Cemal Kaşıkçı’nın öldürülmesine giden süreçte Suudi Arabistan, yüzlerce ve nihayetinde binlerce kişiyi işe alarak Twitter trolleri dedikleri bir politika uyguladılar. Eğer Cemal Kaşıkçı Suudi prensi Muhammed bin Selman aleyhinde bir tweet atıyorsa, şu konulara katılmıyorum diyorsa, Twit’inin altı troller tarafından “Sen bir hainsin”, “Gerçek bir Suudi değilsin”, “Neden bahsettiğin hakkında hiçbir fikrin yok” şeklinde yüzlerce yorumla dolduruluyor. Böylece Cemal Kaşıkçı’nın sesi ve Muhammed bin Selman’a muhalefet eden herkes kayboluyordu.
Bu yöntem size tanıdık geldi mi?
Pek az siyasi cinayet Cemal Kaşıkçı’nın ölümü kadar dikkat çekti. Washington Post’ta köşe yazarı olarak çalışan Kaşıkçı, sürgünde yaşayan bir Suudi Arabistanlı gazeteciydi. İki yıl önce, İstanbul’daki Suudi Arabistan konsolosluğuna girerken güvenlik kameraları tarafından filme alındı, ancak çıktığı asla görülmedi. Suudi hükümeti sonunda Kaşıkçı’nın güvenlik güçleri tarafından öldürüldüğünü ve ayrıntıların korkunç olduğunu kabul etti.
Şimdi, neden öldürüldüğüne dair gerilim filmi hızında bir belgesel var: The Dissident (Muhalif). Bu haftanın başlarında Sacha Pfeiffer NPR’da filmin yapımcısı Bryan Fogel ile konuştu. Kaşıkçı’nın Suudi kraliyet ailesiyle olan karmaşık ilişkisinden, yıllarca monarşiye yakınmasına. Suudi hükümetine danışmanlık dahi yapan Kaşıkçı, Muhammed bin Selman 2017’de veliaht prensliğe yükseltildiğinde, sesini çıkartan bir muhalif oldu.
BRYAN FOGEL: Muhammed bin Selman esasen Batı’da büyük reformcu, Suudi Arabistan’ı geleceğe taşıyacak ve ülkeyi turizme ve kadın haklarına açacak ve çok daha ılımlı bir ülke yapacak kişi olarak sunuldu. İçeride ise, kelimenin tam anlamıyla aile üyelerine, işadamlarına baskı yapan, muhaliflerini yok eden, işkence yapan, mutlak güç elde etmek için parasını kullanan birisi. Cemal Kaşıkçı’ya da kısaca susması söyleniyor. Ve Cemal çevresinde olup bitenleri, tutuklanan arkadaşlarını izlerken, Suudi Arabistan’da kalacaksa ya susturulacağını ya da bir şey söylerse tutuklanacağını anlıyor.
PFEIFFER: Filmin büyük bir kısmı, Suudi Arabistan’da ne kadar çevrimiçi gözetim ve çevrimiçi manipülasyonun gerçekleştiğine ayrılmış. Bunun nedeni kısmen, nüfusun büyük bir kısmının Twitter’da olması. Cemal Kaşıkçı’nın kraliyet ailesinin nüfusuna aldığı çevrimiçi mesajları kontrol etme çabalarını karmaşıklaştırmasının yollarını açıklayabilir misiniz?
FOGEL: Sanırım nihayetinde öldürülmesinin ana nedenlerinden biri bu. Ve bu, o bölgedeki eski muhafızlar için, özellikle de gerçekten gücü elinde tutan Suudiler ve Emirlikler için gerçek bir endişeydi. Ve fark ettikleri şey, Twitter’daki kamusal alanı esasen kontrol edebilseydiniz, anlatıyı kontrol edebilir ve anlatıyı kontrol edebilirseniz, esasen konuşma özgürlüğünü bozabilir, protestoları durdurabilir ve esasen monarşinizi koruyabilirsiniz.
Dolayısıyla Suudi Arabistan, yüzlerce ve nihayetinde binlerce kişiyi işe almaya başladılar ve onlara Twitter trolleri dedikleri bir politika uygulamaya başladı, sanırım bu iş için kullanabilecek en iyi kelime. Ve bunun anlamı, eğer Cemal Kaşıkçı bir tweet atıyorsa, Muhammed bin Selman’a şu ve benzeri konularda katılmıyorum dedi – değil mi? – hemen sonraki şey – Twitter yayını yüzlerce ve yüzlerce yorumla doludur. Sen bir hainsin. Gerçek bir Suudi değilsin. Neden bahsettiğin hakkında hiçbir fikrin yok. Ve böylece Jamal’ın sesi ve Muhammed bin Selman’a muhalefet eden herkes kayboldu.
