Prof. Dr. Anıl ÇEÇEN
Geçen sene yaz aylarına doğru olaylar birbiri ardı sıra gündeme gelince, Türkiye önümüzdeki gündemin, Orta Doğu’dan Kafkasya’ya doğru değiştiğini görmeye başladı. Küreselleşme sürecinin başlamasıyla beraber Orta Doğu’ya gelen ABD, bu bölgede İsrail’in çıkarları için savaşmak zorunda kaldığı için, dünya gündeminde Orta Doğu sürekli olarak birinci sırayı alıyordu. Ne var ki, aradan geçen otuz yıllık bir zaman diliminden sonra, yeni ABD yönetimi, başını Orta Doğu çöllerine gömmekten vazgeçerek, dünyaya daha geniş açıdan yeniden bakmaya başlamıştır. Dünyanın merkezi bölgesini ele geçirmek üzere savaş süreci tırmandırılırken, süper güç olarak ABD’nin bütün kıtalar üzerindeki hegemonyasının giderek azaldığı ve yeni dönemde artık dünyanın ABD’ye karşı gündeme gelen farklı kutup başları ve bölgesel oluşumların ,yenidünya düzeninin belirlenmesinde eskisine oranla daha fazla etkili olacakları görülmektedir. Tam bu aşamada artık dünyanın gerginlik noktasının kuzeye doğru çıktığı ve böyle bir aşamada, Kafkasya üzerinde odaklandığı anlaşılmaktadır. Ermeni kapısının açılmak istenmesiyle beraber gündeme gelen Azeri-Ermeni gerginliği bu durumun çok açık bir göstergesi olarak dünya gündemine girmiştir.
Bir bölge ülkesi olarak Türkiye, Kafkasya’nın uzantısı biçiminde bir konuma sahip bulunmaktadır. Türkiye’nin doğusu, Kafkasya’nın batısıdır. Osmanlı İmparatorluğunun çöküşünden sonra, Anadolu’da ilk hükümet girişimi Kars’da Güney Batı Kafkasya yönetimi olarak gündeme gelmiştir. Eğer Anadolu halkı toparlanarak bir ulusal kurtuluş savaşı vermeseydi, son Osmanlı Meclisinde ilan edilen milli sınırlar çerçevesinde bir ulusal devlet kurmasaydı, Ankara hükümeti bütün Anadolu’yu kontrolü altına alamayacaktı ve bu nedenle de, belki Kars merkezli bir Güney Batı Kafkasya devleti günümüzde doğu Anadolu topraklarını da içine alarak devam ediyor olacaktı. Ne var ki , imparatorluktan ulus devlete geçerken ortaya çıkmış olan bu ara hükümet denemesi bile, Türkiye’nin Kafkasya bölgesi ile nasıl bir ortak konuma sahip olduğunu açıkça gözler önüne sermektedir. Bugün Güney Kafkasya’da yer alan üç küçük devletin genişleme ve yayılma alanları, Türkiye Cumhuriyeti devletinin milli sınırları içerisinde yer alan Doğu Anadolu bölgesinde bulunmaktadır. Bu durumu iyi bilen Atatürk önceliği doğu cephesine vererek, Gürcistan ve Ermenistan ile ilk önce çatışma sonra da barış yolunu gerçekleştirerek, Türkiye’nin doğu sınırlarının çizilmesini gerçekleştirmiştir. İki küçük devlet ile yapılan sınır anlaşmaları daha sonraki aşamada bunların patronu konumundaki Sovyetler Birliğine de kabul ettirilerek, kurtuluş savaşının ağırlığı güney ve batı cephelerine kaydırılmıştır.
