11’nci Kalkınma Planı ve 2023 Ekonomik Hedefleri

Türkiye Cumhuriyetinde 2019-2023 dönemini kapsayan 11. Kalkınma Planı, 18 Temmuz 2019 tarihinde  TBMM’de kabul edilmiştir. Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi’nin ilk kalkınma planı olan ve 15 yıllık bir perspektifle hazırlanan 11. Kalkınma Planı, her alanda  bir değişim ve dönüşüm öngörmekte, Türkiye’nin “yüksek gelir grubu ülkeler” ile “en yüksek insani gelişmişlik seviyesindeki ülkeler” arasına girmesini amaçlamaktadır.

Amaç iyidir ama gerçekleşmesi mevcut büyüme hızıyla  mümkün değildir. Tıpkı 2023 hedeflerinde olduğu  gibi. Plan hazırlanırken iddialı 2023  hedeflerinin  geçekleşmeyeceği geç te olsa  anlaşılmıştır. Aşağıdaki grafikte ülkelerin 2019 yılındaki GSMH  büyüme tahminleri verilmiştir. Türkiye sıralamada  sondan ikincidir. Bu büyüme hızıyla 11. Plan hedeflerine  ulaşmak  mümkün değildir.

Türkiye ekonomisinin 2019 yılı büyüme hızı konusunda uluslararası kuruluşlar ardı ardına açıklama yapmaktadır. Bunlardan üyesi olduğumuz ve 1985-1990 döneminde OECD Daimi Temsilciğimizde görev yaptığım OECD,  ekonominin  Mart ayında  yüzde 1,8 daralacağını  açıklamış, 2 ay sonra bu oranı yüzde 2,6 daralma olarak revize etmiş,  2020 büyüme  hızını da yüzde 3,2’den yüzde 1,6’ya düşürmüştür. Dünya Ekonomik Görünümü Güncellenmiş Raporunda IMF, 2019 yılında dünyanın ekonomik büyümesine ilişkin tahminini yüzde 3,7’den 3,5’e düşürmüştür.

Türkiye’de 2019’da GSYH  631.16 milyar dolara düşerse bu 2017’deki 851 milyar dolarlık GSYH’den 220 milyar dolar daha düşük bir gelir  demektir. Böyle bir gelişme Türkiye’yi dünya GSYH büyüklüğü sıralamasında  1  ya da 2  sıra geriletir. IMF’nin Ocak 2019’da yayınlanan güncellenmiş tahminlerinde Türkiye ile ilgili yeni bir tahminde bulunmadığı için  IMF’nin Dünya Ekonomik Görünümü Ekim 2018 veri setinde yer alan Türkiye ile ilgili 2019 beklentileri  geçerlidir.

Fakat  Ocak 2019 güncellemesinde Türkiye ile ilgili olarak, “Türkiye’nin, beklenenden daha derin bir daralma yaşayacağı tahmin ediliyor” deniyor. Bu tespitten çıkan sonuç sudur: IMF’nin 2019 beklentisi yüzde 0,4’lük bir büyüme olduğuna göre demek ki yüzde 0,4’den daha  düşük bir oran beklenmektedir.

Her ne kadar Türkiye’de pek sevilmeseler de Fitch, 2019  için daha önce yüzde 0,6 büyüme  öngörürken, bunu yüzde 1,1 daralmaya çevirmiş, Moodys ise 2019 yılında ekonominin  yüzde 2’lik daralacağını açıklamıştır. 2018 Eylül ayında açıklanan Orta Vadeli Program /YEP’ de  2019 büyüme tahmini yüzde 2,3’tür. Ekonomi Bakanlığı’nın  tahmini de  aynıdır.

Tablo: 1. Seçili Ülkelerin 2019 Yılı Büyüme Tahminleri

Kaynak:

Türkiye’nin plan döneminde “yüksek gelirli ülkeler” arasına girebilmesinin en önemli şartı, orta gelir tuzağından  çıkmasıdır. Orta gelir tuzağı, kişi başına gelirin belirli bir aşamadan (10 bin dolar) öteye gidememesidir.  Tanım olarak ülkedeki kişi başına gelirin belli bir seviyede takılıp kalması, yükselememesi, durgunluk haline gelmesi durumudur. Daha çok milli gelirlerini artıran gelişme yolunda  olan ülkelerin milli gelir artışlarının ve dolayısıyla kişi başına milli gelirlerinin artmamaya başlaması, bir yerde tıkanması şeklinde ortaya çıkar.

Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası (EBRD), gelişen ekonomilerin orta gelir tuzağından korunmak için kalkınma modellerini yeniden değerlendirmelerinin gerekli olduğunu  açıklamıştır: “Orta gelir tuzağından  korunmaya çalışan gelişen ekonomilerin, ekonomik modellerini ve ekonomik büyümelerinin finansmanını sürdürülebilir kılacak yetenek ve altyapılarını yeniden gözden geçirmeleri gerekiyor.” (Emerging economies need to rethink development model to escape middle-income trap, 25 April 2019

EBRD Baş ekonomisti Sergei Guriev, “Kendisini yeniden keşfedemeyen ülkeler, orta gelir tuzağına takılıyorlar. Sorunların  çözümü için ortaya sadece para konulması orta gelir geçişinin başarılı olması için yeterli değil. Finansmanın kalitesi önemli bir rol oynuyor. Geniş çaplı sosyal konsensüs olmadan, büyüme artırıcı ekonomik politikaların teknolojik ve demografik değişimlerin ışığında sürdürülebilirliğinin sağlaması mümkün olmayabilir.”  demiştir.

Bu  tuzaktan çıkmak için mutlaka yapısal reformların zaman geçirilmeden uygulamaya geçirilmesi gerekir.  Türkiye, 2019 yılında cari fiyatlarla 631 milyar dolar gelir ile dünya sıralamasında 20’ncidir. 10’ncu sıradaki Kanada’nın milli geliri ise 1,820 milyon dolardır. Türkiye bu plan döneminde mevcut büyüme hızıyla 1,189 milyon dolarlık  gelir artışı sağlayamaz.  Ayrıca Kanada ve üzerindeki ülkeler de yerinde saymayacaklar.

Türkiye, 2018 İnsani Gelişme Endeksi’nde 189 ülke arasında 8 sıra atlayarak 0,791 puanla 64’ncü sıraya çıkmıştır. İlk üçte  Norveç (0.953), İsviçre (0,944)  ve  Avustralya (0.939) vardır. Daha sonra sırasıyla İrlanda, Almanya, İzlanda, Hong Kong, İsveç, Singapur ve Hollanda gelmektedir. Beş yıllık dönemde Türkiye’nin değil ilk 10 ülke arasına, ilk 20’ye bile girmesi mümkün değildir. Çünkü ilk sıradaki Norveç’in 0,953 değerine ulaşmamız için 2019 yılı itibariyle 162 puan daha almamız gerekir ki, bunun önümüzdeki 5 yılda gerçekleşmesi mümkün görülmemektedir.

Tablo: 2. İnsani Gelişme Endeksi 2017

Kaynak:

1. Kalkınma Plan’ında Cumhuriyetimizin 100. kuruluş yılı olan 2023’te GSYH’nın 1 trilyon 80 milyar,  kişi başına gelirin 12 bin 484 dolara yükseltilmesi, ihracatın ise 226,6 milyar dolara çıkarılması hedeflenmiştir. Bu hedefler, 2023 hedeflerinin gerçekleşmeyeceğinin  göstergesidir. Çünkü 2023 hedefleri 2 trilyon dolar milli gelir, 25 bin dolar kişi başına gelir ve 500 milyar ihracat idi. Her üç hedeften sapma, yüzde yüzün üzerindedir. Sekiz yıllık dönemde bu kadar büyük sapma  dünya rekorudur. Bu iddialı  hedeflerin belirlenmesinden sonra  hedeflere ulaşılamamasının sorumluluğu acaba kime  aittir.

Kalkınma Plan’ında 2018 hedefleri, GSYH 1,3 trilyon dolar, kişi başına düşen gelir 16 bin dolar, ihracat 227 milyar dolardı. 2018 gerçekleşmesi ise çok farklıdır: GSYH 784 milyar dolar, kişi başına düşen gelir 9.682 dolar, ihracat  168 milyar dolar. Hedefler ile gerçekleşme arasındaki fark çok büyüktür. Hedeflere ulaşılamamasının sebepleri araştırılmadığı sürece ileriki yıllara ilişkin hedeflere güven sarsılacaktır.

IMF’nin Ekim 2018’de yayınladığı Küresel Ekonomik Görünüm verilerine göre 2019 yılında  Türkiye’nin GSMH satın alma gücü bazında (GDP, PPP) 2 trilyon 372 milyar dolardır. Türkiye, satın alma gücü paritesiyle  dünyanın en büyük 13’ncü ekonomisine sahiptir. Dolar (nominal) cinsinden GSMH’sı ise 631,1 milyar dolar olup 20’nci sıradadır. Kişi başına düşen gelir parasal olarak 7,615 dolar (86.sıra) iken  satın alma paritesine göre   28 bin 815 dolardır. (59. sıra) Hesaplama 82,3 milyon  nüfusa göre yapılmıştır. Yüksek değerler kimseyi şaşırtmamalıdır.  Çünkü bu değerler cari dolar cinsinden değil, satın alma gücü paritesine göredir. Gelişmeler aşığıda verilmiştir.

