ABD’nin yeni Başkanı Joe Biden’in Ortadoğu’da izleyeceği politikanın detayları belli oluyor.
Şu konunun altını kalınca çizelim:
Biden’in Ortadoğu’da izleyeciği politika bizi de çok yakından ilgilendiriyor. Bu nedenle bu konuda çok dikkatli ve daha duyarlı politikalar üretmek durumundayız.
Arap ülkeleri ve İsrail arasındaki ilişkiler Başkan Trump görev süresinde İsrail ve Birleşik Arap Emirlikleri ile Bahreyn gibi Arap komşuları arasında İbrahim (Abraham) Anlaşmaları olarak bilinen normalleşme anlaşmalarının yapılmasını sağladı.
Trump tarafından “yeni bir Ortadoğu’nun şafağı” olarak nitelenen anlaşmalar, bölgede, İsrail ile Arap ülkeleri arasında barışın yalnızca Filistin sorunu çözüldükten sonra sağlanabileceği algısını değiştirdi.
Anlaşmalar, İsrail’in, Trump’ın yaptırımlar yoluyla uyguladığı azami baskı politikasıyla zayıflayan ortak düşman İran’a karşı tek cephe olan Arap ülkeleriyle ilişkilerinde iyileşmeyi beraberinde getirdi.
Bu anlaşmalar aynı zamanda müttefiklerin ABD’nin Ortadoğu’ya eskisi kadar müdahil olmayacağı gerçeğini kabullendiklerinin de bir işaretiydi. Başkan Barack Obama döneminde başlayan ve Trump döneminde de devam ettirilen bu yaklaşımın Biden döneminde de sürdürülmesi muhtemel.
Ortadoğu Enstitüsü İran programı direktörü Alex Vatanka, Körfez ülkelerinin ABD’nin bölgedeki uzun vadeli taahhütleri konusunda emin olmadığını ve bu nedenle kendi güvenliklerini güçlendirmenin yollarını aradıklarını söylüyor. İsrail ile dostluk kurmak istemelerinin bir amacının da bu olduğunu belirtiyor.
Joe Biden, İsrail ve Arap ülkeleri arasındaki anlaşmaları Ortadoğu’daki derin ayrılıkların çözülmesinde tarihi bir adım olarak niteledi ancak Filistinliler’in durumuna da dikkat çekti.
Eylül ayında seçim kampanyası sürecinde VOA’ye konuşan Biden, “İsrail’in hakiki bir iki devletli çözüme yönelik olarak çaba göstermeye hazır olması gerektiğine inanıyorum” dedi.
Biden’ın seçim kampanyasından yapılan yazılı açıklamada, Arap ülkelerine sessiz görüşmelerin ötesine geçmeleri ve İsrail ile normalleşmeye yönelik daha cesur adımlar atmaları çağrısı yapıldı.
Joe Biden, ABD’nin Trump döneminde kesilen Batı Şeria ve Gazze’ye yaptığı yardımı yeniden başlatmayı planlıyor. Demokrat lider, ABD Büyükelçiliği’nin Kudüs’e taşınması ve İsrail’in ilhak ettiği Golan Tepeleri’nde İsrail’in egemenliğinin tanınması gibi Trump döneminde benimsenen politikalarda ise geri adım atmayacağının sinyalini vermişti.
Trump yönetiminin İsrail ve Arap ülkeleri arasında normalleşmeye ilişkin çabalarına Bahreyn, Birleşik Arap Emirlikleri ve Sudan’ın ardından son dönemde Fas da eklendi.
İsrail’in Ulusal Güvenlik Danışmanı Meir Ben-Shabbat’ın başkanlığındaki İsrail heyeti ve İsrail ile Arap ülkeleri arasındaki normalleşme sürecinin mimarı olan Başkan Trump’ın damadı ve danışmanı Jared Kushner Fas’a gitti.
İran’ı yalnızlaştırmak isteyen Trump yönetimi, normalleşme anlaşmalarını kapsamında ekonomik yardım ve fırsat imkanı sunarak cazip hale getirmeye çalışıyor.