Doğu sınırları çizilirken, Sovyetler Birliğinin baskısı ile Ermeni sınırı İran sınırına kadar uzatılmış ve Türkiye ile Azerbaycan arasına bir Ermeni bıçağı yerleştirilmiştir. Böylece, iki kardeş ülke olan Türkiye ile Azerbaycan’ın sınır komşusu olması önlenmiştir. Yıllardır iki toplum arasında dile getirilen birleşerek tek devlet olma idealinin önüne, Ermeni bıçağı çıkarılmış ve bu yoldan Türkiye Cumhuriyeti ile Azerbaycan devletinin gelecekte birleşerek, tek devlete dönüşmelerine gidecek olan yol kapatılmak istenmiştir. Kafkasya haritasına bakıldığı zaman, bölge nüfusunun büyük çoğunluğunu oluşturan Türk asıllı toplulukların birbirlerinden ayrı tutulmak üzere her yolun denendiği anlaşılmaktadır. Türk topluluklarının bir kısmı İran’da, bir kısmı Azerbaycan’da, bir kısmı Türkiye’de bırakılırken, Kuzey Kafkasya’da yaşayan çok miktarda Türk ve Müslüman nüfus da Rusya’nın hegemonyasına terk edilmiştir . Bir imparatorluğun çöküşü üzerine, sahipsiz ve dağınık bir durumda kalan Türk topluluklarının yeni dönemde bir araya gelerek ortak bir devlet çatısı altında yaşam düzenine sahip olmaları ideali gerçekleştirilememiştir. Bu nedenle, Kafkasya haritası karışık bir durumda bırakılmış ve küçük Ermeni devleti bölgeye Türkleri dağıtmak üzere, Ruslar ve batı ülkelerinin işbirliği ile yerleştirilmiştir. Ermeniler bu coğrafyanın eski topluluklarından birisi olmalarına rağmen, yirminci yüzyılın başlarında Kafkasya haritası çizilirken orta bölgede bırakılarak, Türk dünyasının entegrasyonu önlenmiştir. Küçük Ermenistan devleti ve bunun İran’a kadar uzanan bıçak görünümündeki sonradan uzatmalı sınırları dikkate alınırsa esas amacın, bölgedeki Türk varlığının bütünleşmesini önlemek olduğu açıkça görülmektedir. Ermeni bıçağı yüzünden Türkiye ve Azerbaycan birleşememiş ama ortaya başka bir garip durum daha çıkmıştır. O da Nahçivan bölgesinin dağlar arasında dünyadan kopuk bir konumda kendi kaderine terkedilmesidir .
Azerbaycan’ın ve dolayısıyla Türk dünyasının bir parçası olan küçük Nahçıvan bölgesinin ne Azerbaycanın , ne de Türkiye’nin sınırları içinde olmasına izin verilmemiş, iki Türk ülkesi arasında yer alan bu küçük Türk toprağınının sahipsizliğe terkedilmesi gibi garip bir durum ortaya çıkarılmıştır. Bugün Azerbaycan’a bağlı bir özerk bölge konumunda bulunan Nahcıvan bölgesi, Ermeni bıçağının İran sınırına kadar uzatılması nedeniyle , Türkiye ve Azerbaycan arasına sıkışmış ama Ermenistan sınırı yüzünden de bir türlü istediği ilişkileri kuramamıştır . Ermeni bıçağı Nahcivan bölgesinin dünyaya açılan koridorunu kapatmıştır. Ermeni bıçağı aracılığı ile bölge Türklerinin bütünleşmesi önlendiği gibi ,Nahcivan bölgesi de dağlar arasında kimsesizliğe terk edilmiştir. Sovyetler Birliği döneminde bölgedeki demir perde uygulaması nedeniyle kamu oyundan gizlenen bu haksızlık, yeni dönemde gün ışığına çıkmış ve Kafkasya bölgesindeki asıl problemin Nahcıvan koridorunun kapatılmasından kaynaklandığı anlaşılmıştır. Eğer Ermeni bıçağı İran sınırına kadar Kapan bölgesine kadar uzatılmasa, Nahcivan ile Azerbaycan birleşmiş olacak ve böylece Nahcıvan üzerinden Türkiye ile Azerbaycan sınır komşusu olabileceklerdi . Ermenistan İran ile sınır komşusu yapılırken, Türkiye ile Azerbaycan’ın sınır komşusu olmaları önlenmiş ve böylece, Kafkasya’da güçlü bir Türk dayanışmasının önüne geçilmiştir. Türkiye Cumhuriyetinin kuruluş aşamasında Sovyetler Birliği üzerinden dayatılan bu çözüm, aslında gerçek bir barış getirememiş ve geleceğe dönük olarak ciddi bir çözümsüzlük sürecinin başlamasına neden olmuştur. Birbirinden koparılan iki Türk ülkesinden Azerbaycan demir perde içinde Sovyet hegemonyasına terk edilirken, Türkiye’de soğuk savaş döneminin gerginliği içinde ABD hegemonyasının bölgedeki üssü ya da sınır karakolu konumuna sürükleniyordu.