Tablo: 3. IMF’ye Göre Ülkelerin  2019 – 2023 Yıllarında  Dolar ve Satın Alma Gücü Paritesine Göre Milli Gelirleri  ile  Nominal ve Satın Alma Gücü Paritesine Göre Kişi Başına Düşen Gelirleri

Kaynak: Projected GDP Ranking (2019-2023) International Monetary Fund World Economic Outlook (October – 2018) 02 Apr 2018 )

Şimdi, satın alma gücü paritesine göre değerlerin neden yüksek çıktığını açıklayalım. Yabancı ülkede bir ürünün fiyatını,  ülkenin fiyatı ile karşılaştırırken para birimlerinin birbirine karşı değeri kullanılır. Fakat gerçekçi bir karşılaştırma yapabilmek için fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırmak gerekir. Bunun için reel bir karşılaştırma yapmayı sağlayan gösterge, satın alma gücü paritesidir. (SAGP) İngilizce “Purchasing Power Parity: PPP” olarak  bilinen satın alma gücü paritesi, ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılıklarını ortadan kaldırarak, farklı para birimlerinin satın alma güçlerini eşitleyen bir değişim oranıdır.

Parite, belirli bir mal ve hizmet sepetinin satın alınabilmesi için gereken ulusal para tutarlarının oranı  olarak  hesaplanır. ABD’de 1 litre süt  için ödenen para ile Türkiye’de ödenen para üzerinden hesaplama yapılır. Böylece iki ülkenin parasının  satın alma gücü hesaplanır. 1 litre sütün ABD’de 1,5 dolar, Türkiye’de ise 1 TL olduğunu varsayalım. ABD’de yaşayan ve yıllık geliri 10 bin dolar olan bir kişi, yılda yaklaşık 6,666  litre (10.000/1,5)  süt alabilir. Aynı miktarda  sütü bir Türk’ün alabilmesi için yıllık gelirinin 6,666 TL olması gerekir.

Eğer 1 dolar 5 liraya eşit ise,  kişinin  geliri 10.000/5 eşitliğinden 2 bin TL eder. Türk’ün ise 6,666/5 eşitliğinden  ancak 1333 dolar geliri vardır. Eğer ABD’li Türkiye’ye gelip parasını TL’ye çevirirse bu para ile 50.000/1 eşitliğinden 50 bin litre süt alabilir.  Fakat bir Türk ABD’ye gidip parasını dolara çevirdiğinde 1,333/1,5 eşitliğinden yaklaşık 888  litre  süt alabilir. Satın alma gücü paritesi, bu iki kişinin gelirlerini kendi ülkelerinde harcadığı varsayımına göre hesaplanır.

ABD vatandaşı 10 bin dolarıyla, Türk vatandaşı  ise 6,666 lirasıyla aynı miktarda  süt  alır.  SAGP: Türkiye/ABD: 1/1,5 = 0,66 TL/dolar. ABD’de her 1 litre süt için 1,5 dolar ödenmesi gerekirken, Türkiye’de bunun için 0,66 TL ödenir. Mevcut  gelir  ile ABD’de ve Türkiye’de satın alınabilecek  süt  miktarı karşılaştırılır. Böylece bu oran kullanılarak, farklı para birimlerine dönüştürülen harcamalar, ülkeler arasında gerçekçi bir karşılaştırma yapılmasını sağlar.

Özetle belirtmek gerekirse,  ülkelerin mal ve hizmet fiyat seviyeleri ile döviz kurları farklıdır. Milli gelirlerini reel olarak karşılaştırabilmek için ortak bir fiyat seviyesine ve döviz kuru gerekir ki, satın alma gücü paritesi bu işlevi  sağlar. Türkiye’de TL karşılığı dolar kazanıp gelişmiş  ülkede aynı mal ve hizmeti satın almaya kalkarsanız, daha az mal ve hizmet alırsınız.

