15-16 HAZİRAN OLAYLARININ 50’nci YILINDA SON KALE: KIDEM TAZMİNATI

15-16 HAZİRAN OLAYLARININ 50’nci YILINDA SON KALE:  KIDEM TAZMİNATI  Dr. Noyan UMRUK
 Türkiye’de yaklaşık sendikalı-sendikasız, mavi ya da beyaz yakalı 15 milyonun üzerinde emekçinin “Son Kalesi” ve 2 milyon işvereni ilgilendiren “Kıdem Tazminatı” sisteminin “kuşa döndürülme” süreci bir süre “ipteki son cambaz” olacak gibi görünüyor…

Tam yarım asır önce yüz binlerce emekçinin katıldığı 15-16 Haziran olaylarının 50’nci yılında emekçi kesimin tarihi, hayati ve de en ciddi kazanımı olan Kıdem Tazminatı sisteminin tartışılması dahi çoook dramatik…   

Tartışmaya açılan modellerden biri yasalaşırsa çalışanın brüt ücretinin yüzde 3’ü her ay tamamlayıcı emeklilik hesabına aktarılacak. Yüzde 5.33 ise eskiden olduğu gibi işveren sorumluğunda kalacak.

İşte yeni kıdem tazminatı düzenlemesi hakkında detaylar…

KIDEM TAZMİNATINDA NELER DEĞİŞECEK?

Kıdem tazminatı hesaplarında biriken tutarı çalışanlar, 60 yaşında alabilecek.

60 yaşında hesapta biriken paranın yüzde 25’i peşin olarak alınabilecek, kalan tutar ise emeklilik gelirini artırmak için çalışanlara ek gelir olarak verilecek.

İlk konut, evlenme, ağır hastalık, işten çıkış durumlar ise istisnai olarak değerlendirilecek ve öncesinde ödeme yapılabilecek. Ama tutar burada sınırlı olacak. Örneğin ilk konut alımında biriken tutarın yüzde 10’unu çalışan çekebilecek.

İKİ MODELDEN BİRİNCİSİ ZORUNLU

Ekonomi yönetiminin üzerinde durduğu modellerden ilki yasalaşırsa bütün çalışanlar bu modele göre kapsam içine alınacak.

Bu durumda zorunlu olacak birinci modelde, işveren her ay çalışanın brüt ücretinin yüzde 3’ünü ‘tamamlayıcı emeklilik hesabına’ aktaracak. Bu da yıllık bazda 11 günlük bir kıdem tazminatı hakkına denk düşüyor.

Kalan 19 günlük tutara denk gelen brüt maaşın yüzde 5.33’ü kadar tutar ise şimdi olduğu gibi aynı sistemle devam edecek ve ayrılık durumunda ödeme yükümlülüğü işverende olacak.

İKİNCİ MODEL SEÇENEKLİ

İkinci model yasalaşırsa taraflara seçme şansı sunulucak. Ya şu andaki mevcut sistemin devamı tercih edilecek ya da yeni modele geçilecek.

Bu yeni modelde işveren payınınn yanı sıra, devlet payı da söz konusu olacak. İşçiler de prim ödeyecek.

Asgari ücrete kadar ücretler için, işçinin primi ücretin yüzde 0.5’i kadar olacak. Örneğin iki asgari ücrete kadar olan bir ücret söz konusu ise, katkı payı yüzde 1.5’a kadar çıkacak. Asgari ücretin iki katından fazla olan ücretlerde ise, kesinti yüzde 2.5’a kadar çıkacak.

Devlet de bir puan katkıda bulunacak. Rakamlar konusunda sosyal taraflarla görüşmeler halen devam ediyor.

TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ NEDİR?

Bu sistem, Bireysel Emeklilik Sistemi’nin yeniden yapılandırılmış halidir. Önceden Otomatik BES adı altında çalışanların Bireysel Emeklilik Sistemi’ne girmesi devlet tarafından destekleniyordu. Bu sistemde, çalışanın maaşının %3’ü oranında kesinti yapılıyordu ve Devlet Katkısı dışında işveren katkısı yoktu.

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi’nde ise Devlet Katkısı devam ederken çalışandan olduğu gibi işverenden de kesinti yapılacak ve bu kesintiler senin hesabında aydan aya birikecek.

2022’DE DEVREYE GİRECEK”TAMAMLAYICI EMEKLİLİK SİSTEMİ MEVCUT KIDEM TAZMİNATININ KARŞILAŞTIRIMASI

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES) sosyal tarafların mutabakatı ile kurulacak bir sistem olacak. Yeni işe girip, emekliliği uzun olanlar TES’E ve fonlu sisteme dahil edilecek. Yaş sınırının üstünde olanlar ile emekliliğine az kalan çalışanlar ise TES’e dahil edilmeyecek.

İŞTEN ÇIKARTILAN İŞÇİYE KIDEM TAZMİNATI HEMEN ÖDENECEK Mİ?