Bugün gelinen noktada, Ermenistan sınır kapısının açılması yüzünden, Türkiye ve Azerbaycan’ın karşı karşıya gelmelerinin ana nedeni bölgede kendi hegemonyasını kurmak isteyen Rus ve Amerikan emperyalizmlerinin karşıt politikalarıdır. Rusya bölgede Ermenistan üzerinden ağırlığını sürdürürken Azerbaycan’ı Ermeni bıçağı ile Türkiye’den ayrı tutmuş, Amerika ise Nato üzerinden Türkiye’yi kullanarak bölgede Rusya’ya karşı bir ağırlık dengesi kurmak istemiştir. Yüz yıl önce çizilen sınırların değişen güç dengeleri nedeniyle bugün yeni bir düzene doğru gidildiği aşamada, yeniden çizilmek istenmesi yüzünden Kafkasya’da suların ısınmağa başladığı göze çarpmaktadır.Batı dünyasının kendi içinde yaşadığı çekişme ve kavgalar nedeniyle gündeme gelmiş olan Soğuk Savaş dönemi geride kalınca, Sovyetler Birliği dağılmış ve böylece Orta Asya ve Baltık ülkeleri ile beraber Güney Kafkasya ülkeleri de bağımsızlıklarına kavuşmuşlardır. Otuz yıl önce başlayan yeni dönemde, Azerbaycan Ermenistan çekişmeleri zaman zaman sıcak çatışmalara dönüşmüş, Ermenistan Azerbaycan’ın topraklarının beşte birini oluşturan Dağlık Karabağ bölgesini işgal ederken, ortaya bir de binlerce Azerinin öldürüldüğü Hocalı katliamı çıkmıştır. Yüz yıldır Türklerin aleyhine soykırım suçlaması ile dünya kamuoyunu karıştıran Ermenilerin, ellerine fırsat geçtiğinde Hocalı’da soykırım uygulayarak masum Azerileri yokettikleri görülmüştür. Kendileri Hocalı’da Azeri Türklerine karşı soykırım suçu işleyen Ermenilerin, hala Türkleri soykırım ile suçlamağa kalkışmaları,gerçekten ciddi bir çelişki olarak ortada durmakta ve her nedense Türk dış politikası bu çelişkiyi dile getirmekten uzak durmaktadır .Türk diplomasisi sürekli olarak savunma konumunda pasif kaldığı sürece, kendileri Türk soykırımı uygulamaktan çekinmeyen Ermenilerin , Türklere karşı soykırım suçlamasını bir silah olarak kullanmağa devam edecekleri anlaşılmaktadır .Yaşanan gelişmeler doğrultusunda , artık bu gibi çelişkili durumlara bir son vermenin zamanı gelmiştir.