Cumhurbaşkanı Erdoğan 12 Ocak 2019  tarihinde “Biz ülkemizi ve milletimizi bir üst lige çıkarmakta kararlıyız. İngilizlerin çok önemli bir kuruluşu açıklama yaptı. 2030 yılında Amerika üçüncü sıraya, Türkiye ise beşinci sıraya yükselecek” demiştir. Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın atıfta bulunduğu kuruluşa göre Türkiye 2030 yılında dünyanın satın alma gücü  paritesine göre Çin, Hindistan, ABD ve Endonezya’dan sonra beşinci büyük ekonomisine sahip ülke olacaktır: “These Could Be the World’s Biggest Economies by 2030, 8 Ocak 2019)

Tahmini yapan Standard Chartered 2030 yılında satın alma gücü paritesi döviz kurları ve nominal GSYİH’ya dayanarak, Hindistan’ın ABD’nin önünde (şimdi 1 numaralı) iki numara olacağını  açıklamıştır. 20 Temmuz  2019 tarihli  Economy Watch.com’s Econ Stats database’ye göre de Türkiye’nin SAGP’ne göre milli geliri 1,049.66 milyar dolardır. )

Tablo: 4. 2030 Yılında Milli Gelir Açısından Dünyanın İlk 10 Ülkesi (Satın Alma Gücü Paritesi Cinsinden)

Kaynak: Standard Chartered. Tahminler trilyon dolar olarak satın alma gücü paritesine göredir. )

Türkiye’yi 2020 ve 2030’da satın alma gücüne göre üst lige taşıyan raporda Standard Chartered’ın varsayımları gerçekçi değildir. Çünkü dolar kurunun 2019 sonunda 6.60 olacağı, 2020 sonunda 7 olduktan sonra 2021’de  4.1’e gerileyeceği, 2030 sonuna kadar enflasyonun yüzde 5’e ineceği  varsayılmıştır. Bunlar çok  kuvvetli  varsayımlardır.

Bir gerçek şudur: 10. Kalkınma Planı’ndaki  2018 hedeflerine   ulaşılamamıştır. 2023 için  2 trilyon dolar olan GSYH  hedefi  1 trilyon 80 milyar dolara, 25 bin dolar olan kişi başı gelir hedefi 12 bin 244 dolara, 500 milyar dolar ihracat hedefi 226.6 milyar dolara  çekilmiştir. 2018 için önceki planda GSYH’ın 1,3 trilyon dolar olması hedeflenirken gerçekleşme 784 milyar dolar, kişi başı gelirin 16 bin dolar olması hedeflenirken gerçekleşme 9 bin 683 dolar, ihracatın 227 milyar dolar olması hedeflenirken 168 milyar dolar, enflasyonun yüzde 4,5 olması hedeflenirken gerçekleşme yüzde 20,3 olmuştur.

Ekonomide enflasyon tek hanelere inmeden  faizlerin düşmeyeceği gerçeğini tüm iktisatçılar bilir.  Bunun nasıl düştüğünü ispatlayan iktisatçı  Nobel Ekonomi Ödülünü alır. Keşke Türkiye’den böyle biri çıksa, lafla değil teorisiyle açıklasa, kitaplarını okuduğum ve öğrencilerime tavsiye ettiğim Tinbergen, Samuelson, Kuznets, Leontief, Myrdal, Hayek,  Friedman, Meade,  Schultz, Lewis, Klein, Tobin, Stigler,  Modigliani, Buchanan, Solow, Lucas, Mundell, Stiglitz, Phelps,  Krugman, Thaler gibi Nobel Ekonomi  Ödülü’nü kazansa,  bundan memnun olmayan bir kişi çıkar mı? Bence  kesinlikle çıkmaz.(https://www.turkishnews.com/tr/content/2018/08/14/dolardaki-dalgalanma-ekonomik-istikrari-bozarsa-2023-hedeflerine-ulasilamaz/, 28.09.2018)

AK Parti Genel Başkanı ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan partisinin, “Türkiye Hazır, Hedef 2023” adlı 12 yıllık seçim beyannamesini 16 Nisan 2011 tarihinde kamuoyuna açıklamıştır. Erdoğan,  “GSYH 2015 yılında 1 trilyon 765 milyar dolara, 2019‘da 1 trilyon 486 milyar dolara, 2023’te 2 trilyon 64 milyar dolara ulaşacak. Kişi başına gelir 2019 yılında 18 bin, 2023 25 bin 76 dolara çıkartılacak. İhracat 2023’te 500 milyar dolara yükselecek” demiştir.  (https://www.iha.com.tr/haber-basbakan-secim-beyannamesini-acikladi-169788/)

Cumhurbaşkanı Erdoğan bu defa 8 Ekim 2015 tarihinde Tokyo’daki Türkiye-Japonya İş Forumu’nda gerçekleştirdiği konuşmasında da, “Cumhuriyetimizin 100.yılı 2023’te  Türkiye’yi, kişi başına 25 bin dolar, toplamda 2 trilyon dolar gelire sahip 500 milyar dola ihracat yapan… bir ülke haline getirmeyi hedefliyoruz”  diyerek 2023 hedeflerine atıfta bulunmuştur. ) O tarihlerde Türkiye ekonomisi derslerimde bunun sadece o günkü değil, tüm dönemi kapsayan yüksek büyümeyi sağlamadan ve enflasyon indirilmeden  mümkün olamayacağını açıklamıştım.

