Lozan Antlasmasi`ndan bes gün sonra Yunanistan`da basilan ” Kedi” mecmuasinin kapagi…..
İki tavuk bir horoz.
Horoz İsmet İnönü.
Horozun sağındaki tavuk, Lort Curzon; İngiltere’nin Lozan’daki temsilcisi olan Türk düşmanı. Soldaki tavuk, Fransız Başbakan Poincare. Yumurtaların üzerine faiz kuponları, Çanakkale ve asker (kazasker) yazılmış.
Sürece göre değerlendirirsek faiz kuponu, Osmanlı’dan kalan borçlar üzerine mütabakatı;
Asker ise Türkiye’nin asker sayısını ifade ediyor. Horozun arka tarafındaki belli belirsiz adam, İsmet Paşa’ya tahammül edemeyen ve konferansı terk eden Lort Curzon’un yerine atanan Horace Rumbold. Kendisi İstanbul yüksek komiseriydi.
Sevr Anlaşması’nda Türkiye’nin asker sayısı neredeyse yok denecek bir sayıya düşürülürken; Lozan’da bu durum Türk tarafının egemenliğinin tanınmasıyla sonuçlandı. Çanakkale isimli yumurta, İsmet Paşa’nın Lort Curzon ile yaşadığı ”Mezarlıklar Sorunu”nun bir yansıması olsa gerektir. Nitekim Curzon, 1915’te Çanakkale’de ölen İngiliz askerlerin bulunduğu anıtlıklar üzerinde Türkiye’den mülkiyet hakkı talep ediyordu.
Normalde devletler insanlık namına bu anıtları dikebiliyor.; fakat İsmet Paşa, bu bölgelerin mülkiyetini İngilizlere vermeyi reddedince Curzon tarafından kara propaganda başladı. İsmet Paşa sanki anıtlara izin vermiyormuş gibi Curzon, ”Avustralya ve Yeni Zelanda’dan gelen soylu askerlerin haysiyet ve barış içinde yatmasına izin verilemiyor mu?” şeklinde açıklamalar yaptı.
29 Ocak tarihli Dundee Curier, Derry Journal, Aberdeen Press gibi gazeteler ayrıca ”Hiçbir devletin aksini yapması beklenemez, bu konu en derin hassasiyetimiz, Türkler mezarlıklar konusunda diretiyor, Curzon-İsmet Düellosu.” diyordu. Bu olay 2’nci Çanakkale Krizi’dir.
Hatta aynı gün gazetelerde Curzon’un ”Üzgünüm ama İsmet Paşa insanlığın ve şerefin sorumluluğunu taşımıyor.” açıklaması veriliyordu. Fakat kanaatimce -Mezarlıklar Sorunu-,
Curzon’un aslında algıları başka tarafa çekme çabasıydı. Nitekim sunulan ilk barış taslağı tam bir felaketti.
Taslakta yabancılara ayrıcalıklar, boğazlarımızda yabancı egemenliği, mevcut sınırların değişmemesi gibi maddeler vardı. İşte bu sırada Poincare, Kemal Paşa’ya bir telgraf çekti. Lozan sürecinin en mühim olaylarından biridir. Bunun üzerine İsmet Paşa, derhal anlaşmayı reddederek Türkiye’ye döndü.
Elbette Poincare de İngiltere tarafından topa tutuldu. Kemal Paşa’ya ne yazdığı resmi olarak istendi. Poincare, ”Anlaşmanın imzalanmasını istedim.” dese de 2-3 Şubatta, başta Belfast News-Letter, Scotsman, Western Daily, Sheffield Daily gibi bütün gazetelerde Poincare’nin, Fransa’nın Türklerle ayrı bir anlaşma yapabileceği ihtimali basına sızdı.
Böylece 1921 Şubattan beri gerilen İngiltere-Fransa ilişkileri kopma noktasına geldi. Basında Poincare, ”akılsız, patavatsız” ilan edilirken; Fransa’nın Milletler Cemiyeti üyeliğinin tartışılması bile konuşuldu. Curzon ise Lozan’a bir daha gelmedi. Yunanlara da İsmet Paşa’nın Lozan’daki nüfuzunu bu şekilde anlatmak kaldı. .