KIBRIS’DA BULUNAN, “ETEOCYPRIOT YAZISI (KIBRIS HECE YAZISI)” DİYE ADLANDIRILAN YAZITLARLA İLGİLİ TÜRKÇE OKUMA ÖNERİLERİ
MEHMET TURGAY KÜRÜM <[email protected]>
Özet:
Antik çağdan bu yana, Kıbrıs’ta Anadolu, Grek, Fenike, kökenli farklı uygarlıkların hâkimiyeti ve kültürel etkileri bilinmektedir. Bu nedenle Kıbrıs’ta farklı dil ve alfabelerde yazılar bulunmaktadır. Bu yazılardan bir gurubu literatürde “Kıbrıs Hece Yazısı (Eteocypriot writings) ” olarak adlandırılmaktadır.
Bu çalışmanın amacı, bu guruba giren ve 1961 yılında yayınlanan Fransız Arkeolog Olivier Masson’un, şu an Metropolitan Müzesinde bulunan eserler üzerinde çalışarak yazdığı “Les inscriptions chypriotes syllabiques. Recueil critique et commenté. (Kıbrıs Hece Yazıları, Kritik ve yorumlama)” isimli eserinde mevcut olan yazılar üzerinde, Türk Runik Alfabesi ve okuma kuralları ile okuma çalışması yapmaktır.
Bu çalışma, analitik düşünme tekniği ile Orhun ve Yenisey’de bulunan damgaların oluşturduğu alfabe ve ses değerleri kullanılarak, zaman ve mekân farkından doğabilecek farklılıkları da göz önünde bulundurularak, ortaya çıkan kelimeleri, Kaşgarlı Mahmut’un Divan-ı Lügati’t Türk isimli eserinde tespit ederek yapılmıştır.
Sonuçta yazılardan iki tanesinin Türkçe olarak okunabileceği görülmüştür.
Anahtar kelimeler: Kıbrıs Hece Yazısı, Türk Runik Yazısı, Olivier Masson
GİRİŞ
Antik çağdan bu yana, Kıbrıs’ta Anadolu, Grek, Fenike kökenli farklı uygarlıkların hakimiyeti ve kültürel etkileri bilinmektedir. Bu nedenle Kıbrıs’ta farklı dil ve alfabelerde yazılar bulunmaktadır.
Kıbrıs’ta bulunan en eski yazı Alaşya (Enkomi)’da bulunmuştur. Bulan ekip tarafından Bronz Çağı’na, M.Ö. 1500 civarına tarihlendirilmiştir. Üç farklı tipi bulunan ve M.Ö 1000 li yıllara kadar kullanılan bu yazı, Girit’ de bulunan ve Linear A diye adlandırılan yazıya benzemesinden dolayı Kibro-Minoan (The Cypro-Minoan script = Kıbrıs-Minos yazısı) olarak bilinir (Tatton 1988: 61, Gözlü 2012: 325’den).
Grit Minos yazısı ve Linear A diye bilinen yazı üzerinde birkaç okuma çalışması yapılmasına rağmen, hem Girit Minos yazıtları, hem de Kıbrıs-Minos yazısı çözülememiştir (Tatton 1988: 61, Gözlü 2012: 325’den).
Bronz Çağı’nda Kıbrıslıların kullandığı alfabenin çözülememesi gibi, hangi dili konuştuğu da çözülememiş bir problemdir (Hill 1940: 50, Gözlü 2012: 327’den).
Bronz Çağından sonra, Erken Demir Çağı Kıbrıs’ında (M.Ö 1050 – 395), farklı bir yazı ortaya çıkar ve yaygın olarak kullanılır. Bu yazı Kıbrıs Hece (Cypro-Syllabic) yazısıdır. Her biri bir heceyi belirten ve genelde sağdan sola yazılan, Eteo-Cypriot dilini (yerel dil) temsil etmekte kullanılan bir yazıdır. Eteo-Cypriot, bilinmeyen bir dildir ve henüz yazısı çözülememiştir (Gözlü 2012: 327).