AK Parti hükümeti Orta Vadeli Program (OVP) ile  2016-2018 döneminde   kamu ve özel kesim için öngörülebilirliği artıracak bir yol haritası  hazırlamıştır.  Daha sonra   Yeni Ekonomik Program (YEP)  ile 2019-2021 yıllarını  kapsayan 3 yıllık yeni bir program açıklayınca, YEP ile OVP’nin  hedefleri  arasında  farklılıklar  ortaya çıkmıştır. Bu durum,  Türkiye ekonomisinde hedeflerin tutturulmasında büyük sıkıntı  olduğunu  o dönemde göstermişti.

Her 3 ayda bir  Almanya’dan şahsıma gönderilen “Q u e s t i o n n a i r e WES Survey July 2018: Data requested for Turkey Code-No: 16001852 – 5032.8059.01,  Ifo World Economic Survey, Nothhaft, Jasmin [Nothhaft@ifo.de]”  sualnamesini   doldururken, 28 Eylül 2018 tarihinde  bu duruma şöyle dikkati çekmiştim: “OVP ile YEP arasında  kısa sürelerde ortaya çıkan  farklılıkların  sebebi, ya tahminler  çeşitli  nedenlerle çok olumlu senaryolara göre yapılmaktadır ya da tahminleri gerçekleştirenler bir hata yapmaktadırlar. Eğer son şık geçerli ise sayın Bakan’ın OVP’ın hazırlanmasında görev  alanları ve bu tahmini yapanları sorgulaması gerekir.” )

Cumhurbaşkanı Erdoğan  17 Haziran 2017 tarihinde Türkiye İhracatçılar Meclisi  Genel Kurulu’nda yaptığı konuşmada, “Bugün Türkiye ekonomik büyüklük bakımından dünyanın 17’nci, satın alma gücü bakımından ise 13’ncü büyük ekonomisidir. Açık konuşmak gerekirse bizim üstümüzde olan ülkelere baktığımızda, her iki kategoride de en az birkaç basamak daha yukarıda olmamız gerekiyor. En basitinden AB ülkeleri, ülkemin bulunduğu konumla onların aynı yerde olması mümkün değil. Oraları tanıyan, gören, bilen birisi olarak konuşuyorum. Öyle lafta ‘kişi başına düşen milli gelir budur’ demekle kişi başına düşen milli gelir o değil. Dolaştığınız zaman ülkeyi görürsünüz, hayat standardını görürsünüz. Bütün bunlara rağmen daha sistemli çalışarak, kayıtlarımızı daha ciddi tutarak, daha çok üretip ihraç ederek yakında asıl olmamız gereken sıralara da geleceğiz” demiştir. )

Sayın Cumhurbaşkanı  bunları söylerken  bir önceki yıldaki duruma bakalım. Satın alma gücü paritesine göre  milli geliri 1.927 milyar dolar olan Türkiye  13’ncü sırada yer alıyordu. Türkiye’de SGP’ye göre kişi başına düşen GSYH 24,243 dolarken, cari fiyatlarla hesaplandığında miktar 10,787 dolara düşüyordu. 2016’da Türkiye’de  SAGP’ne göre kişi başına düşen gelir  sıralamasında 49’ncu, cari fiyatla ise 58’nci sırada yer almıştı.

Tablo: 5. 2016 Yılında Kişi Başına Düşen Gelir: Cari Fiyatlarla ve SAGP’ne Göre

Cumhurbaşkanı “… bizim üstümüzde olan ülkelere baktığımızda, her iki kategoride de en az birkaç basamak daha yukarıda olmamız gerekiyor” demiştir ama  birkaç basamak ne anlama gelmektedir? Dünya Bankası  2020  yılı için ülke gelir sınıflamalarını (basamaklarını)  1 Temmuz 2019 tarihinde yenileyerek dünya ekonomilerini “yüksek”, “üst orta”, “alt orta” ve “düşük” olmak üzere dört  gruba ayırmıştır. (The World Bank classifies the world’s economies into four income groups GNI, GNI per capita, GDP, GDP PPP,  Population.  World Bank’s Open Data Catalog. data@worldbank.org. New country classifications by income level: 2019-2020 World Bank Data Team July 01, 2019)

Sınıflandırma, 1 Temmuz’da her yıl güncellenmektedir.  Sınıflandırma  Atlas yöntemine  göre hesaplanan kişi başına düşen GSMH’ya  (dolar) dayanır. Sınıflandırmada büyük ölçüde ekonomik büyüme, enflasyon, döviz kurları ile nüfusla değişebilen  ülkenin kişi başına GSMH’sı esas alınır. Ulusal hesap yöntemlerinde ve verilerinde yapılan revizyonlar kişi başına düşen GSYİH’yi etkileyebilir.