Yeni dönemde, Rusya’nın Kafkasya’nın güneyine inerek ve Güney Osetya ile Abhazya’yı Gürcistan hegemonyasından kurtararak kendi denetimi altına almasıyla beraber, ABD ve batı ittifakı Rusya’nın Gürcistan’ı bütünüyle işgal etmesinden çekinmektedir. Ermenistan’ı kendi baskısı altında tutmakta olan Rusya’nın yeniden Gürcistan’ı işgale yönelmesiyle, Kafkasya’da bir Rus demir perdesinin yeniden kurulacağı görülmektedir. Bunu önleyebilmek üzere atağa kalkan ABD, Türkiye’yi kullanarak Ermenistan sınır kapısını açtırıp ve böylece Rusya Gürcistan’ı işgal etmeden, Ermenistan üzerinde tam olarak bir batı hegemonyası oluşturmak istemektedir. ABD’nin batı ittifakına dayanarak Türkiye’yi kullandığı bu politika, bir bölge ülkesi olarak Türkiye’ye zarar vermektedir. ABD Rusya’nın Gürcistan hamlesine karşı yeni satranç atağını Ermenistan’da Türkiye aracılığı ile gündeme getirmesi ile iki Türk ülkesini ilk kez karşı karşıya getirmekte ve bu yüzden Türkiye’ye açıkca zarar vermektedir. Türkiye ABD’nin müttefiki olduğu gibi aynı zamanda bir bölge ülkesidir ve kesinlikle ittifak ilişkilerinin ,Türkiye’nin bölgedeki konumuna ve çıkarlarına zarar vermemesi gerekmektedir. Şimdiye kadar batıcı iktidarlar aracılığı ile Türkiye kendi çıkarlarına ters düşen bir biçimde yönlendirilmiştir. Ne var ki, eski dönemden gelen bu tür zorlamalar Türkiye ve bölge barışını ciddi olarak tehdit etmekte ve Ermeniler ile Türkleri yeni bir çatışma ortamına doğru sürüklemektedir. Türkiye yeni dönemde ABD’nin çıkarları yüzünden komşuları ile çatışma ya da savaş ortamına düşmemelidir. Türkiye bu doğrultuda kendisini düşündüğü kadar, soydaşı ve kardeşi olan Azerbaycan’ı da düşünmek zorundadır. Ermenistan ile Azerbaycan karşı karşıya geldiği aşamada, Türkiye’nin yeri her zaman Azerbaycan’ın yanı olmalıdır. Bu durumda Azerbaycan’ın aleyhine olabilecek hiç bir çözüme Türkiye’nin alet olması düşünülemez. Bunu başta ABD olmak üzere bütün dünya ülkelerinin iyi bilmelerinde dünya ve bölge barışı açısından büyük yarar vardır .
Ermeni kapısının açılması konusu, ABD’nin Rusya’ya karşı Kafkasya’da bir önleyici denge kurmak arzusundan gelmektedir. Ne var ki, Ermenistan daha Rusya’dan tam olarak kopmamıştır ve Türkiye aleyhindeki talepleri ile propogandalarından da asla vazgeçmemiştir. Ermeni kapısının açılması hem ABD’ye hem de Ermenistan’a fayda sağlayacaktır ama Türkiye için zararlı olacaktır çünkü Azeri toprakları üzerinde Ermeni işgali devam etmektedir.Bu açıdan Dağlık Karabağ bölgesindeki Ermeni işgalinin sona ermesi, Azerbaycan’ı yeni bir barış için tatmin edebilmek üzere öncelikle sağlanmalıdır.Ermenistan için kapılar açılmadan Dağlık Karabağ bölgesi Azerbaycan’a iade edilmeli, bir milyonu aşkın Azeri göçmenin yeniden yurtlarına dönmeleri sağlanmalıdır. Her iki ülke için bunlar yapılırken, Türkiye’nin önceliği ise Nahçıvan koridorunun açılmasıdır . Zengezur ve Laçin bölgelerini de kapsayan bir Nahçıvan koridoru açılması, Türkiye ile Azerbaycan’ı bütünleştireceği için Ermeni kapısının açılmasıyla ortaya çıkabilecek mahzurların giderilmesinde, iki ülke dayanışmasıyla denge sağlayabilecektir. Sovyet Emperyalizmi ile Hırıstıyan dayanışmasının, Ermeni bıçağını İran’a kadar uzatarak yüz yıl önce kapatmış olduğu Nahçıvan koridorunun, artık günümüzde açılması gerekmektedir. Türkiye açısından son gelişmelerin bu doğrultuda ele alınmasında yarar vardır. Önce Ermeni bıçağı kaldırılarak Nahçıvan koridoru açılacaktır, ikinci aşamada Ermeni işgaline son verilerek Dağlık Karabağ Azerbaycan’a geri verilecektir. Ancak üçüncü aşamada, Ermenistan sınır kapısının açılması düşünülebilecektir. Azerbaycan için Karabağ sorunu çözülmedikçe ve Türkiye için Nahçıvan koridoru açılmadıkça, hiç bir Ermeni kapısının açılmasını iki Türk ülkesi kabul etmeyeceklerdir. Bu nedenle, Rusya’nın güney Kafkasya’ya inmesini istemeyen batılı emperyalist güçler, Ermeni kapısının açılmasından önce, Dağlık Karabağ bölgesinin iadesi ile Nahçıvan koridorunun açılmasına öncelik vermelidirler. Aksi takdirde, hem Türkiye’yi hem de Azerbaycan’ı karşılarına almak durumunda kalacaklardır.
