CUMHURİYET YÖNETİMİNİN I. MAARİF KONGRESİ ANKARA’DA (15-21 TEMMUZ 1921) SAKARYA SAVAŞI’NIN EN BUNALIMLI GÜNLERİNDE YAPILMIŞTI
Türkiye Cumhuriyeti’nin İlk Maarif Kongresi, Sakarya Savaşı’nın (10 Tem./13 Eyl.) en bunalımlı günlerinde, Ankara’da 15-21Temmuz 1921 tarihleri arasında yapılmıştı.
KONGREYE VARAN SÜREÇİN ÖZETİ:
• TBMM’nin 23 Nisanda açılışından hemen sonra, 6 Mayıs 1920’de Maarif Vekilliği adıyla yeni bir teşkilât kurularak eğitimin millî bir sisteme göre ele alınması kabul edilmiştir.
• 25 Kasım 1920’de mecliste alınan bir kararla öğretmen ve öğrencilerin askerlik yükümlülükleri ertelenmişti
• Sakarya Savaşının en yoğun olduğu bir dönemde Meclis Başkanı ve Başkomutan Mustafa Kemal’in direktifi ile Ankara’da 15 Temmuz 1921 tarihinde Maarif Kongresi toplanması kararına varılır.
• Bayındırlık Bakanlığı kongreye katılacak öğretmenleri Ankara’ya getirmek için tren tahsis eder. Katılımcılar Sultani Mektebi’nde konaklar.
• Kongreye 250’den fazla erkek ve kadın öğretmen, okul müdürü ve maarif müdürü katılır.
Cepheden gelip yaptığı açılış söylevinde Başkomutan Mustafa Kemal:
Saygıdeğer Hanımlar, Efendiler,
Genel Savaş(1.Dünya Savaşı) memleketimizi bir yenilgiye götürdü. Düşmanlarımız bunu fırsat kabul ederek milletimizi bütünüyle yok etmek istediler… Bizi yaşatmamak isteyenlere karşı yaşamak hakkımızı savunmak üzere toplanan Türkiye Büyük Millet Meclisi burada, Ankara’da toplandı.
Bugün Ankara, Millî Türkiye’nin “Maarif Eğitimi’ni” kuracak olan Türkiye kadın ve erkek Öğretmenler Kongresi’nin burada toplanmasıyla övünmektedir. Yeni neslin bütün ruhî güçlerine bu özellikler ve yeteneğin verilmesi önemlidir.
….
Şimdiye kadar sürdürülen eğitim yöntemlerinin milletimizin tarihi geriliğinde en önemli bir etken olduğu inancındayım…. Gelişi güzel izlenecek bir yabancı kültür şimdiye kadar izlenen yabancı kültürlerin yıkıcı sonuçlarını tekrar ettirebilir. Kültür (Harâset-i Fikriyye) zeminle uygundur. O zemin (yer) milletin karakteridir.
Çocuklarımız ve gençlerimiz yetiştirilirken onlara özellikle varlığı ile, hakkı ile, birliği ile taarruz eden genel olarak yabancı unsurlarla mücadele gereğini ve millî düşünceleri boğmaya çalışan her karşı fikre şiddetle ve özveri ile savunmanın gereği öğretilmelidir.
…..
Maarif Vekaleti’nin halkı tanımış, çevreyi ve memleketi değerlendirmiş, öğretmen ve uzmanlardan oluşan bir ilim ve kültür kongresini Ankara’da toplamayı düşünmüş olması ve bugünkü zor şartlara rağmen bu girişiminde başarısını büyük bir beğeni ile anarım.
…
Büyük tehlikeler karşısında uyanan milletlerin ne kadar kararlı oldukları tarihçe ispat edilmiştir. Silâhıyla olduğu gibi beyniyle de mücadele etmek zorunda olan milletimizin, birincisinde gösterdiği gücü ikincisinde de göstereceğine asla şüphem yoktur. Milletimizin temiz karakteri yetenek ile doludur. Ancak bu doğal yeteneği ortaya çıkarabilecek yöntemlerle donatılmış vatandaşlar gereklidir. Bu görev de sizlere düşüyor.(1)
• Bu söylevinde hem eğitim, öğretime verdiği önemi hem de iç ve dış kamuoyuna Türk ordusunun başarıya kesinlikle ulaşacağından emin olduğu mesajını verir.
• Atatürk, eğitimin “ulusallığı ” üstünde önemle durmaktadır.