M.Ö. 2. yüzyılın sonlarına doğru, Kıbrıs-Hece yazısı etkisini yitirirken Yunanca, Helenistik ve Roma Kıbrıs’ının başlıca yazısı ve dili haline gelmiştir (Gözlü 2012: 329).
“Kısaca ifadelendirirsek, Kıbrıs’ta erken dönemlerde yaygın olarak kullanılan yazıları Kıbrıs-Minos Yazısı (Cypro-Minoan Script, M.Ö. 15. yüzyıldan sonra), Kıbrıs-Hece Yazısı (Cypro-Syllabic Script, M.Ö. 10. ve 2. yüzyıllar), Fenike Yazısı (Phoenician Script, M.Ö. 9. ve 3. yüzyıllar) şeklinde sayabiliriz (Gözlü 2012: 329).”
Bu yazımda Kıbrıs’ta, Demir Çağı’nda yani M.Ö. 10. ve 2. yüzyıllar arasında yaygın olarak kullanılan, hangi dile ait olduğu tespit edilemeyen, ve okunamayan, Kıbrıs-Hece Yazısı (Cypro-Syllabic Script) diye adlandırılan yazıtlardan 2 tanesi için okuma çalışmamı bilginize sunacağım.
YÖNTEM VE KAYNAKLAR HAKKINDA
Okuma çalışması yaptığım yazılı objeler, Fransız Arkeolog Olivier Masson’un 1961 yılında yazdığı “Les inscriptions chypriotes syllabiques. Recueil critique et commenté.” (Kıbrıs Hece Yazıları, Kritik ve yorumlama) isimli eserinin, 1983 yılında yayınlanan Paris baskısında yer almaktadır. Eserin tam künyesi, yazımın “Kaynaklar” bölümünde verilmiştir.
Üzerlerindeki yazıları okuma çalışması yaptığım objelerin taşınabilir olması ve Kıbrıs’a ticaret yoluyla gelmiş olma olasılığı da önemli değildir. Öyle bile olsa yazılar Kıbrıs’a özgü, Kıbrıs’ta, Kıbrıslılarca yazılmış yazılardır.
Kullandığım sembol ve ses değerleri, Göktürk (M.S. 552 – 745) döneminde yazılan, Orhun ve Yenisey coğrafyalarında bulunabilen Türkçe yazıtların okunmasında kullanılan sembol ve ses değerleridir. Yazımın ekinde de yer alan bu sembol ve ses değerleri, Milliyet Yayınları’nca 1993 yılında yayınlanan Büyük Larousse Sözlük ve Ansiklopedisi’nde yer almaktadır. Eserin tam künyesi, yazımın “Kaynaklar” bölümünde verilmiştir.
Kıbrıs Hece Yazısı ile Göktürk Hece Yazısının ortak yönleri şunlardır.
a) Her iki yazı da hece yazısıdır.
b) Her iki yazıda da sesli harfler bazı kurallar dışında yazılmaz.
c) Her iki yazı da Runik yazı karakterindedir.
d) Her iki yazıda da kelime ayracı olarak nokta kullanılmıştır. Göktürk yazılarında genellikle iki nokta üst üste kullanılmış olsa da tek noktalı örnekler de mevcuttur. Kıbrıs Hece yazısında bu nokta bazen çok kısa dik çizgi olarak da kullanılmıştır.
e) Her iki yazı da sağdan sola yazılmıştır.
f) Orhun ve Yenisey coğrafyası ile Kıbrıs coğrafyasında bulunan, birebir aynı olarak kullanılmış 19 adet ortak sembol tespit etmiş bulunmaktayım. Bu semboller ve bu sembollerden üretilen Kıbrıs Hece Yazısı sembolleri şunlardır. (Şekil 1.)
Şekil 1. Göktürk ve Kıbrıs Hece yazısında aynı olan semboller ve onlardan üretilen Kıbrıs Hece Yazısı sembolleri.
BU CALISMANIN DEVAMINI EKDE BULACAKSINIZ
Bir yanıt yazın