Türkiye ve Azerbaycan arasında jeopolitik açıdan bir doğal köprü konumunda bulunan Nahçıvan bölgesinde, bugün iki yüz bin civarında Türk dağlar arasına sıkışmış olarak yaşamağa çalışmaktadır. Ermenileri sınır kapısı üzerinden dışa açmak isteyenler, hiç Nahçıvan Azerilerinin de dışa açılma hakkından söz etmemektedirler. En az Ermeniler kadar Nahçıvan Türklerinin de dışa açılma hakkı vardır. Onların bu hakkı ancak koridorun açılmasıyla sağlanabilecek ve o zaman gerçek anlamda Nahçıvan, Azerbaycan ve Türkiye bütünleşmesinin köprüsü olabilecektir. Kafkasya’da tırmanmakta olan Rus ve ABD gerginliğine karşı, bölgede barışı sağlayacak alternatif çözüm Türkiye ve Azerbaycan bütünleşmesinden geçmektedir. Yirminci yüzyılın başlarında toplanmış olan Birinci Bakü Kurultayının bir benzeri olarak, İkinci Bakü kurultayı Azerbaycan’ın başkentinde İran, Irak, Gürcistan, Suriye, Türkiye ve Türkmenistan’ın da katılmasıyla yapılırsa, Hazar bölgesi ülkeleri kendi barışlarını emperyal güçleri dışlayarak gerçekleştirebileceklerdir. O nedenle bugün için yapılması gereken öncelikli iş , Nahçıvan koridorunun açılmasıdır.
Yirminci yüzyılın ilk çeyreğinde yeni bir savaş dalgasının Orta Doğu ve Doğu Akdeniz bölgelerinden Kafkasya’ya doğru tırmanması Avrasya bölgesinin geleceği açısından yeni bir dönemi başlatmıştır . Yeni dünya düzeni oluşturma çabalarının başlamış olduğu bugünlerde dünyanın bütün jeopolitik bölgelerinin farklı bir konuma sürüklenmesi üzerine , Karabağ bölgesi ile birlikte Nahcivan bölgesinin de , harita üzerindeki konumlarında önemli ölçülerde değişiklik gündeme gelmiştir . Birinci dünya savaşı sonrasında çizilmiş olan bölge devletlerinin sınırları bu yüzden geçerliliğini yitirmiş ve bu bölgedeki sorunların çözüme kavuşturulması açısından engel oluşturmaya başlamıştır . Bu çerçevede yeni dünya düzeni sürecinde Karabağ ve Nahçivan sorunları acilen ele alınarak bölgedeki geçiş yollarının açılması sağlanmalıdır .
Küreselleşme sonrasında devreye giren yeni dönemin Kafkasya’daki ilk savaşı Ermenistan ve Azerbaycan arasında Dağlık Karabağ bölgesinin yönetim biçimi yüzünden ortaya çıkmıştır . Sovyetler Birliği dağılırken hiç beklenmedik biçimde Ermenistan tarihten gelen yapısı ile bir Azeri toprağı olan Karabağ bölgesini işgal etmiş ve bu bölgelere Ermeni asıllı toplulukları yerleştirerek, bugünün küçük Ermenistan’ını büyütebilmenin çabası içinde olmuştur . Bu doğrultuda Hocalı bölgesinde büyük bir katliam yapan Ermeni devleti , bölgenin Azeri kökenli toplum yapısını kendi çıkarları doğrultusunda değiştirebilmenin yollarını aramıştır . Azerbaycan devletinin daha büyük bir yapıya sahip olması ve petrol zenginliklerini elinde bulundurması gibi sorunları Rus desteği ile aşmaya çalışan Ermenilerin , Kafkasya bölgesinin tam ortasında işgal eylemlerini bugüne kadar devam ettirebilmeleri de, arkalarındaki büyük Hrıstıyan devlet olarak Rusya’nın perde arkasındaki desteğini sürdürmesi ile açıklanabilmektedir . Tarihten gelen dev bir ülke olarak Rusya her zaman için güney sınırlarının güvenlik içinde olmasına dikkat etmiş ve bu yüzden Karadeniz kıyılarındaki topraklar üzerindeki hegemonyasını sürdürmeye çalışmıştır . Özellikle yirminci yüzyılın başlarında Rus ordularının ülkenin güney bölgelerinde emperyalist bir yayılmaya yönelmeleri ile Balkanlardan Kafkaslara doğru uzanan bir kıyı şeridi üzerinde, Rusların Karadeniz hegemonyası güçlendirilerek, Kafkaslar bölgesinde Türk nüfus iki ayrı devletin çatısı altında yaşamaya mahkum edilmiş ve böylece kuzeyin bu emperyalist devletinin etki alanını genişletebilmesinin önü açılmıştır .İki kutuplu dünya düzeninde Sovyet sisteminin Rus yakın bölgesinde kurulması da , Rus emperyalizminin sınırlarını genişletmesine yardımcı olmuştur .
