Şimdi ne olacak?..

Necdet Buluz

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın şu sözlerini önemsiyoruz:
“Allah’ın izni ile koroenvirüsü yeneceğiz. Bundan sonra yeni bir dünya kurulacak. Hazırlıklarımızı da şimdiden buna göre yapmalıyız.”
Aynı görüşteyiz. Eninde sonunda virüs belası sona erecek?
Peki, bundan sonra ortaya çıkacak tehlike ne?
Bundan sonra ortaya çıkacak tablo pek iç acıcı sayılmaz. Ekonomilerde sıkıntı yaşanacak. Tarımda sıkıntı yaşanacak. İşsizlikte sıkıntı yaşanacak. Türkiye’nin de bu cendereden bir anda kurtulmasını bekleyemeyiz.
Şimdi koronavirüsün başlaması ile nasıl bir sıkıntılı döneme girdiğimize kısaca bakalım:
Türkiye’de dövizdeki yükseliş sürüyor. Dövizdeki yükselişi tetikleyen birçok neden var.
Türkiye’nin Mart ayında ihracatı yüzde 17 azalırken, ithalatı yüzde 3 artış gösterdi. Türkiye’nin 3 aylık ihracatı ise 42 milyar 783 milyon dolar olarak gerçekleşti.
Türkiye İhracatçılar Meclisi’nin (TİM) web sitesinde yer alan ve ihracatın günlük akışını gösteren sayaca göre 10 Nisan saat 12.00’da Türkiye’nin 190 milyar dolarlık ihracat hedefine ulaşması için 146 milyar 696 milyon dolar kalmıştı. Buna göre Nisan ayında 8.5 günlük sürede netleşen ihracat 520 milyon dolar! Elbette bu gerçek veriyi göstermiyor ancak ihracatın normal akışından oldukça uzak seyrettiğini ortaya koyuyor.
Türkiye’nin en büyük döviz getiren şirketi THY olarak görülüyor.
Virüs nedeni ile ilk kez THY ne iç hatlarda, ne de dış hatlarda tek bir tarifeli yolcu seferi yapmıyor. Sadece kargo taşımacılığı yapabiliyor.
THY’nin geçen yılki döviz geliri 7.2 milyar dolardı. Şirketin uçak alımlarından ve yedek parça tedarikinden dolayı elbette ciddi bir döviz gideri de bulunuyor. Neticede THY, şu sıralar Türkiye’nin döviz açığını kapatmakta etkisiz eleman konumunda. Şirketin operasyonlarına ne zaman başlayacağı ise belirsizliğini sürdürüyor.
Bacasız sanayi olarak değerlendirdiğimiz turizm de virüs konusunda alınan önlemlerden sonra adeta durma noktasına geldi.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, Türkiye’nin geçen yılki turizm geliri 34 milyar 520 milyon dolardı.
Ülkemize 2019’da 51.7 milyon turist gelmişti. Kişi başına harcama ise 667 dolar. Kültür ve Turizm Bakanlığı verilerine göre, 2020 yılında Ocak-Şubat döneminde Türkiye’ye gelen turist sayısı 2019 yılının aynı dönemine göre yüzde 9.68 oranında artış gösterdi. Bu yılın ilk iki ayında Türkiye’yi 3 milyon 520 bin 547 yabancı ziyaret etti. Bu turistlerden sağlanan gelir ise ortalama 2.4 milyar dolar.
Turizm sektörü Mart ve Nisan aylarını boş geçiriyor. Mayısta da sektörün harekete geçmesi çok zor görünüyor. Dolayısıyla Türkiye bu yıl turizmde çok ciddi bir döviz kaybına uğrayacak.
Öte yandan yurtdışı müteaahitlik hizmetlerinde de durağanlık yaşanıyor. Bu alana ilişkin elimizde güncel veri bulunmuyor.
Uluslararası Finans Enstitüsü’ne (IIF) göre dünya borsalarındaki hisse senetlerinin toplam değeri yüzde 20 azalarak 70 trilyon doların altına düştü. Mart 2020’de Türkiye’nin de aralarında bulunduğu ‘yükselen ülkelerden’ 83.3 milyar dolarlık rekor bir çıkış gözlendi. IIF, ülke bazında çıkışları açıklamadı ancak Borsa İstanbul’dan da ciddi çıkış oldu ki, ABD Doları TL karşısında 6.80 bandına kadar yükseldi.
Özetleyelim:
Türkiye, yıl içinde vadesi gelen yaklaşık 172 milyar dolarlık dış borcunu çevirmek durumunda. Peki, bu döviz nereden gelecek? Şu ana kadar bu sorunun yanıtını bulamıyoruz.
Merkez Bankasının kıt döviz rezervi bir kaynak. Uzmanlara göre dünyada para bol. ABD sürekli olarak dolar basıyor. Avrupa Birliği’nin de para basma konusunda boş durmadığını görüyoruz.
Şu bir gerçek:
Faizi yüksek tutan, dövizi bulur. Bulur da alınacak bu borç ve faizi nasıl ödenecek?
Uluslararası Para Fonu (IMF) Başkanı Kristalina Georgieva, 9 Nisan’da yaptığı açıklamada, koronavirüs salgının küresel ekonomi üzerindeki etkileriyle ilgili olarak Türkiye dahil tüm üyelerle yapıcı iletişim içerisinde olduklarını ve bunu sürdüreceklerini söyledi. Ancak Türkiye’de siyasi söylem olarak “IMF’ye kredi açtık” diyen hükümet, haliyle IMF kapısına gitmeye soğuk bakıyor. Ancak ortada bir sıkıntının var olduğunu da unutmamak gerekiyor.
necdetbuluz@gmail.com
www.facebook.com/necdet.buluz