.

★

Albert Eckstein ile birlikte ülkemiz çocuk sağlığı konusunda çağ atladı. Noma salgını iyileştirildi. Zuckmayer Gazi Eğitim Enstitüsü müzik bölümünün kurulmasını sağladı. Holzmeister mimari alanda pek çok katkı sağladı. TBMM binasının yapımını üstlendi.

★

Carl Ebert ve Paul Hindemith klasik müzik, opera ve bale eğitimi başlattı. Konservatuar ve senfoni orkestrasının kuruculuğunu üstlendi. Dessauer ise Fizik Tedavi Enstitüsü’nün müdürlüğünde harikalar yarattı.

★

Rudolf Nissen, sadece İstanbul’da değil, ülkenin pek çok yerinde ücretsiz tedaviler gerçekleştirdi.

Erich Frank o kadar ünlü olmuştu ki insanlar İstanbul dışından ona tedavi olmak için şehre geliyordu. “Frank’a götürülür” sloganıyla çalışan aracılar bile ortaya çıkmıştı.

★

Kimya Enstitüsü’nün başına getirilen Fritz Arndt, görevinin yanında yabancı terimleri Türkçe’ye çevirmeye de başladı. Çözelti, çözünme, tartı, seyreltik ve daha pek çok kelimeyi dilimize kazandırdı.

Von Mises, ülkemizde istatistik dersini veren ilk eğitimci oldu.

★

Gelenler arasında nanoteknolojinin kurucusu ve radarın mucidi olan Von Hippel ve ilerleyen dönemde izafiyet teorisi konusunda Einstein’e büyük yardımları dokunacak olan Finlay Freundlich da vardı.

Freundlich geldiğinde astronomi alanında inanılmaz gerideydik.

★

Freundlich, “tüm malzemeler eksikti, literatür yoktu, ancak tüm eksiklikler hükümetin cömert yardımlarıyla giderildi” diyecekti.

Tüm bilim insanları bir gecede Türk vatandaşlığına alındı. Durum Nazi yönetimine bildirildi ve vatandaşlar için can güvenliği talep edildi.

★

Nazi yönetimi, Türkiye’nin hamlesi karşısında direnmedi. Tüm bilim insanları ülkeye gelmeye başladı. Fakat üç kişinin durumu riskliydi: Dessaur ve Kessler Nazi takibi altındaydı. Kantorowicz ise toplama kampındaydı.

★

Scwartz, hükümete listeyi sunduğunda Kantorowicz’in durumu o kadar ümitsizdi ki isminin üzeri çiziliydi. Fakat Atatürk “onu bizzat istiyorum” demişti.

Bunun üzerine Nazi hükümetiyle irtibata geçildi ve üç isim resmen talep edildi. Naziler talebe karşı sessiz kaldı.

★

Bir süre sonra hükümet ikinci bir talepte daha bulundu. Talebin tonu sertti. Naziler bu defa olumlu cevap verdi ve üç isim ülkemize getirildi.

Kantorowicz dünyanın en ünlü diş hekimlerinden biriydi. İlerleyen dönemde İran Şahı’nı bizzat muayene edecekti.

★

Igersheimer göz alanında büyük katkılar yaptı. Türkiye’deki ilk kornea naklini gerçekleştirdi. Görevi bittiğinde toplamda 34 kornea nakli yapmıştı.

Ernst Hirsch hukuk ve kütüphane konularında büyük hizmetler gördü. Bruno Taut ile birlikte modern mimari eğitimi başladı.

★

Taut, Atatürk’ün ölümünün ardından katafalkının tasarımı işini üstlendi. Karşılığında ücret ödenmek istendiğinde “Böyle bir öneri beni derinden üzer” diyecekti.

Zoolog Curt Kosswig “Manyas’ta bir kuş cenneti olduğunu” keşfederek ülkemize büyük bir değer kattı.

★

Fritz Baade, Kırşehir’deki şifalı suları ve akik taşını buldu. Kaplıcaların planlarını çizdi ve mermer işçiliğini öğretti. Bu sayede şehre önemli bir ekonomik değer de katmış oldu. Bugün Kuşadası’nda mermercilik varsa, bunun büyük payı onundur.

★

Ünlü Bakteriyolog Hugo Braun “denizlerin dibi bile bizleri kabul etmezken Türkiye bize kucak açtı” diyordu.