Sosyalist sistemin çöküşünden sonra çeyrek yüzyıllık bir zaman dilimi içinde Rus desteği ile Ermeni işgali devam etmiş ama Orta Doğu ve Akdeniz üzerinden gelişen savaş süreci yeniden Kafkasya bölgesine sıçratılınca , Dağlık Karabağ sorunu tekrar canlandırılarak dünya kamuoyunun önüne çıkartılmıştır . Sovyetler Birliğinin dağılma aşamasında küresel bir değişim dünya kamuoyunu etkilediği için sorun o aşamada çözüme kavuşturulamamıştır . Yirminci yüzyıl boyunca Sovyet sisteminin varlığı yüzünden Rusya’yı karşısına almaktan çekinen batılı devletler yirmi birinci yüzyılda dünya yeniden kurulurken ,bu kez Rus emperyalizmine karşı daha dik durarak ve bölgedeki savaşın sona erdirilmesi için devreye girerek, Rusların eskisi gibi Ermenileri himaye etmelerini önlemeye çalışmışlardır . ABD başkanlık seçimleri öncesinde Ermenilerin çeyrek asır işgal altında tuttukları Karabağ bölgesini genişletmek üzere sınırdaki köylere silahlı saldırılar yapması üzerine, Azeri devleti kendini korumak üzere askeri birliklerini devreye sokarak Ermenilerin haksız saldırı ve işgal eylemlerinin önünü kesmek istemiş ve bu yüzden de Karabağ savaşında yeni bir çatışma dönemi daha gündeme gelmiştir . Bu aşamada ABD kendi başkanlık seçimlerini etkileyecek kadar bir siyasal yansımayı, bu savaş üzerinden umut etmiş ama olaylar eskisinden çok farklı bir çizgide gelişerek , Amerikan beklentilerinin boşa çıkmasına yol açmıştır .
Soğuk savaş sonrasında gelişen olaylar tepkisel olarak farklı çizgilerde ilerleyince , batı emperyalizmi içinde yer alan ülkeler daha bağımsız hareket ederek , ABD ile Rusya arasında bir denge arayışı içine girmişler bu nedenle de Rusya eskisi gibi katı bir emperyalist devlet olarak hareket etmeyerek, daha anlayışlı ve yumuşak bir tavır ile ikinci Karabağ savaşının kısa zaman dilimi içinde sona erdirilmesini sağlamıştır .Yüz yıl önce Kafkasya’nın geleceği için Osmanlı devleti ile savaşan Rusya bu kez yüz yıllık bir dönemin geçmesinden sonra daha tecrübeli bir yol izleyerek, Türkiye ile yakınlık içinde meselenin çözüme yönelmesinde etkili olmuştur . Bölgenin iki büyük devleti olarak Türkiye ve Rusya zaman zaman bir araya gelerek , hem çatışmaları önlemeye hem de bölge için kalıcı bir çözüm paketi oluşturmaya çalışmışlardır . Bu doğrultuda bölgede olayları ve gelişmeleri izlemek üzere bir ortak merkez oluşturulmasına ve iki tarafın burada zaman zaman bir araya gelerek , Kafkasya bölgesinde yeni savaş senaryolarının öne çıkmasını önlemek için işbirliği yapmalarına karar vermişlerdir . İki büyük ülkenin bu konuda anlaşmaya varmalarının arkasında Orta Doğu ve Doğu Akdeniz bölgelerinde yaşanmış olan siyasal sorunların ve sıcak çatışmaların önlenmesi doğrultusunda, başlatmış oldukları işbirliğinin çok önemli ölçüde olumlu yansımaları olmuştur . Hem Türkiye hem de Rusya merkezi coğrafyada savaşların önlenebilmesi için Türkiye ve Rusya işbirliğinin kaçınılmaz bir biçimde ön koşul olduğunu anlamaları ile , son dönem Karabağ savaşı kısa sürmüştür .Bugünün dünyasında Orta Doğu ve Doğu Akdeniz bölgelerinde işbirliği yapan iki büyük devletin merkezi alan barışı için Kafkasya bölgesinde de doğal olarak ortak hareket etmeleri kaçınılmaz olmuştur .