PFEIFFER: Suudi hükümetinin, kraliyet ailesinin – çok zengin, çok güçlü – Cemal Kaşıkçı ve eleştirisi konusunda daha umursamaz olmamaları beni şaşırttı. Demek istediğim, neden onu öldürmek zorunda kalacakları bir tehdit olarak gördüler?
FOGEL: Gidip Washington Post’un fikir makalelerini okursanız ya da hayatının son yıllarında yayınladığı Arapça çevrilmiş kitapları okursanız, bu adam solda değildi. Ortadaydı. Ve söylediği şey, ülkemi seviyorum. Ama aynı zamanda, bir reformcu olacaksanız, Loujain al-Hathloul gibi kadın insan hakları aktivistlerini de kilitleyemezsiniz veya Saudi Aramco’yu halka açmak istiyorsanız sizinle aynı fikirde olmayan Essam al-Zamel gibi ekonomistleri kilitleyemezsiniz. Ve Jamal’ın temelde defalarca söylediği şey, diğer sesleri içeri almanız gerektiğiydi.
PFEIFFER: Bryan, bu filmin en zor ve rahatsız edici kısımları Cemal Kaşıkçı’nın nasıl öldüğü, aslında ölmekte olan seslerini yakalayan ses kayıtları – korkunç. Ve o kadar dehşet vericiydi ki, birçok seçilmiş yetkili buna karşı çıktı. İşte Senatör Rand Paul’un ABD’nin neden bu cinayetten sonra Suudi Arabistan’a daha fazla baskı yapmadığını soran bir klip.
(ARŞİVLENMİŞ SES KAYDI)
Suudi Arabistan’ın kötü etkisine karşı o kadar kör müyüz? Ne yaparlarsa yapsınlar herkese para ve silah veriyor muyuz? Bir muhalifi kemik testere ile parçalara ayırabilirsin ve biz yine de sana silah vereceğiz.
RAND PAUL
PFEIFFER: Rand Paul gibi insanların bu şekilde konuşmasına rağmen, bunun herhangi bir fark yarattığını düşünüyor musunuz? Demek istediğim, Başkan Trump, Suudi Arabistan’da hâlâ veliaht prensin büyük bir destekçisi gibi görünüyor. Hala krallığa çok silah satıyoruz. Önemli midir? Jamal Khashoggi’nin öldürülmesi ABD ile Suudi Arabistan arasındaki ilişkiler açısından önemli mi?
FOGEL: Bugüne kadar önemli değildi, yani neredeyse G-20’nin herhangi bir üyesi için önemli değildi. Sahip olduğunuz şey, aslında çok sayıda konuşan kafa ve hiçbir işlem yapmadan sıcak hava. Demek istediğim, Rusya ve Putin konusunda da aynı şeyi gördünüz. Biliyorsunuz, Navalny’nin Novichok tarafından zehirlenmesi herkes için dehşet verici. Ancak herhangi biri veya herhangi bir ülke veya şirket bu konuda gerçekten harekete geçiyor veya herhangi bir şey yapıyor mu? Yani bu modelin kendini tekrar ettiğini görüyoruz, bilirsiniz, bildiğiniz çok şey var, ama gerçek ceza, yaptırımlar, bilirsiniz işte, başka anlamlı bir şey yok.
PFEIFFER: Filmde Suudi Arabistan’da görüş sahibi olmanın suç olduğunu söyleyen bir satır var ama Jamal’ın ölümü her şeyi değiştirdi. Ama yaptı mı? Her şeyi bir kenara bırakın, gerçekten bir şeyi değiştirdiğini düşünüyor musunuz?
FOGEL: Bir şey yaptı. Krallıkta olup bitenleri, muhalefet üzerindeki baskıları ve esasen binlerce siyasi mahkumun hapsedilmesini nihayetinde değiştirmedi. Ancak Muhammed bin Selman’ın göründüğü kadarıyla büyük bir reformcu olmadığı konusunda dünyanın gözlerini açtı.
PFEIFFER: Bryan Fogle. Yeni filmi “The Dissident” şimdi sinemalarda ve istek üzerine 8 Ocak’ta gösterime sunulacak. Bryan, bizimle konuştuğun için teşekkürler.
FOGEL: Beni ağırladığınız için çok teşekkür ederim, Sacha.
Kaynak: NPR radyo programı transkripti