• Sakarya Savaşın en bunalımlı günlerine ilişkin bir kısa öykü(anekdot):
Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa “Paşam maarif kongresinin iptalini istiyorum” demesi üzerine Başkomutan Mustafa Kemal’in ” En büyük savaş cehaletle yapılan savaştır” sözü çok anlamlıdır.
• Son 40 yıl içinde yavaş yavaş değiştirilen ve halen yürürlükteki izlenceler (müfredat) İlk Maarif Kongresi’nde temeli atılan Mili Misak-ı Maarifin amaçlarından, millilikten çok ırak düştüğü medyada sıklıkla yer almaktadır.
• Bay ve Bayan öğretmenlerin kongrede bir arada bulunmalarına tepki gösteren muhafazakâr mebuslara karşı Meclis Başkanı ve Başkomutan Mustafa Kemal’in “Sizin kendinize mi itimadınız yok? Yoksa Türk hanımlarının faziletine mi? Böyle ayrılık gayrılık görmeyeyim.” sözleri çok anlamlıdır.
Mustafa Kemal’in kongre açılış konuşmasından:
– Asırlardan beri idaredeki büyük ihmalin, devlet bünyesinde açtığı yaraları tedavi için bundan böyle en büyük gayretlerin eğitim alanında olmasıdır.- Gerçi elimizdeki tüm olanakları henüz ülkemizi istilâ eden düşmana karşı kullanmaya mecbur isek de ülkenin eğitimi için elverişli koşullar ele geçirilmeden önceki savaş günlerinde bile, çok dikkat ve itina ile işlenmiş bir “millî eğitim programı “vücuda getirmeye çalışmaktayız.
– Şimdiye kadar izlenen talim ve terbiye usullerinin milletimizin tarihindeki gerilemede en mühim olduğu, bu nedenle bir millî eğitim programından söz ederken eski devrin hurafelerinden ve millî bünyemize hiç uymayan yabancı fikirlerden, şarktan ve garptan gelen tüm tesirlerden tamamen uzak, millî seciye ve tarihimizle mütenasip bir kültüre sahip olması zarureti” belirtilmiş, “Çocuklarımızı ve gençlerimizi yetiştirirken onlara bilhassa mevcudiyeti ile, hakkı ile, birliği ile, taarruz eden bilumum yabancı anasırla mücadele lüzumu ve efkâr-ı milliyeyi, kemal-i istiğrak ile şiddetle ve fedakârane müdafaa zarureti telkin edilmelidir (2)
Türk çocuğunun yetişmesinde uygulanacak eğitim programlarının “millîliği” konusuna böylece değinen Atatürk’ün bu konuda daima ısrarlı olduğunu göreceğiz.
I. Eğitim Kongresi Sürecinde Durum:
– 23 Nisan 1920’de Ankara’da TBMM’ni açılmış ve yeni Türk Devleti resmen kuruldu.
– Yunan ordusu, Anadolu içerilerine doğru ilerlemektedir. 1921 yazında Eskişehir’i de ele geçirmiştir. Düzenli Türk ordusu kuruluş sürecinde,yeterli güçte değildir. Mustafa Kemal Paşa ordumuzu plânlı bir şekilde Sakarya Nehri gerisine çekmektedir.
– 1921 Temmuzu, yeni Türkiye’nin kaderinin tayin edileceği Sakarya Savaşında son hesaplaşmaya gebedir. Yunan ordusu Eskişehir’den çıkmış, doğuya doğru ilerlemektedir.. Ankara’da sinirler gergindir. Meclisin, Kayseri’ye göçü gündemdedir.
İşte böyle, hassas ve kritik bir dönemde, ülke normal şartlar içindeymişçesine, 15-21 Temmuz 1921 tarihlerinde Ankara’da “I. Maarif Kongresi” toplanır. Türk öğretmen temsilcilerini bir araya getirir. Cumhuriyet döneminin eğitimine esas olacak temel ilkeleri çizilir.
Bir kısa öykü(anekdot)
Sakarya Savaşı’nın en bunalımlı günlerinden biriydi. Genelkurmay Başkanı Fevzi Paşa “Paşam maarif kongresinin iptalini istiyorum” demesi üzerine Başkomutan Mustafa Kemal’in ” En büyük savaş cehaletle yapılan savaştır” demesi çok anlamlıdır.
(1) https://www.atam.gov.tr/ataturkun-soylev-ve-demecleri/egitim-kongresini-acarken
(2)