Bugünün koşullarında dünya haritasına bakıldığı zaman en karışık bölge olarak Kafkasya’nın öne çıktığı görülmektedir . Dünyanın jeopolitik yapılanması açısında Kafkasya ele alındığında Asya ve Avrupa kıtalarının birleşme noktası olarak görünmektedir . Bu doğrultuda her iki kıtadaki gelişmelerin doğrudan etkilediği bölgelerin başında Kafkasya gelmektedir . Rusya ve Türkiye hem Avrupa hem de Asya devletleri olarak iki kıtanın kesişme noktasındaki bu bölgenin geleceği ile kendi ulusal çıkarları açısından yakından ilgilenmek durumundadırlar . Kafkasya’nın coğrafi konumu kadar tarihten gelen konumu da üzerinde durulması gereken önemli bir faktör olarak bugünün koşullarında yeniden değerlendirilecek gibi görünmektedir . Milattan sonra üçüncü ve onuncu yüzyıllar arasında Hazar gölünün kıyılarında kurulmuş olan Hazar devleti bir büyük imparatorluğa yönelirken , Asya ve Avrupa toprakları üzerinde yayılmış ve Hazar kıyısındaki kentleri de başkent olarak imparatorluğun merkezi yapmıştır .Hazar bölgesi tarihte merkezi bir alan olarak Sovyet sonrası dönemde yeniden öne çıkarken , Hazar’ın yedi yüzyıllık bir uygarlığın merkezi olarak dünya tarihinde önemli bir yere sahip olduğu görülmektedir .Onuncu yüzyıl sonrasında yaşanan siyasal gelişmelerin biçimlendirdiği Hazar bölgesinin yeniden önem kazanarak geleceğin biçimlenmesinde merkezi bir konuma sahip olacağı şimdiden görülmektedir . Bu noktada , bir dünya imparatorluğu kurmak üzere yola çıkmış olan Hitler’in, neden Avrupa egemenliğine soyunmuş olan Napolyon gibi Rusya’ya karşı Moskova’ya gitmediğini ve bunun yerine neden Hazar bölgesinin kuzeydeki merkezi olan Stalingrad kentine giderek , Hazar bölgesini ele geçirmeye çalıştığını , bugünün kuşaklarının gelecek iyi düşünmeleri gerektiği ortaya çıkmaktadır . Bu nedenle Kafkasya’ya giden yolların açılması aynı zamanda Hazar bölgesinin yeniden dünyaya açılmasını gerçekleştirecektir .