Mevcut sistemde işveren ekonomik sebeple veya iş yerinde yeniden yapılanma gibi gerekçeler ile işçiyi işten çıkarttığında, çalıştığı her yıla karşılık 30 günlük ücret üzerinden kıdem tazminatını ödüyor. Yeni sistemde, bu tür gerekçelerle işten çıkartılan işçiler kıdem tazminatını, 56 yaşında emekli olduklarında alabilecekler. Böylece emekçiler için kıdem tazminatı uygulamasının en önemli tarafı ortadan iş güvencesi iyice zayıflatılarak işten çıkarma kolaylaştırılmış olacak…

MEVCUT ÇALIŞANLAR BİRİNCİ FORMÜLDE KIDEM TAZMİNATINI NASIL ALACAK?

Örneğin, on yıldır bir fabrikada çalışmakta olan Teknisyen Mehmet, 2025 yılı sonunda işten ayrıldı diyelim. Birinci formül benimsenirse, teknisyen Mehmet 31 Aralık 2021 tarihine kadar olan 12 yıllık kıdem tazminatının karşılığı olarak her yıl için 30 gün üzerinden, sonraki 4 yıllık kıdem tazminatının karşılığı olarak da her yıl için 19 gün üzerinden hesaplanan kıdem tazminatını mevcut işverenden alacak. 1 Ocak 2022-31 Aralık 2025 tarihleri arasındaki çalışmalarının karşılığı olarak her yıl için 11 günlük kıdem tazminatı ise fonda birikecek. Biriken bu tutarı emeklilik tarihinde alabilecek.

MEVCUT ÇALIŞANLAR İKİNCİ FORMÜLDE KIDEM TAZMİNATINI NASIL ALACAK?

İkinci formül benimsendiğinde ise Teknisyen Mehmet 31 Aralık 2021 tarihine kadar olan kıdem tazminatını aynı şekilde mevcut işverenden alacak. 1 Ocak 2022 tarihinden sonra fonda biriken parayı ise emekliliğinde alacak.

MEVCUT ÇALIŞANLAR YENİ SİSTEME GEÇMEK ZORUNDA MI?

Birinci formül benimsendiğinde mevcut çalışanlar 1 Ocak 2022 tarihinden sonra yeni sisteme geçecekler. İkinci formül benimsendiğinde ise mevcut çalışanlardan isteyen yeni sisteme girecek, isteyen eski sistemde devam edecek.

MEVCUT ÇALIŞANLAR YENİ İŞE GİRERSE FON SİSTEMİNE GİRMEK ZORUNDA MI?

Hangi formül uygulanırsa uygulansın, mevcut çalışanlar çalıştıkları işten ayrılıp yeni bir işe başladıklarında yeni sisteme tabi olacaklar.

YENİ SİSTEMDE ASKERE GİDEN İŞÇİ KIDEM TAZMİNATI ALABİLECEK Mİ?

Mevcut sistemde askerlik dolayısıyla işten ayrılan işçi kıdem tazminatını alıp ayrılabilir. Yeni sistemde askerlik gerekçesiyle işten ayrılanlara kıdem tazminatı ödenmeyecek.

EVLENEN KADIN YENİ SİSTEMDE DE KIDEM TAZMİNATINI ALABİLECEK Mİ?

Mevcut sistemde evlenen kadınlar bir yıl içinde işten ayrıldıkları takdirde kıdem tazminatını alabiliyorlar. Yeni sistemde evlenen kadınlar için kıdem tazminatı ödenmesi öngörülmüyor.

İŞTEN KENDİSİ AYRILAN İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATI HAKKI OLACAK MI?

Mevcut sisteme göre, İşveren kusuru dışında işçi kendi isteğiyle işten ayrılırsa kıdem tazminatı alamıyor. İşveren tarafı ise yeni sistemde de bu uygulamanın devam etmesini, işten ayrılan işçi için yatırılan işveren priminin işverene iade edilmesini istiyor.

HAKLI SEBEPLE İŞTEN ÇIKARTILAN İŞÇİ KIDEM TAZMİNATI ALACAK MI?

İş Kanunu’nun 25. maddesindeki ahlak ve iyi niyet kurallarına aykırı hareket eden işçi işten atıldığında, mevcut sistemde kıdem tazminatı alamıyor. İşveren kesimi, bu uygulamanın da aynen devam etmesini ve bu gerekçeyle işten çıkartılan işçi için yatırılan primin işverene iade edilmesini öneriyor.

15 YIL 3600 GÜN İLE KIDEM TAZMİNATI ALINABİLECEK Mİ?

Mevcut sistemde, ilk defa çalışmaya 8 Eylül 1999 tarihinden önce başlamış olanlar 15 yıl sigortalılık süresini ve 3600 prim gününü; söz konusu tarihten sonra işe başlayanlar ise 7000 prim gününü veya 25 yıl sigortalılık süresi ve 4500 prim gününü tamamladıkları takdirde kıdem tazminatı alabiliyorlar. Yeni sistemde bu gerekçeyle kıdem tazminatı ödenmeyecek.

PATRON KIDEM TAZMİNATI FONUNA PRİM ÖDEMEZSE NE OLACAK?

Kıdem tazminatı fonunun en büyük açmazlarından birini, devlet bile sosyal güvenlik primi ve vergi alacağını tahsil edemezken, işverenin kıdem tazminatı fonuna prim ödememesi halinde işçinin mağdur olma ihtimali oluşturuyor. Bu tür fonların akibetleri de malım… 

Sonuç: “Son Kale” terk edilmemeli!