Filistinlilerse ABD’nin arabuluculuğunda yapılan normalleşme anlaşmalarını, bağımsız bir Filistin devletinin kurulması talebine bir ihanet olarak görüyor.
Bölgesel ittifaklarda yaşanan değişikliğe rağmen Trump, İran’ın bir numaralı nükleer araştırmacısı Muhsin Fahrizade’nin suikasta kurban gitmesinin ardından Tahran’la yeni bir gerilimin gölgesinde görevden ayrılıyor. Tahran suikasttan İsrail’i sorumlu tutuyor. İsrail ise bunu ne yalanlıyor ne de doğruluyor.
Beyaz Saray konuya ilişkin bir resmi bir açıklama yapmadı. Ancak Trump İranlı araştırmacı Fahrizade’nin “İran’ın gizli askeri programını yönettiğini ve İsrail istihbaratı Mossad tarafından uzun süredir arandığını” yazan İsrailli bir gazetecinin Twitter mesajını paylaştı.
Uzmanlar, İran’da Haziran ayında yapılacak cumhurbaşkanlığı seçimlerinde sertlik yanlısı adayların yarıştığı bir siyasi ortamda nükleer anlaşmaya geri dönülmesinin zor olabileceğini ifade ediyor.
Stratejik ve Uluslararası Çalışmalar Merkezi’nin Ortadoğu Programı uzmanlarından Natasha Hall, “Dolaylı görüşmeler olmadan ya da yaptırımların yol açtığı hasar sembolik de olsa telafi edilmeden İranlı liderlerle bu güveni yeniden tesis etmek zor olacak” diyor.
Bitmek bilmeyen savaşları sona erdirme vaadiyle seçim kampanyası yürüten Trump görevden ayrılmadan önce çatışma bölgelerinde ABD’nin askeri varlığını azaltmaya çalışıyor.
Kasım ayı ortalarında Savunma Bakan Vekili Christopher Miller, Başkan Trump’ın Afganistan’daki askeri sayısını 4,500’den 2,500’e; Irak’taki askeri sayısını da 3,000’den 2,500’e indirilmesi emrini verdiğini söyledi.
Joe Biden da Trump gibi Ortadoğu ve Afganistan’daki “sonsuz savaşlara” son verme vaadinde bulunarak yalnızca El Kaide ve IŞİD gibi terör örgütlerine odaklanacağının işaretini verdi. Yemen’de Suudi Arabistan liderliğinde devam eden savaşa desteği sonlandıracağını belirtti.
Dünya genelinde insan haklarının ve demokrasinin geliştirilmesi konusunda kararlı bir duruşun yeniden sağlanması vaadine rağmen, Biden yönetiminin ABD dış politikasında geleneksel olarak önem taşıyan bu konularda saldırgan taleplerde bulunması beklenmiyor.
Ortadoğu Enstitüsü uzmanlarından Vatanka, “Biden yönetiminin ya insan hakları ya da hiç diyecek bir yönetim olacağını sanmıyorum. Umarım insan hakları yeniden gündemdeki yerini alır ancak gündemin üst sıralarında olmasını da beklemiyorum” diyor.
Trump daha çok liderlerle kişisel ilişkilerine dayanan ikili ilişkileri tercih ederken, Biden’ın müttefiklerle diyalog sürecinde daha çok taraflı bir yaklaşım benimsemesi bekleniyor.
Khurma, “ABD’nin bölgeye yönelik dış politikasında keskin bir değişiklik beklenmiyor. Ancak kesinlikle daha farklı bir ton ve diyalog şekli olması öngörülüyor” diyor.
Uzmanlar, Biden döneminde daha istikrarlı bir dış politika bekliyor. ABD’nin yeni dönemde en azından daha öngörülebilir olmasının beklendiğini belirten Vatanka, “Karşılıklı alışverişe dayanan dış politika anlayışı büyük bir kaos yarattı. Herkes mümkün olduğunca iyi konumlanmak için uğraştı. Bu durumsa ABD için iyi bir konum değil” sözleriyle durumu değerlendirdi.
necdetbuluz@gmail.com
www.facebook.com/necdet.buluz
Bir yanıt yazın