Sınıflandırma eşiği, yıllık olarak SDR deflatörü kullanılarak enflasyona göre ayarlanır. Dünya Bankası’nın mali yılı başında (Temmuz) yeni eşikler belirlenir, tahminlerde yapılacak revizyonlar gözetilmeksizin 12 ay boyunca sabit kalır. Gelir sınıflandırması için eşikler, geçen yıl SDR enflasyonu nedeniyle artmıştır. 1 Temmuz 2019’dan itibaren gelir sınıflamasına ilişkin eski ve yeni eşikler  şöyledir: )

Eşikler                       Temmuz 2019/dolar      Temmuz 2018/dolar

Düşük gelir                < 1,025                           < 995

Düşük Orta Gelir       1,026-3,995                     996-3,895

Orta Yüksek Gelir      3,996-12,375                   3,896-12,055

Yüksek  Gelir             >12,375                           >12,055

Yeni sınıflamayla  Komorlar, Gürcistan, Kosovo, Senegal, Sri Lanka, Zimbabwe ve Arjantin’in sınıfları değişmiştir. Bu ülkelerden Arjantin hariç hepsi bir üst sınıfa geçerken Arjantin yüksek gelir grubundan (13.040) orta üst gelir grubuna düşmüştür. (12,370)  Dünya Bankası sınıflamasında düşük gelirli 30 ülke (1,025 ve aşağısı),  Düşük Orta Gelirli  47 ülke  (1,026 – $3,995), Orta Yüksek Gelirli 60 ülke  (3,996 -12,375), Yüksek  Gelirli 80 ülke vardır. (12,376  ve yukarısı)  Türkiye Orta Yüksek Gelirli ülkeler arasındadır.

Tablo: 6. 2018  Yılında İlk 18 ve 19 Ülkenin Milli Gelirleri

Tablo: 7. 2018  Yılında İlk 13 Ülkenin  Satın Alma Gücü  Paritesine Göre Milli Gelirleri

Tablo: 8. 2018  Yılında İlk 68 ve 13 Ülkenin Nominal ve  Satın Alma Gücü  Paritesine Göre Kişi Başına Milli Gelirleri

Yukarıda yaptığım değerlendirmeleri okurların takdirine bırakmadan önce  Massachusetts Institute of Technology’de öğretim üyesi olan ve dünyada en çok alıntı yapılan 10  iktisatçı arasında gösterilen  Prof. Dr.  Daron Acemoğlu, 31 Mayıs 2019 tarihinde Agos gazetesine  verdiği  demeçte  Türkiye ekonomisine  ilişkin değerlendirmelerde bulunmuştur. “Büyük ihtimalle henüz en kötü kısmı başlamadı”  diyerek  şunları eklemiştir:

• Devlet harcamalarında ve kredilerde ekonominin ihtiyacının ötesinde bir genişleme olmuştur. Cari işlem açığı ve liranın değerinin düşmesi, bunun sonuçlarıdır.
• Kamu maliyesinin durumu daha da sorunlu; orada durum, kamu kuruluşları aracılığıyla verilen örtük garantiler nedeniyle göründüğünden bile kötü olabilir.
• Her şey sağlıksız ve çok riskli görünüyor. Büyük ihtimalle henüz en kötü kısmı başlamadı.
• Yerel seçimler yaklaşırken hükümet çok harcama yaptı ve devlet bankaları kredileri genişletti. O kadar ki, özel bankaların uyguladığı sıkı politika, devlet bankalarının kredilerindeki artış nedeniyle reel sektörü etkilemedi. Fakat bu geçici bir durum.
• Kredi genişlemesi durduğunda, ki eninde sonunda bu olacak, özellikle inşaat sektöründeki birçok şirketin bilançosundaki sorunların ne kadar derin olduğu ortaya çıkacak.
• O noktada Türkiye’nin orta ölçekli mi yoksa büyük bir sorunla mı karşı karşıya olduğu daha kolay görülebilecek (sorunun küçük olması ihtimalinin sıfıra yakın olduğunu varsayabiliriz).
• Orta ölçekli bir sorunla, yabancı sermaye girişleriyle baş edilebilirdi. Fakat şimdi, Türkiye siyasetine ve ekonomisine yönelik güven dibe vurmuşken, bu ihtimal çok düşük. )

Acemoğlu’nun Bloomberg HT’de 28 Haziran 2019 tarihinde yayınlanan  programdaki görüşleri ise satır başlıklarıyla  aşağıdadır.

