YIKILIŞ

Ayla Çokbudak

* 1600’lü yıllarda Osmanlı medresesinde fen bilimleri ve matematik öğretiminin meşru olup olmadığı tartışılıyordu. 1600’lü yıllarda Avrupa’da Harvey kan dolaşımını; Toriçelli, cıvalı barometreyi buldu.

* 1600’lü yıllara gelmeden Takiyüddin’in yaptığı ve Avrupa’da benzeri olmayan gözlemevi Kadızadelerin “Uğursuzluk getirir, yıkılmalıdır.” şeklindeki kışkırtmalarıyla yıkıldı. 1600’lü yıllarda Alman Kepler güneş sistemi yasalarını keşfetmişti.

* 1600’lü yıllarda Osmanlıda Hızır peygamberin sağ olup olmadığı tartışılıyordu. 1600’lü yıllarda Avrupa’da Gueriche ilk jeneratörü; Thomas Savery de ilk buharlı makineyi yaptı.

* 1600’lü yıllarda Osmanlıda Hazreti peygambere saygı olsun diye “Sallallahu aleyhi vesellem” demenin gerekip gerekmediği tartışılıyordu. 1600’lü yıllarda Avrupa’da Pascal, ilk hesap makinesini; Newton, yerçekimi yasasını buldu.

* 1700’lü yıllarda Osmanlıda Hz. peygamberin anne ve babasının mümin kabul edilip edilmeyeceği tartışılıyordu. 1700’lü yıllarda Avrupa’da Newton, ”Optik” adlı kitabını yayımladı. Volta, ilk elektrik bataryasını yaptı.

* 1700’lü yıllarda Osmanlıda firavunun imanla ölüp ölmediği tartışılıyordu. 1700’lü yıllarda Avrupa’da J.Watt, uzun süreli çalışan buharlı makineyi yaptı; Montgolfier kardeşler ilk uçan balon yolculuğunu gerçekleştirdiler.

* Osmanlı bu yüzyıllarda Muhyiddin Arabî’nin Şeyh-i Ekber (Büyük Şeyh) kabul edilip edilmeyeceğini tartışırken Avrupa’da Trevithick, ray üzerinde giden ilk treni (1804) yaptı.

* Bu yüzyıllarda Osmanlı kahve ve tütünün haram olup olmadığını tartışırken Avrupalı stetoskobu ( Kalp ve akciğer dinleme cihazı,1816) bulmuş; Ampere, elektrik akımını ölçen ampermetreyi yapmış, Faraday, elektromanyetik kuramları geliştirmişti.

* Bu yüzyıllarda Osmanlı ezanı güzel sesle okumanın gerekli olup olmadığını tartışırken; Avrupalı Londra’da ilk yer altı trenini (metro) (1863) yapmış; Plante, kurşunlu akümülatörü(1859) ; Graves Otis ise asansörü bulmuştu.

* Bu yüzyıllarda Osmanlı medresesi Yezit’e lanet etmenin gerekip gerekmediğini tartışırken Batı’da Cooke ve Wheatstone ilk elektrikli telgrafı buldu.

* Kanuni’den sonra yozlaşmaya başlayan Osmanlı medresesi türbelerin ziyaret edilip edilmeyeceğini tartışırken Batı’da Lavoisier (1781) kimyaya nicel yöntemleri yerleştiriyor, kütlenin korunumu yasasını buluyordu.

* Bu tarihlerde Osmanlı medresesi, kandillerde toplu olarak namaz kılınıp kılınamayacağını tartışırken Batı’da Avogadro Birleşen Hacim Oranları Yasası’nı buluyor (1811) ve kimyada yeni bir çığır açıyordu.

* Yozlaşan ve gittikçe geriye giden medrese “Selamlaşırken eğilmeli mi?” gibi (!) çok önemli bir soruya yanıt ararken Batı’da J.J.Thomson atomun yapısındaki elektronları keşfediyordu.

Osmanlı okyanuslara dayanıklı gemi yapamadı; ikincisi yobazlara dayanıklı bir kafa yapısı geliştirecek felsefe oluşturamadı. Yani Osmanlıyı her şeyden önce, ama her şeyden önce felsefeden ve bilimden uzak olmak yıktı.

(zafer köksal eren)