Yalan Haberleri Tespit etmeye yönelik ipuçları

acikkaynak.gim.org.tr/kitap.html
13.10.2. Yalan Haberleri Tespit Etmeye Yönelik İpuçları

Toplumu ve bireyleri bazı çıkarlar doğrultusunda yönlendirmek, tahrik etmek, propaganda faaliyetleri gerçekleştirmek, kamu düzenini bozmak, itibar kaybına uğratmak, zarar vermek ve algı operasyonu ile toplum mühendisliği yapmak gibi amaçlarla yalan/sahte haberlerin paylaşımı artmıştır. Özellikle sosyal medya, kasıtlı olarak bilginin çarpıtıldığı bir alandır.

Bu nedenle doğru haber ile yalan haberi ayırt edebilmek için bazı yöntemlere başvurmak gerekmektedir. Aşağıda yalan habere karşı alınabilecek önlemlerle ilgili ipuçlarına yer verilmiştir:

− Doğrulayın!

Bugün, habere pek çok kaynaktan ulaşabilmek mümkündür. 

Bir haberin doğruluğundan emin olmak için farklı kaynaklardan da ulaşılabilmesi gerekmektedir. Bir haberin farklı kaynaklarda da aynı şekilde sunulup sunulmadığına bakarak haberi teyit etmek mümkündür. 

Hakikat Ötesi (Post-Truth) Çağda Yeni Medyada Yalan/Sahte Haberle Mücadele

479

− Kaynak Güvenilir mi?

İnternetten yayın yapan pek çok haber sitesinde, künye bilgisinin bulunmadığı görülmektedir. 5651 sayılı “İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi ve Bu Yayınlar Yoluyla İşlenen Suçlarla Mücadele Edilmesi Hakkında Kanuna” göre zorunlu olarak bulunması gereken künye bilgileri, haber kaynağının kim olduğuna dair bilgilendirme içermelidir. Bu nedenle, künye bilgisi olmayan kaynaklara güvenilmemesi gerekmektedir.

− Eleştirel ve Şüpheci Olun!

İnternette yayılan bilgilerin güvenilirliği tartışmalı olabilmektedir. Haberlere karşı eleştirel ve şüpheci olmakta fayda vardır.

− Hemen İnanmayın!

Teyit edilmemiş her haber, yalan haber riski taşımaktadır. İnternetten yayılan her haber doğru değildir, inanmadan önce iki kere düşünülmelidir.

− Tarihi İnceleyin!

Yalan haberlerdeki tarih ve saatler değiştirilmiş olabilir. Bu nedenle haberde tarih ve saatlerle ilgili tutarsızlıklar varsa dikkatli olunmalıdır.

− Emin Olmadan Paylaşmayın!

İnternetteki bazı haberler, daha çok okunması için yönlendirme, 

yanıltma ve provokasyon amacı taşıyor olabilir. Özellikle sosyal medyada karşılaşılan çıkan bu gibi haberlerin amacına ulaşmaması için haberleri paylaşırken iki kere düşünülmelidir. Paylaşılacak haberlerin güvenilir kaynaklardan alınmasına özen gösterilmelidir (Güvenliweb, 2019)

− İddialı Başlıklara Dikkat!

Asılsız haberler, daha çok yayılmak için insanların ilgisini çekmeyi amaçlar. Bu nedenle özellikle ilgi çekici başlıklar, vurucu cümleler ve gereğinden fazla noktalama işareti kullanan haberlere karşı mesafeli olunmalıdır.

− URL/Adres Gerçek mi?

Sahte haber siteleri, güvenilir kaynaklara çok benzeyen taklit bir adres

(URL) kullanarak farklı bir algı yaratmaya çalışırlar. Bu nedenle habere ulaşılan kaynağın internet adreslerine dikkat edilmelidir. Twitter üzerinden link paylaşan kaynakların üçte ikisinin sahte olduğu tespit edilmiştir (Wojcik vd., 2018). Sosyal medyada link paylaşan hesaplara karşı temkinli olunmalıdır.

Dijital Okuryazarlık: Araçlar, Metodolojiler, Uygulamalar ve Öneriler

480

− Görselleri Doğrulayın!

Sahte haberler, daha çok ilgi çekmek için aslında o habere ait olmayan görseller ve videolar kullanıyor olabilir. Bir haberden şüphelenildiğinde, ilgili görsel arama motorlarında aratılarak gerçekten o habere ait olup olmadığı kontrol edilmelidir.

− Parodi veya Reklam Mı?

İnternette yalnızca absürt, parodi ve asparagas haberler üretip yayarak maddi kazanç elde etme amacıyla kurulmuş pek çok site bulunduğu unutulmamalıdır (Güvenliweb, 2018).