• Durgunluk artık kolay kolay gidecek gibi değil, bunu aşabilmek için de hem piyasa hem bankacılık ve borçluluk konusunda gerçekten radikal sonuçlar getirebilecek reformlara gerek var.
• Tasarruf açığı bir problem çünkü daha fazla yatırımda ve daha doğru yatırımda bulunmamız lazım. Ama ekonominin çok daha derin problemleri var.
• Daha derin problemlerin bir bölümü orta vadeli bir bölümü kısa vadeli. Yani kısa zamanda ileri gitmek için adım atmamız lazım. Orta vadeli problemler ekonominin kurumsal çökmesiyle ilgili.
• Yargı kurumlarının kötüleşmesi, yolsuzlukların denetlenmesinin kötü duruma gitmesi, verimliliği artıracak teknolojik adım atılmaması, iş gücü kalitesinin artmaması özellikle eğitim gibi önemli alanlarda doğru yatırımda bulunmamamızdan kaynaklanan şeyler.
• Bunları çözmek için derin radikal reformlara ihtiyaç var. Kısa vadede ise sorunlar bilançolarda, bankacılıkta ve bunun sonucu olarak hükümet bütçesindeki açıklardan kaynaklı. Yani yeniden yapılanma ve daha doğru tarafa gidilebilmek için bu açıkların kapatılması lazım.
• İstihdam olmamasının en büyük nedeni kimsenin tembel olmasından değil, yatırımlarımızın verimliliği artırmaması ve eğitim sistemimizin doğru nitelikleri vermemesinden kaynaklanıyor.
• Eğer okullarımızda yanlış bilgi verirsek tabii istihdam yaratmakta da zorlanırız.
• 2002 – 2007 döneminde Türkiye’nin büyümesi verimliliği artırarak oldu. Yani her koyduğumuz kaynağı daha iyi kullanıp büyümeyi başardık. Son 10 sene içinde verimlilik artışı yok.
• Üretkenliği artıramadığımız için enflasyonlu, cari açıklı, bütçe açıklı bir yere geldik. Enflasyonu düşüreceğiz diye fiyat artışını zorla durduralım derseniz daha kötü olur.
• Yapılması gereken üretkenliği artırmak, bütçe açığını ortadan kaldırmak. Doğru yapısal problemlerle bir an önce ilgilenmemiz lazım.
• Bir tek borçluluk problemini yetmez, daha iyi yargı, daha iyi bürokrasi, daha iyi teknoloji ve daha iyi demokrasiye ihtiyaç var. (https://www.youtube.com/watch?v=djk9p_KF_Q4,

Yukarıda yapılan açıklamalar kapsamında İstanbul Milletvekili  İlhan Kesici’nin TBMM’de 11. Plan  ile ilgili konuşmasındaki “Şimdiki hâliyle plan var ama planı yapacak olan teşkilatı yoktur” tespitine  eski  bir  DPT mensubu olarak   aynen katılıyorum. Fakat, Devlet Planlama Teşkilatı’nda 1982-1985  yıllarında,  1985 sonrasında Paris ve Brüksel’de  DPT adına OECD ve AB Nezdindeki Daimi Temsilciliklerimizde  görev  yaptığımız ve  1994 Büyükşehir Belediye Başkanlığı seçimlerinde (Eskişehir ve İstanbul) aday olarak aynı kaderi paylaştığımız sevgili  Kesici’nin ”…özellikle özel ihtisas komisyonlarından -yaklaşık iki yıldır herhâlde 3 binden fazla– kamu sektörü, özel sektör, akademi dünyası, akademisyenler ve sivil toplum kuruluşlarından bu çalışmalara iştirak etmiş olan arkadaşlarımıza teşekkürlerimi ve şükranlarımı ifade etmek istiyorum” tespiti  üzerine bir  açıklama yapmak   istiyorum.