Bugünkü Kafkasya haritasına bakıldığında fazlasıyla parçalanmışlık içinde karışık bir yapıya sahip olduğu göze çarpmaktadır .Bölgedeki Türk ve Müslüman bir nüfus çoğunluğuna karşılık ,Kafkasya’nın tam ortasına Gürcistan ve Ermenistan gibi iki Hrıstıyan devletin oturtulmasının batı ülkelerinin emperyalist müdahaleleri sayesinde gerçekleştiği anlaşılmaktadır . Türkiye Akdeniz’e ve Avrupa’ya doğru kurulurken , diğer Türk devleti olarak Azerbaycan da hem Asya kıtasına hem de Hazar denizine dönük olarak kurulmuştur . Böylece Kafkasya haritasında iki Türk devleti ayrı ayrı kurulurken bunların birleşmesini önlemek üzere çeşitli senaryolar öne çıkarılmıştır . Sırf bu amaçla Azerilerin çoğunlukta bulunduğu bölgelere, Ermeni ve Gürcü asıllı nüfuslar getirilerek doğu ve batı Kafkas Türk devletlerinin birleşmesine set çekilmiştir .Bu doğrultuda Ermenistan sınırları İran’a kadar uzatılarak, Nahcivan ve Karabağ parçalanmış ve Nahcivan koridoru hem Azerbaycan’dan kopartılmış hem de Türkiye sınırlarında ayrı bir özerk bölge olarak kalması sağlanmıştır . Sovyet döneminde Karabağ’ın Azerbaycan sınırları içinde yer almasına karşı çıkılmamış ama Sovyetler Birliğinin dağıldığı gün Ermeni ordusu Rus desteği ile Karabağ’a girerek , iki Türk devletinin yakınlaşarak birleşmesine giden yolu kesmeye çalışmıştır . Bu problem son Karabağ savaşı sırasında yeniden canlandırılmak istenmiş ama Rusya ve Türkiye işbirliği ile bir haksızlık önlenerek Karabağ yeniden Azerbaycan’a devredilmiştir .Ne var ki , sorun Karabağ’ın el değiştirmesiyle tam bir çözüme kavuşamamış , Nahcivan koridoru meselesi yeniden bütün yönleri ile bugünün gündeminde yeniden öne çıkmıştır .
Kafkasya bölgesindeki devletlerinde önümüzdeki dönemde ABD eski dışişleri bakanının söylediği gibi sınırları değişecek 22 ülke arasında yer alması da önümüzdeki yıllarda Kafkasya’nın konumunu değiştirebilecektir . Bugünkü devletlerin içinde yer alacağı bir Kafkasya Birliğinin kurulup kurulamayacağı da sınırlar yeniden belirlenirken gündeme getirilebilecektir .Hazar bölgesinin yeni dünya düzeninde Hitler’in ortaya koyduğu gibi dünyanın merkezi olup olamayacağı , bölge devletlerinin tutumuna bağlı olacak ve bu aşamada Türkiye ile Rusya arasında sürdürülecek işbirliği yada diyalog farklı yaklaşımların önlenmesini sağlayarak, akıl ve sağduyu çizgisinde bir yeni yapılanmanın bölgede esas olmasına yardımcı olacaktır . Bunun için de ilk atılacak adım Nahcivan koridorunun açılması olacaktır . Yüz yıl önce harita üzerinde yapılmış olan hatanın düzeltilmesiyle , Nahcivan’ın Türkiye ve Azerbaycan ile sınır komşusu olması sağlanacak ve Nahcivan bu hali ile öncelikle Türkiye ile Azerbaycan arasında köprü konumuna gelecektir . Nahcivan köprü konumu ile Türkiye üzerinden Avrupa’ya ,Azerbaycan üzerinden de Asya’ya bağlanacaktır .Böylece Nahcivan koridorunun açılmasıyla birlikte Hazar bölgesi ve Kafkasya ülkeleri yeni ipek yolu üzerinden doğu-batı trafiğinin tam ortalarında yeniden Hazar’ın merkezi konuma gelmesini sağlayabilecektir . Rusya ve Türkiye’nin bu çizgide ortak hareket etmesi de aynı zamanda İngiltere ve Çin arasında yeni oluşturulan yeni ipek yolu güzergahında Hazar bölgesini tekrar öne çıkaracaktır .Hazar’ın karşı kıyısında yer alan İran ve Türkmenistan devletlerinin de için de yer alacağı Kafkasya platformu Orta Doğu ve Doğu Akdeniz bölgelerindeki sıcak çatışmaların Kafkasya bölgesine taşınmasına izin vermeyecektir . Bu doğrultuda günümüzde Kafkasya için ilk atılacak adım olarak Nahcivan koridorunun ipek yolu ile birlikte geçişe açılması, dünya barışı açısından son derece acildir .
Bir yanıt yazın