Atatürk’e o kadar minnet borçluydu ki savaş sonrasında Almanya’ya çağrıldığına “bu vefasızlığı yapamam” diyecekti.

★

10 Kasım günü derse girmek üzere olan Prof. Arndt, ölüm haberi üzerine “dersi iptal edip etmeyeceğini” sordu. “Almanya’da böyle büyük kimseler öldüğünde yapılanı yapınız” cevabı üzerine “Almanya’da şimdiye dek böyle bir adam ölmedi ki” dedi.

★

Prof. Arndt’ın oğlu Walter başlayan savaşta Nazilere karşı Polonya ordusu saflarında katıldı ve esir düştü. Fakat Türk hükümeti, onu bile kurtarmayı başardı.

Atatürk Türkiye’si öyle itibarlıydı ki, o öldükten sonra bile etkisi sürüyordu.

★

Naziler Türkiye’ye geçen bilim insanlarını geri alabilmek için Herbert Schurla’yı gönderdi ve cazip tekliflerde bulundu. Yahudi bilim insanları yerine alanında en başarılı Alman bilim insanları teklif edildi. Üstelik ücretlerini bile Naziler ödeyecekti. Ama reddedildi.

★

Philipp Scwartz, en zor dönemde kapılarını açan Türkiye için “Batı’nın pisliğinin bulaşmadığı harika bir ülke” diyecekti.

Erich Frank, savaşın ardından Alman Tıp Akademisi Üyeliğine seçilmesine ve Altın Liyakat Madalyası ile ödüllendirilmesine rağmen geri dönmedi.

★

Frank yıllar sonra “Tüm dünya kapılarını kapattığında Türkiye kollarını açarak bağrına bastı” diyecekti.

Prof. Clemens Bosch ülkemize o kadar bağlandı ki Emin ismini alarak Müslüman oldu.

★

Von Hippel anılarında “Belki de Atatürk’le arkadaş olacağım diye içimden gizlice seviniyordum. Biz burada tamamen Türkleştik. Yeni bir vatan bulduk. Askerlik yapmam gerekse seve seve yapardım” diyecekti.

★

Atatürk’ün Hitler zulmünden kaçan bilim insanlarına olan cesur yardımı Einstein’in da kulağına gitmişti. O, çok daha önce ABD’ye iltica etmişti. Fakat geride kalanlara yardımcı olmaya çalışıyordu.

Bunun için Türkiye’ye bir mektup yazarak yardım talebinde bulundu.

★

Einstein mektubunda yaklaşık kırk kişinin ülkeye kabul edilmesini istedi. Fakat bu teklif hükümet tarafından üzülerek reddedildi. Çünkü Türkiye alabileceği azami akademisyeni kabul etmişti. Türkiye’de yalnızca bir üniversite vardı ve değerlendirme imkanı yoktu.

★

Belki de o dönemde ülkemizde pek çok üniversite bulunsaydı ve ekonomik durum daha iyi olsaydı, çok daha fazla bilim insanı kabul edilebilirdi ve Türkiye bilim alanında çok daha ciddi atılım elde edebilirdi. Ama maalesef imkanlar sonuna kadar kullanılmıştı.

★

Türkiye dışında Yahudi bilim insanlarına en büyük desteği açan ülke ABD’ydi. Ülkede pek çok üniversite bulunuyordu ve ekonomik anlamda Türkiye’nin yüzlerce kat fazlasını tahsis edebiliyordu.

ABD bu sayede en ünlü bilim ve sanat insanlarını çekmeyi başardı.

★

Türkiye, Nazilerin tehdit saçtığı ve pek çok ülkenin çekindiği bir dönemde pek çok bilim insanını ülkemize çekmeyi başardı. Çünkü onurlu bir duruşu ve büyük bir lideri vardı. Atatürk vardı. Onun şahsi itibarı ve Türkiye’nin tutarlı duruşu bunu sağlamıştı.

★

Ülkemize gelen bilim insanları geri kalmış bir eğitim hayatını tahmin edilemeyecek kadar ileriye taşıdı ve önemli bir ekol yarattı.

Fakat bu atılım maalesef uzun ömürlü olmadı. İkinci dünya savaşından sonra Amerikan tahakkümü eğitim hayatımıza da çöktü.

Con Sinov

Twitter
27 Şubat 2021