Plan özel ihtisas komisyonu  çalışmaları kapsamında Avrupa Birliği konusunda özel ihtisas komisyonu   kurulmadığını görünce, böyle bir komisyonun kurulmasının yararlı olacağına ilişkin girişimlerime başta olumlu görüş bildirilmesine rağmen, daha sonra   “Avrupa Birliği Özel İhtisas Komisyonu” kurulmama kararı alınmıştır. AK Parti’nin 2023 hedefleri kapsamında   Başbakan  Erdoğan’ın  “Hedef 2023” temalı  seçim beyannamesindeki “ Bazı Avrupa ülkelerinin haksız hamlelerine rağmen AK Parti AB’ye girmek için çalışmaya devam edeceğiz”  açıklamasına rağmen komisyonun oluşturulmamasını, DPT AET Dairesini 1982 yılında kuran biri olarak “AB ile ilişkilere önem verilmeyeceğinin  göstergesi” olarak algıladım.

Avrupa Birliği Bakanlığı’na ihtiyaç duyulmaması üzerine bu kanım kuvvetlenmiştir.  AB’ye daha sonra katılan tüm ülkelerde AB Bakanlığı vardır ve müzakere sürecinde bu bakanlık kapatılmamıştır. Bunun sebebi Avrupa Birliği’nin Türkiye’ye uyguladığı çifte standartlara tepki olmamalıdır. Avrupa Birliği Türkiye aday değilmiş gibi Türkiye’ye  Bobon kriterleri  (Bo Bizden Olanlar, Bon Bizden OlmayaNlar) uygulamaktadır. Bu  tutumu sebebiyle Devlet Bahçeli  Avrupa Birliği’ne  tepki göstererek “Yol ayrımına gelinmiştir. AB’nin Doğu Akdeniz’de ne işi vardır; bu alanda ne hakla, hangi yetkiyle söz söyleyebilmektedir?” derken  haklı olabilir. Fakat Namık Kemal’in “Barika-i hakikat müsademe-i efkârdan doğar” (fikirlerin çatışmasından hakikat güneşi doğar) görüşünü  yok sayamayız.

Kalkınma Planı 2023 yılını da kapsamaktadır. Plan’da Atatürk’e, kurduğu cumhuriyete, devrimlerine bir tek satır yer verilmemiştir. Plan döneminde Cumhuriyetimizin 100. yılını kutlayacağız. Cumhuriyeti kuran Mustafa Kemal Atatürk’e  değinilmemesi dikkat çekicidir. Şu bir gerçek ki, 30 Ağustos zaferi kazanılmasaydı, Lozan Anlaşması imzalanıp Cumhuriyet kurulmasaydı, 11. Kalkınma Planı diye bir plan bu topraklarda yapılamayacaktı. Bu gerçeği bilmeyenlere hatırlatmakta yarar görüyorum.  Kendini Türk olarak kabul etmeyenler için zaten söylenecek söz yoktur.

Kalkınma Planı’nda 1923 İzmir İktisat Kongresi’nden söz edilmemesi de dikkat çekicidir. Kongre, siyasi bağımsızlık için şart olan ekonomik bağımsızlığın nasıl sağlanacağının belirlenmesi için yapılmıştır. Kongre’de alınan kararların çoğu o günkü zor şartlarda uygulanmıştır. İzmir İktisat Kongresi ile başlayan bir fikri gelişmenin oluşması, ekonomik envanterlerin belirlenmesi, model arayışları ve belli ölçüde uygulamaya başlama dönemidir. Bu dönemde ekonominin sahip oldukları ve olmadıkları belirlenmiş, ekonomik hedefler  ortaya konulmuştur.

İzmir İktisat Kongresi, daha Cumhuriyet ilan edilmeden 17 Şubat 1923 günü Manisa temsilcisi Kazım Karabekir, Asım ve Fevzi Çakmak Paşalar ile Rus Büyükelçisi Aralof ve Azerbaycan Büyükelçisi İbrahim Abilof’un katılımları ile başlamıştır. Kongre, yeni Türkiye’nin İktisat Politikasını belirlemek amacıyla toplanmıştır.

Mustafa Kemal Paşa açış konuşmasında, “Yeni Türkiye’mizi layık olduğumuz düzeye eriştirebilmemiz için mutlaka ekonomimize birinci derecede önem vermek zorundayız. Çünkü; zamanımız tamamen bir ekonomi devresinden başka bir şey değildir. Siyasi, askeri zaferler ne kadar büyük olurlarsa olsunlar ekonomik zaferlerle taçlandırılmamışlarsa, meydana gelen zaferler devamlı olamaz. Ekonomi demek, her şey demektir, yaşamak için, mutlu olmak için, insan varlığı için ne lazımsa onların hepsi demektir. Ziraat demektir, ticaret demektir, çalışma demektir, her şey demektir” demiştir. 1923 İzmir İktisat Kongresi sonrasında devletin düzenlediği  resmi üç İktisat Kongresi’ne  bildiri sunarak katılan tek öğretim üyesi olarak, bu duruma da  dikkat çekmek istedim.